Chú Giải Kinh Pháp Cú Quyển IV
Phẩm Ái Dục: Tích Công Tử Uggasena
Muñca pure muñca pacchato,
Majjhe muñca bhavassa pāragu;
Sabbattha vimuttamānaso.
Na puna jātijaraṃ upehisi”.
“Bỏ quá, hiện, vị lai
Đến bờ kia cuộc đời
Ý giải thoát tất cả
Chớ vướng lại sanh già”.
Pháp Cú nầy được Đức Đạo Sư thuyết ra khi Ngài ngự tại Veḷuvana, đề cập đến Công tử Uggasena.
Tương truyền rằng: Vào thưở ấy, trong thành Rājagaha cứ khoảng sáu tháng hay là một năm, thì có đoàn hát khoảng 500 người đến kinh thành Rājagaha để trình diễn những tiết mục độc đáo hầu Đức Vua thưởng thức, biểu diễn trong cả 7 ngày đêm, và họ được Đức Vua ban thưởng rất nhiều vàng ngọc. Sự ban thưởng của Đức vua rất dồi dào, khi đại chúng đến xem biểu diễn nghệ thuật ấy cũng ban thưởng và thường đại chúng mang cả giường, ghế dài… đến nơi trình diễn xem và nghỉ tại nơi ấy.
Trong đoàn xiếc ấy có một cô vũ nữ chuyên nghề nhào lộn trên không trung, nàng bắc một tấm ván ngang qua hai thanh tre cao, nàng vừa đi, nhào vừa ca hát trên tấm ván ấy, hay là vũ những vũ khúc điêu luyện trên không qua hai thanh ván ấy. Trong thành Rājagaha có một công tử tên Uggasena, chàng là con một Đại Trưởng giả trong thành. Khi chàng đi đến vui chơi lễ hội, nhìn thấy nàng vũ nữ biểu diễn nghệ thuật nhào lộn trên không trung, với những độc tác uyển chuyển , mềm mại, nên tâm chàng phát sanh ái luyến. Công tử Uggasena bị ái nhiễm tấn công tâm quá mức, khi trở về nhà chàng suy tưởng đến hình bóng của nàng vũ nữ rằng:
– Nếu ta không được nàng vũ nữ ấy, chắc là ta phải chết thôi.
Chàng sầu não, nằm tuyệt thực với dáng ủ rũ. Song thân chàng gặn hỏi chàng rằng:
– Nầy con thân! Con đang bị bịnh chi thế?
– Thưa cha mẹ! Nếu con không được nàng vũ nữ đó làm vợ, chắc là con sẽ chết thôi.
– Nầy con thân! Con chớ nên ao ước như thế, cha mẹ sẽ tìm cho con một cô tiểu thư môn đăng hộ đối với nhà ta.
Bỏ mặc lời khuyên của cha mẹ ngoài tai, chàng Uggasena vẫn im lặng, mơ tưởng đến hình bóng của nàng vũ nữ ấy.
Song thân chàng khuyên giải chàng phiều phen nhưng không được, không thể làm cho chàng thay đổi ý niệm, nên nhờ những thân hữu của chàng đến khuyên giải chàng. Vẫn vô ích, chàng khăng khăng giữ mãi ý định của mình.
Cuối cùng hai ông bà Trưởng giả đành nhờ người thân đi đến đoàn hát gặp người Trưởng đoàn trao cho ông ta một ngàn đồng vàng, mời ông đến nhà nói rằng:
– Nầy ông! Ông hãy nhận số tiền nầy đi, rồi hãy gả con gái ông cho con chúng tôi đi.
– Thưa bà! Cho dù tôi nhận số tiền lớn như vầy, nhưng tôi không thể gả con gái mình cho công tử được. Vì nếu vắng con gái tôi thì đoàn hát sẽ thất thu ngay, nó là cột trụ của đoàn đấy.
– Nầy ông, chớ nên như vậy, nếu con trai tôi không cưới được con gái ông, nó sẽ chết mất.
– Thưa ông bà, nếu công tử không cưới được con gái tôi thì sẽ chết, thế thì công tử hãy theo đoàn hát của chúng tôi đi. Bấy giờ chúng tôi sẽ gả con gái cho cậu ấy.
Song thân chàng báo lại cho chàng biết sự việc ấy. Công tử Uggasena bảo rằng:
– Nếu thế, con sẽ theo đoàn hát ấy.
Và công tử đã đi theo đoàn hát ấy, mặc cho những lời khuyên giải tha thiết của song thân chàng. Người chủ gánh xiếc gả con cho công tử Uggasena như lời hứa. Công tử cùng đoàn hát trôi nổi lang bạc qua các làng mạc, thị trấn, kinh thành để biểu diễn nghệ thuật nhào lộn trên không. Nàng vũ nữ làm vợ công tử chẳng bao lâu thì có mang và hạ sanh một đứa bé trai. Một hôm, nàng cùng với con đùa giỡn, ngoảnh ra thấy công tử đang lấy cỏ cho bò ăn và chất những tặng phẩm lên xe, nàng hát trêu cợt chồng rằng:
– Nầy con! Con của người giữ xe, con của người chất hàng, con của người chẳng biết làm chi cả.
Nghe câu hát cợt đùa ấy, công tử Uggasena hổ thẹn hỏi vợ rằng:
– Có phải nàng hát trêu cợt ta chăng?
– Nầy anh, sự thật là như vậy.
– Nếu là như thế, anh sẽ bỏ ra đi.
– Nầy anh, sự ra đi hay ở lại của anh có làm thiệt thòi hay lợi ích chi cho đoàn đâu.
Thế rồi, nàng lại tiếp tục nô đùa cùng con với những câu hát trêu cợt chồng như thế. Được biết rằng: Nàng vũ nữ ấy ỷ vào nhan sắc cùng với nghệ thuật nhào xiếc của mình ở trên không trung, nên chẳng nể nang chi chồng cả, bất cứ là chuyện gì. Công tử Uggasena suy nghĩ: “Nàng nầy kiêu hãnh như thế do dựa vào cái chi nhỉ?”. Chàng được biết rằng: “Do nghệ thuật nhào xiếc trên không”. Chàng suy nghĩ tiếp: “Thôi được, ta sẽ cố gắng học lấy nghệ thuật nầy”.
Chàng đi đến cha vợ học nơi ông ta tài nghệ, sở trường của cha vợ cho đến khi thành thục thông thạo. Và chàng trở thành một nghệ thuật gia nhào xiếc trên hư không xuất sắc. Theo đoàn hát chàng lang bạt khắp nơi, tuần tự trở lại thành Rājagaha. Bấy giờ chàng thông báo:
– Kể từ hôm nay trở đi, sau bảy ngày nữa, công tử Uggasena sẽ biểu diễn nghệ thuật trên hư không. Đại chúng hãy đến xem tài nghệ của công tử Uggasena.
Vào ngày thứ bảy, khi đại chúng tụ hội đông đảo nơi biểu diễn, công tử Uggasena đi đi lại lại trên hai tấm ván cao 60 hắc tay (30 mét), và chàng đứng trên tấm ván ấy.
Cũng trong ngày hôm ấy, vào buổi hừng đông, Đức Thế Tôn dùng Phật trí tỏa ra khắp thế gian, tìm người hữu duyên nên tế độ. Ngài thấy Uggasena rong võng trí của mình, Ngài quán xét rằng: “Nguyên nhân nào đây?”, Ngài biết được rằng: “Hôm nay thanh niên Uggasena đứng trên tấm ván để biễu diễn nghệ thuật nhào lộn, đại chúng hội họp tại nơi ấy để xem y biểu diễn. Như Lai sẽ thuyết lên bốn câu kệ ngôn trong hội chúng ấy, sẽ có 84 ngàn chúng sanh chứng ngộ chánh Pháp, cả thanh niên Uggasena cũng chứng đạt A La Hán Quả”.
Vào sáng ngày, Đức Thế Tôn cùng chư Tỳ khưu đi vào thành khất thực. Bấy giờ, công tử Uggasena đang ra hiệu cho đại chúng hãy chú ý, chàng sẽ biểu diễn nghệ thuật trên hư không. Chàng nhào lộn trên hư không bảy vòng, rơi xuống tấm ván bắt cao 60 hắc tay. Đại chúng chưa kịp vỗ tay hoan hô tán thán, thì Đức Thế Tôn cùng chư Tăng ngự đến, Ngài dùng thần lực khiến cho đại chúng không màng đến Uggasena nữa, chỉ chú tâm vào đoàn Tăng lữ có Đức Phật đang dẫn đầu. Khi ấy, công tử Uggasena trông thấy cảnh nầy, tâm tư chàng sầu muộn, vô cùng chán nản nghĩ rằng: “Đại chúng nầy chẳng màng gì ta cả, nghệ thuật nầy ta chỉ biểu diễn tại đây mỗi năm có một lần. Thế nhưng khi bậc Đạo Sư ngự đến thì đại chúng không chú ý gì đến ta, chỉ chú tâm chiêm ngưỡng Ngài và chư Tăng thôi. Sự biểu diễn nghệ thuật nầy của ta thật vô ích thay”.
Biết được ý nghĩ của Uggasena, Ngài dạy Trưởng lão Moggallāna:
– Nầy Moggallāna, hãy nói với Uggasena như thế nầy: “Ngươi hãy biểu diễn tài nghệ nhào lộn trên không đi”.
Trưởng lão Moggalāna vâng lịnh dạy của Đức Thế Tôn, đi đến nói với Uggasena bằng kệ ngôn rằng: “Mời Uggasena người nhảy múa, người có nhiều sức mạnh, xin người hãy nhìn đây, xin người hãy làm cho đại chúng vui thích phấn khởi đi”.
Công tử Ugganesa nghe Trưởng lão nói như thế, chàng khởi hoan hỷ tâm rằng: “Bậc Đạo Sư muốn xem tài nghệ của ta”. Chàng đứng yên trên tấm ván, nói kệ ngôn rằng: “Xin mời Ngài Moggallāna, bậc có nhiều trí tuệ, có nhiều thần thông, xin Ngài hãy nhìn đây, tôi sẽ làm cho hội chúng vui thích và phấn khởi”.
Liền đó, Bậc Đạo Sư phán dạy y rằng:
– Nầy Uggasena! Lẽ thường người trí hằng dứt bỏ sự luyến ái đối với các uẩn và ba thời quá khứ, vị lai và hiện tại để thoát khỏi mọi khổ đau sầu muộn như sanh, già…
CHÚ GIẢI:
Muñca pure: nghĩa là hãy dứt bỏ sự ái luyến, sự vui thích, say mê, mong muốn tầm cầu, sự chấp thủ, sự tham dục trong các uẩn thuộc quá khứ.
Pacchato: là hãy dứt bỏ sự luyến ái… trong các uẩn vị lai.
Majjho: nghĩa là hãy dứt bỏ các luyến ái trong các uẩn thuộc về hiện tại.
Bhavassa pāragū: nghĩa là khi đã thực hành như vậy rồi, mới vượt qua cả ba bờ sanh hữu được theo sự hiểu biết, từ bỏ, tu tiến và chứng ngộ bằng trí cao thượng, tâm giải thoát các pháp hành như uẩn, xứ, giới… không còn đi tới sự sanh, già và chết.
Dứt pháp thoại có đến 84 ngàn chúng sanh chứng ngộ Pháp, riêng công tử Uggasena đang đứng yên trên tấm ván, chứng quả A La Hán cùng với tuệ Phân tích, từ trên tấm ván phóng xuống đảnh lễ dưới chân Bậc Đạo Sư với tư thế ngũ thể đầu địa, bạch xin xuất gia với Bậc Đạo Sư. Đức Thế Tôn đưa tay phán rằng: “Ehi bhikkhu” lập tức râu tóc của công tử Uggasena rụng mất, trên thân xuất hiện tám món vật dụng của bậc xuất gia, tuy mới xuất gia nhưng Trưởng lão Uggasena có tăng tướng như vị Sa môn trăm tuổi hạ. Vào buổi chiều, chư Tăng ngồi lại Thiện Pháp đường, hỏi Trưởng lão Uggasena rằng:
– Nầy hiền giả Uggasena, khi hiền giả rời tấm ván phóng từ trên cao xuống đảnh lễ Đức Thế Tôn, hiền giả có sợ sệt chi chăng?
– Nầy chư hiền giả! Tôi không còn sự sợ hãi như thế nữa.
Chư Tỳ khưu cho rằng Trưởng lão Uggasena khoe pháp Thượng nhân, nên đem câu chuyện ấy trình bạch lên Đức Thế Tôn rằng:
– Bạch Thế Tôn, hiền giả Uggasena nói rằng: “Tôi không còn sự sợ hãi như thế nữa”. Vịa ấy nói không thật, sự thật không được vị ấy nói lên.
– Nầy các Tỳ khưu! Vị Tỳ khưu nào đã cắt đứt mọi triền phược như Uggasena, con của Như Lai thì không còn phải lo sợ chi cả. Rồi Ngài thuyết lên kệ ngôn trong Phẩm Bà la môn rằng: “Đã cắt đứt mọi triền phược, người không còn chao động, không run sợ, ta gọi người đã vượt qua khỏi các triền phược ấy là Bà la môn”.
Dứt kệ ngôn nhiều người chứng ngộ Pháp.
Sáng hôm sau, chư Tỳ khưu lại cùng nhau bà luận nơi Giảng đường rằng:
– Nầy chư hiền, do người con gái vũ nữ mà một người có duyên lành A La Hán phải đắm đuối nàng ta, phải bỏ cả thân tộc ra đi theo nàng, chẳng hay đó là nhân duyên chi nhỉ?
Bậc Đạo Sư ngự đến phán hỏi rằng:
– Nầy chư Tỳ khưu, các ngươi đang bàn luận về vấn đề chi thế? Vấn đề gì đang bàn luận được bỏ dở?
Chư Tỳ khưu bạch trình lên Đức Thế Tôn câu chuyện như vậy. Ngài phán dạy rằng:
– Nầy chư Tỳ khưu, đây là hai nhân duyên mà Tỳ khưu Uggasena đã tạo trong quá khứ cùng một lúc.
Theo lời thỉnh cầu của chư Tỳ khưu, Đức Đạo Sư thuật lên Bổn Sanh như vầy: Thưở quá khứ, khi Đức Chánh Đẳng Giác có Hồng danh Kassapa đã Níp Bàn, ngôi bảo tháp bằng vàng thờ Xá Lợi của Ngài được kiến tạo nơi thành Bārāṇasī. Các Thiện gia tử trong thành Bārāṇasī mang nhiều xe vật thực đi đến Tháp Vàng với ý định: “Chúng ta sẽ kiến tạo ngôi Bảo Tháp Thờ Xá Lợi của Đấng Chánh Đẳng Giác”.
Bấy giờ, có đôi vợ chồng Thiện gia tử cũng sắm sửa vật thực, trên đường đi đến nơi xây dựng Bảo tháp vàng. Chợt người vợ trông thấy vị Thánh Tăng A La Hán đang trì bình khất thực, nàng nói với chàng rằng:
– Nầy anh ơi! Ngài của chúng ta đang đi khất thực kìa, trong xe của chúng ta có nhiều vật thực. Vậy anh hãy thỉnh bát Ngài đi, chúng ta sẽ cúng dường vật thực đến Ngài vậy.
– Lành thay, nầy em thân.
Người chồng thỉnh bát vị Thánh Tăng, cả hai vợ chồng cúng dường vật thực đến Ngài. Người chồng dâng bát đến Trưởng lão, xong rồi cả hai đảnh lễ dưới chân vị Thánh Tăng Vô Lậu phát nguyện rằng:
– Bạch Ngài. Xin cho chúng con được chứng ngộ an lạc Pháp mà Ngài đã chứng ngộ được.
Là bậc Thánh Vô Lậu nên Trưởng lão dùng trí quán xét, biết được lời ước nguyện của hai vợ chồng nam tử nầy sẽ được thành tựu trong vị lai, nên Ngài hoan hỷ mỉm cười. Người vợ trông thấy Ngài mỉm cười như thế, nói với chồng rằng:
– Nầy anh, Ngài của chúng ta mỉm cười giống như người múa hát cười vậy.
Người chồng chẳng kịp suy nghĩ, nói theo vợ rằng:
– Nầy em, thật như vậy.
Rồi họ lại tiếp tục lên đường. Đây là tiền nghiệp của họ. Khi vợ chồng thiện gia tử ấy mãn thọ, tái sanh về Đao Lợi Thiên cung, rồi họ trôi lăn theo dòng luân hồi, người vợ tái sanh lại làm cô con gái người chủ đoàn gánh xiếc. Còn người chồng tái sanh vào gia tộc Trưởng giả có tên là Uggasena.
Thưở trước do đồng ý với vợ, cho nên trpng kiếp nầy công tử Uggasena mới đắm say nàng vũ nữ như thế. Còn người vợ do quả dị thục nói vị Thánh Tăng như người làm xiếc, nên nàng phải trở thành vũ nữ làm xiếc trên không như thế. Lại nữa, do phước nguyện đạt thành quả vị Vô Lậu nên Uggasena chứng đạt Bất Tử Pháp như thế.
Nói về nàng vũ nữ, khi thấy chồng mình đã xuất gia sống đời Phạm Hạnh trong Pháp luật của Đức Thế Tôn, nàng suy nghĩ rằng:“Đường lối nào của chồng ta, đường lối ấy cũng chính là của ta”.
Và nàng cũng xin được xuất gia trong ni chúng. Chẳng bao lâu nàng tinh cần hành Pháp Sa Môn, chứng đắc Vô Lậu Thánh Quả.
Dịch Giả Cẩn Đề
Con ông Bá hộ mến cô đào,
Đành bỏ gia phong học lộn nhào!
Kiếp trước, vợ chồng chung để bát,
Vì câu nói quấy, phải gian lao!
Đền xong tội miệng, phước theo liền,
Phật độ hai người đủ thiện duyên,
Ngũ uẩn ba đời không dính mắc,
Đâu còn sanh lão tử liên miên.
DỨT TÍCH CÔNG TỬ UGGASENA
