Chú Giải Kinh Pháp Cú Quyển III
Phẩm Phẫn Nộ: Tích Tỳ Khưu Đốn Cây Rừng
“Yo ve uppatitaṃ kodhaṃ,
Rathaṃ bhantaṃva vāraye,
Tamahaṃ sārathiṃ brūmi,
Rasmiggāho itaro jano”.
“Ai chặn được phẫn nộ,
Như dừng xe đang lăn,
Ta gọi người đánh xe,
Kẻ khác, cầm cương hờ”.
Kệ ngôn nầy được Đức Bổn Sư thuyết ra khi Ngài ngự tại Tháp Aggālava, đề cập đến một vị Tỳ khưu nọ. Từ khi Đức Thế Tôn cho phép chư Tỳ khưu Tăng ngụ trong các cốc ngoài ranh chùa, các thí chủ nhất là các Trưởng giả ở thành Vương Xá (Rājagaha) lo xây cất cốc cúng dường, một vị Tỳ khưu ở Alāvī quyết định tự mình cất cốc cho mình, vị ấy tìm thấy một cây rừng thích hợp, nên đốn hạ cây ấy. Nơi ấy là nơi trú ngụ của một vị Thiên nữ, nàng có một đứa con trai còn bé thơ. Thiên nữ ẵm con, hiện ra trước mặt vị Tỳ khưu, yêu cầu rằng:
– Thưa chủ! Xin chủ đừng đốn phá đền đài của tôi. Tôi không thể ẵm con đi lang thang vì không có chỗ trú ngụ được.
– Ta không thể nào tìm được cây khác tốt bằng cây nầy được.
Rồi không cần đếm xỉa gì đến lời của Thiên nữ, vị ấy tiếp tục đốn cây, Thiên Nữ suy nghĩ: “Nếu nhìn thấy đứa bé nầy, chắc Ngài sẽ dừng tay”. Cô bèn để đứa con trai mình nằm trên nhánh cây. Tuy nhiên vị Tỳ khưu vung búa lên rồi, và không thể điều khiển kềm lại được, theo đà búa đã chặt đứt cánh tay đứa bé. Thiên nữ nổi giận dữ dội, đưa cao hai tay định đập chết vị Tỳ khưu, nhưng nàng tự nghĩ:
– Tỳ khưu nầy là người có giới đức, nếu ta giết chết người, ta sẽ phải rơi vào địa ngục.
Vả lại, khi ấy các thọ thần khác thấy vậy sẽ theo gương nầy, sẽ tự nhủ khi thấy có Tỳ khưu đốn cây của mình rằng: “Đã có một Thọ thần đó, giết chết vị Tỳ khưu trong trường hợp như vầy rồi”, rồi họ sẽ sát hại Tỳ khưu. Vả lại, Tỳ khưu nầy là người có chủ, vậy ta hãy đem chuyện nầy nói lại cho chủ của ông ta.
Khi hạ tay xuống, nữ Thọ thần vừa đi vừa khóc, đến đảnh lễ Đức Bổn sư rồi đứng nép qua một bên. Đức Bổn Sư bèn hỏi Thọ thần rằng:
– Có chuyện gì thế, nầy Thiên nữ.
– Bạch Ngài! Một vị Thinh Văn của Ngài đã làm như thế nầy. Con nổi giận toan giết ông ta, nhưng con suy nghĩ lại, dằn tâm sân hận xuống và đi đến đây trình lên Ngài.
Vị nữ Thọ thần thuật lại trọn vẹn câu chuyện lên Đức Thế Tôn.
Nghe xong Đức
Thế Tôn phán rằng:
– Lành thay! Lành thay! Nầy Thiên nữ, việc nàng dằn được tâm sân đang khởi lên như thế, ví như người kềm chế được chiếc xe đang chạy nhanh, thật là tốt đẹp vậy.
Nói rồi, Ngài ngâm lên kệ ngôn rằng:
“Yo ve uppatitaṃ kodhaṃ,
Rathaṃ bhantaṃva vāraye,
Tamahaṃ sārathiṃ brūmi,
Rasmiggāho itaro jano”.
“Ai chặn được phẫn nộ,
Như dừng xe đang lăn,
Ta gọi người đánh xe,
Kẻ khác, cầm cương hờ”.
CHÚ GIẢI:
Uppatitaṃ: Uppannaṃ: Đã nổi dậy, đã sanh khởi.
Rathaṃ bhantaṃva: Ví như người đánh xe thông thạo có thể thắng đứng chiếc xe đang chạy rất mau tùy theo ý muốn như thế nào, thì người nào có thể kềm hãm lại được cơn giận dữ đang nổi dậy cũng như thế ấy.
Tamahaṃ: Người ấy, Ta gọi là người đánh xe.
Itaro jano: Người khác, chẳng hạn như Quốc Vương, Phó Vương tuy cũng là người đánh xe, nhưng chỉ xứng đáng là kẻ cầm cương thôi, không phải là người đánh xe thiện xảo. Mặc dầu chứng quả Tu Đà Hườn, nhưng Thiên Nữ vẫn đứng khóc. Đức Bổn Sư hỏi nàng:
– Nầy Thiên nữ, cái gì thế?
– Bạch Ngài! Đền đài của con đã tan nát, bây giờ con sẽ làm gì đây?
– Được rồi, Thiên Nữ đừng bi lụy nữa. Ta sẽ cho cô một ngôi đền để ở, Ngài chỉ một cây Đại thọ trong vòng chùa Kỳ Viên, gần Hương thất mà vị Thọ thần nơi ấy vừa mệnh chung hôm qua, nói rằng:
– Ở nơi ấy, là nơi trú của cô, là nơi cô tịch với nàng vậy.
Nữ thọ thần vui mừng đến nơi ấy. Từ đó về sau, Chư Thiên Đại Thần lực có đến cũng không dám chiếm đoạt nơi trú của nàng, vì biết rằng ngôi đền nầy được Đức Thế Tôn ban cho nàng Thiên nữ ấy.
Nhân dịp nầy, Đức Thế Tôn chế định học giới, cấm các Tỳ khưu phá hoại thảo mộc.
Dịch Giả cẩn Đề
Luật cấm Tỳ khưu việc đốn cây
Trước tiên, phạm lỗi tại ông nầy
Con thần bé bỏng đang nằm đó
Búa bén to sầm vụt chém đây
Nhờ tỉnh, dằn tâm thưa thẳng Phật
Nếu mê, nổi giận giết ngay Thầy…
Oan gia ráng mở đừng nên buộc
Trong rủi làm sao cũng có may.
DỨT TÍCH TỲ KHƯU ĐỐN CÂY RỪNG
