Chú Giải Kinh Pháp Cú Quyển IV
Phẩm Voi: Tích Chuyện Chư Tỳ Khưu
328. “Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāridhīraṃ
Abhibhuyya sabbāni parissayāni
Careyya ten’attamano satīmā”.
“Nếu được bạn hiền trí
Đáng sống chung, hạnh lành,
Nhiếp nhục mọi hiểm nguy
Hoan hỷ sống chánh niệm”.
329. “No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāridhīraṃ
Rājā va raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya
Eko care mātaṅgaraññ’eva nāgo”.
330. “Ekassa caritaṃ seyyo
Natthi bāle sahāyatā
Eko care na ca pāpāni kayirā
Appossukko mataṅgaraññ’eva nāgo”.
“Không gặp bạn hiền trí
Đáng sống chung, hạnh lành,
Như Vua bỏ nước bại,
Hãy sống riêng cô độc,
Như voi sống rừng voi”.
“Tốt hơn sống một mình,
Không người ngu kết bạn.
Độc thân không ác hạnh
Sống vô tư vô lự
Như voi sống rừng voi”.
Khi Bậc Đạo Sư lưu trú tại khu Lâm Vụ Pālileyaka thuộc Đại Lâm Rakkhita, Ngài đề cập đến số đông Tỳ Khưu, thuyết pháp thoại nầy. (Tương truuyền rằng): Câu chuyện nầy đã có trong kệ ngôn “Pare ca ne vijānanti”, thuộc Phẩm Song yếu. Thật vậy, câu chuyện Đức Thế Tôn trú ngụ tại rừng Rakkhita, Ngài được Tượng chúa phục dịch chu đáo, mọi người đều hiểu rõ. Những gia đình đại cự phú tộc như Trưởng giả Anāthapiṇḍika, bà Visākhā đã khẩn cầu Đại Đức Ānanda rằng:
– Bạch Ngài, Ngài hãy nói rõ cho chúng tôi biết hiện Đức Đạo Sư ngự tại nơi nào?
Cả 500 vị Tỳ khưu khác cũng đến nơi, yêu cầu Đại Đức Ānanda thỉnh Đức Thế Tôn trở về, muốn diện kiến và nghe Pháp của Đức Thế Tôn, vì đã lâu rồi không được nghe.
Đại Đức cùng chư Tăng đến rừng Rakkhita, Đại Đức suy nghĩ: “Suốt ba tháng an cư kiết hạ, Ngài sống độc cư một mình, không có bóng dáng Tỳ khưu nào đến trú xứ của Ngài, mà bây giờ vào đông đảo như thế nầy thì không thích hợp”.
Một mình Đại Đức đi vào yết kiến Đức Thế Tôn. Tượng chúa Pālileyyaka vừa thấy Đại Đức đến vội ngăn cản, nó ngậm khúc cây chạy đến. Liền khi đó Đức Thế Tôn phán bảo rằng:
– Nầy Pālileyyaka! Hãy tránh ra, đó là đệ tử của Đức Như Lai.
Nghe lời Ngài dạy, nó liền buồn cây xuống, tỏ ý thăm hỏi bằng cách nhận y bát. Đại Đức Ānanda không trao. Tượng chúa suy nghĩ: “Nếu vị Tỳ khưu nầy đa văn, kiến thức thâm sâu thì không bao giờ đặt trên tảng đá, chỗ ngự của Đức Phật”. Đại Đức đặt y bát xuống đất, tất nhiên nếu vị Tỳ khưu thông suốt và hành động đúng Luật thì không bao giờ để những vật dụng trên chỗ ngồi hay nằm của vị Thầy. Đại Đức đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi ngồi xuống nơi phải lẽ. Ngài phán hỏi rằng:
– Nầy Ānanda! Ngươi đến một mình hay sao?
– Bạch Thế Tôn! Con đến với 500 vị Tỳ khưu.
– Nầy Ānanda! Nếu vậy chư Tỳ khưu ấy hiện giờ ở đâu?
– Bạch Thế Tôn! Con không biết Ngài như thế nào, nên để các vị nghỉ bên ngoài rồi con vào đây một mình.
– Nầy Ānanda! Hãy gọi các Tỳ khưu ấy vào đi.
Đại Đức Ānanda tín thọ lời dạy Đức Thế Tôn xong rồi, các Tỳ khưu ấy hỏi rằng:
– Bạch Thế Tôn! Ngài là bậc Tối Thượng Giác, là Pháp Vương cao thượng, suốt ba tháng Ngài sống đơn độc, chắc gặp nhiều vất vả, có lẽ không ai phuc dịch Ngài như dâng nước súc miệng…
– Nầy các Tỳ khưu! Đã có Tượng chúa Pālileyyaka phục dịch Như Lai. Thật vậy, nếu không gặp được bạn đồng hành cùng chung lý tưởng, thì tốt hơn nên đơn độc một mình.
Rồi Ngài thuyết lên kệ ngôn như vầy.
328. Nếu trên đường đời con gặp được bạn đồng hành thận trọng, (thích hợp) để sống với nhau, người có phong cách và trí tuệ, hãy kết hợp với người ấy một cách hoan hỷ và giác tỉnh, sẽ vượt khỏi mọi hiểm nguy.
329. Nếu không gặp được bạn đồng hành thận trọng, (thích hợp) để sống chung, người đó không có phong cách chân chánh và trí tuệ thì con nên đơn độc một mình như vị vua đã rời bỏ một Vương quốc đã chinh phục, hãy sống một mình như voi sống giữa rừng sâu vậy.
330. Tốt hơn đơn độc một mình, không kết hợp với kẻ cuồng dại, hãy sống cô độc, không hành mọi điều ác, khỏi lo âu như voi Mātaṅga sống giữa rừng sâu vậy.
CHÚ GIẢI:
Nipakaṃ: là người có trí tuệ sáng suốt thận trọng.
Sādhuvihāridhīraṃ: phong cách chân chánh và trí tuệ.
Parissayāni…: Nếu gặp được bạn lành an vui, trú tâm từ sẽ vượt khỏi mọi hiểm nguy như: Sư tử, cọp… và vắng lặng ái dục, sân hận. Tất cả hãy kết hợp với người ấy một cách hoan hỷ và giác tỉnh một cách vững chắc.
Rājāva raṭṭhaṃ: là như vị vua từ bỏ ngai vàng, vương quốc, xuất gia làm đạo sĩ vậy. Ngài giảng giải Đức vua đã từ bỏ lãnh thổ mà ngự trí với ý niệm: “Đời sống vương giả là sự khinh suất trọng đại, có ích gì cho ta sống trong nhung lụa cao sang”. Rồi bỏ vào rừng sâu xuất gia làm đạo sĩ, chỉ một mình đơn độc trong tứ oai nghi thế nào, người hãy sống đơn độc, độc cư một mình như vậy.
Mātaṅga saññeva nāgo: nghĩa là như Tượng chúa “Mātaṅga” suy nghĩ: “Ta thường bị đàn quấy rầy, như voi già, voi trẻ, voi cái, voi con, lúc ta ăn thì chúng kéo ngọn xuống ăn, khi ta với nhánh cây thì chúng ghì xuống, lúc ta uống nước chúng xuống quậy cho đục nước, bây giờ ta chỉ ra đi đơn độc một mình vào rừng sâu, sống an lạc trong mọi oai nghi thế nào, người hãy sống đơn độc như vậy.
Câu: Ekassa: nghĩa là ra đi xuất gia, hoan hỷ sống đơn độc, tốt hơn là nếp sống cô đơn.
Natthi bālo sahāyatā: nghĩa là Pháp Thượng Nhân là: Tiểu Giới (Cūḷasīla), Trung Giới (Majjhimasīla), Đại Giới (Mahāsīla). Mười Kathāvatthu, 13 pháp Đầu Đà (dhutaṅgaguṇa), Minh sát tuệ (Vipassanāñāṇa), bốn Đạo, bốn Quả, Tam minh, Lục thông, và Bất Tử Đại Níp Bàn. Đó là Pháp Thượng Nhân của thiện hữu, những người không thành đạt những ân đức nầy là kẻ cuồng dại, vì vậy người thiện hữu không kết hợp với kẻ cuồng si.
Câu: Eko care…: là do đó, người chỉ sống đơn độc một mình trong mọi oai nghi, dù điều ác nhỏ cũng không tác hành. Người ấy chỉ sống đơn độc như voi Mātaṅga, khỏi lo âu, đi tự tại giữa khu rừng sâu, nơi nào mình thích như vậy, dù việc ác nhỏ cũng không làm.
Vì thế, Bậc Đạo Sư giảng giải:
– Nếu các ngươi không gặp được thiện hữu, chỉ nên sống một mình.
Dứt thời Pháp, cả 500 vị Tỳ khưu ấy chứng đạt quả A La Hán.
Dịch Giả Cẩn Đề
Vì không hòa giải được chư Sư,
Phật lẫn vô rừng, giữ độc cư,
Voi chúa một mình, lo phục dịch,
Thú, người, kết bạn sống trầm tư,
Tăng, Phật khổ bởi xa đoàn,
Mãn hạ cùng nhau đến vấn an,
Phật lấy gương voi răn dạy chúng,
Đến thành vô học chẳng nghi nan,
Khi nào Tăng chúng tự phân ly,
Dân giã không còn trọng Bát Y,
Thì hạnh độc cư càng cấp thiết,
Pháp minh sát khổ phải kiên trì
DỨT TÍCH CHƯ TỲ KHƯU
