Sự Thực Hành Pháp Không Phóng Dật
“Hãy cố gắng hoàn thành phận sự giải thoát của các con bằng pháp không phóng dật (hay chánh niệm).” Hàng ngày Đức Phật thường khuyên nhủ các đệ tử của ngài như vậy. Đó cũng là lời khuyên cuối cùng của Đức Phật trước khi ngài nhập Niết Bàn. Cốt lõi của lời khuyên này là người đệ tử hãy nỗ lực tinh tấn để hoàn thành mục đích chứng đắc đạo quả A-la-hán, mục tiêu tối hậu của đời phạm hạnh, sự chứng đắc vốn đưa vị A-la-hán đến chỗ suy xét để biết, “Karaṇīyaṁ kataṁ: những gì cần làm đã được làm xong.” Thật không dễ để đắc A-la-hán thánh quả. Người hành thiền cần phải có sự giúp đỡ hay phương tiện để hoàn thành mục đích ấy cũng như người một người cần phải có những dụng cụ hay công cụ để thực hiện một công việc nào đó vậy. Vì thế để giúp những đệ tử của mình thành tựu mục đích chứng đắc A-la-hán thánh quả, Đức Phật đã chỉ ra pháp không phóng dật như một công cụ tốt nhất cho mục đích ấy. Nhờ không phóng dật người đệ tử hiến mình cho việc thực hành giới, định, và tuệ cho đến khi chứng đắc thánh quả A-la-hán.
Hiểu Đúng Ý Nghĩa Của ‘Appamādena Sampādetha’
Ở trên, chúng tôi đã nói đến tính chất công cụ của pháp không phóng dật (appamādena) trong mối liên quan với chủ thể bởi vì cách hiểu của hầu hết mọi người về câu nói cuối cùng của Đức Phật không hợp với sự giải thích đưa ra trong chú giải. Mọi người tin rằng lời khuyên cuối cùng của Đức Phật là: “Hãy giữ chánh niệm hoàn toàn.” Sự phiên dịch này khá hợp lý nhưng nó không chú trọng đến những gì mà người đệ tử phải hoàn thành. Trái lại chú giải đã thêm chi tiết vào câu nói ấy như vầy: “Appamādena sampādethāti sati-avippavāsena sabbakiccāni sampādeyyātha.” Câu Pāḷi trên bao gồm bổ ngữ “sabba kiccāni” vốn có nghĩa là “tất cả mục đích, tất cả phận sự hay tất cả sự việc”. Vì vậy, những động từ sampādetha và sampādeyyātha chắc chắn phải là các tha động từ chứ không phải những tự động từ (động từ không cần bổ ngữ). Appamādena có nghĩa là bằng pháp không phóng dật (chánh niệm) và vì nó được dùng chung với tha động tự nên nó sẽ không được hiểu theo nghĩa của một mục đích mà theo nghĩa của một phương tiện cho sự thành tựu mục đích. Vì thế đoạn Pāḷi trong chú giải ở trên có thể được dịch là “Chúng ta nên hoàn thành các phận sự liên quan đến giới, định, tuệ bằng pháp không phóng dật.” Như vậy lời cuối cùng của Đức Phật có nghĩa là: “các con nên làm tất cả những gì cần phải làm liên quan đến giới định và tuệ với tâm chánh niệm (không phóng dật”). Cách dịch tương tự cũng áp dụng cho câu ‘appamādena sampādetha’ mà trong các buổi lễ truyền giới cho người Phật tử các vị Tỳ-kheo chủ toạ thường đọc.
