Chú Giải Kinh Pháp Cú Quyển III
Phẩm An Lạc: Tích Thiên Vương Đế Thích Săn Sóc Phật
206. “Sādhu dassanamariyānaṃ,
Sannivāso sadā sukho;
Adassanena bālānaṃ,
Niccameva sukhī siyā”.
“Lành thay, thấy thánh nhân,
Sống chung thường hưởng lạc.
Không thấy những người ngu,
Thường thường được an lạc”.
207. “Bālasaṅgatacārī, hi,
Dīghamaddhāna socati;
Dukkho bālehi saṃvāso,
Amitteneva sabbadā;
Dhīro ca sukhasaṃvāso,
Ñātīnaṃva samāgamo”.
208. “Tasmā hidhīrañca
Paññañca bahussutañca,
Dhorayhasīlaṃ vatavantamariyaṃ;
Taṃ tādisaṃ sappurisaṃ
Sumedhaṃ, bhajetha
Nakkhattapathaṃva candimā”.
“Sống chung với người ngu,
Lâu dài bị lo buồn.
Khổ thay gần người ngu,
Như thường sống kẻ thù.
Vui thay, gần người trí,
Như chung sống bà con”.
“Do vậy: Bậc hiền trí, trí tuệ
Bậc nghe nhiều, trì giới,
Bậc tự chế, Thánh nhân;
Hãy gần gũi, thân cận
Thiện nhân, trí giả ấy,
Như trăng theo đường sao”.
Pháp Cú nầy, Đức Bổn Sư đã thuyết ra khi ngự tại làng Beluva, đề cập đến Vua Trời Đế Thích. Khi thân ngũ uẩn của Đức Như Lai mòn mỏi, sắp hết tuổi thọ, Ngài bịnh kiết lỵ. Thiên Vương Đế Thích biết tin nầy thì tự nghĩ:
– Ta phải xuống thăm Đức Bổn Sư và săn sóc chữa bịnh cho Ngài.
Liền đó, Thiên Vương rời bỏ thân xác Trời cao lớn ba phần tư do tuần, xuống đảnh lễ Đức Thế Tôn, lấy hai tay xoa bóp chân Ngài.
Khi ấy, Đức Thế Tôn phán hỏi: Ai đó?
– Bạch Ngài! Trẫm là Đế Thích.
– Đại Vương xuống đây làm chi?
– Bạch Ngài, Trẫm xuống săn sóc chữa bịnh cho Ngài.
– Nầy Đế Thích, đối với Chư Thiên, mùi hôi của con người ở cách xa từ 100 do tuần trở lại, giống như xác thúi đeo dính nơi cổ. Thôi, Thiên Vương hãy đi đi, Ta đã có chư Tỳ khưu nuôi bịnh rồi.
– Bạch Ngài! Dù có đứng cách xa tám muôn bốn ngàn do tuần, Trẫm cũng ngửi được mùi hương giới đức của Ngài mà đến đây. Một mình Trẫm sẽ săn sóc cho Ngài khi Ngài đang bị bịnh.
Thiên Vương không để ai khác lấy tay rờ đến chậu phẩn của thân Đức Thế Tôn, mà tự mình đội lên đầu mang đi, không nhăn mặt chút nào cả, y như đang đội một chậu hương thơm. Đức Đế Thích đã nuôi bịnh Đức Bổn Sư như thế và khi Ngài mạnh khỏe trở lại, Thiên Vương mới từ giã ra đi.
Chư Tỳ khưu đề khởi câu chuyện thảo luận rằng:
– Ôi! Lớn thay là sự yêu kính của Đức Thiên Vương đối với Đức Bổn Sư. Sự vinh quang cõi Trời như thế mà dám bỏ, để đi nuôi bịnh cho Đức Thế Tôn. Đội chậu phẩn của thân Ngài, mang đi mà không chút nhăn mặt, giống như đội một chậu hương thơm vậy.
Khi nghe chư Tỳ khưu thảo luận như thế, Đức Bổn Sư phán hỏi:
– Nầy các Tỳ khưu! Các ngươi đang bàn luận về chuyện gì thế?
– Bạch Ngài, chuyện như vậy…
Nghe vậy, Đức Bổn Sư dạy rằng:
– Nầy các Tỳ khưu! Chuyện ấy chẳng có chi lạ. Thiên Vương Đế Thích yêu kính Như Lai, vì nhờ Ta mà Thiên Vương Đế Thích rời bỏ thân xác già cũ, nghe thuyết pháp rồi đắc Tu Đà Hườn, đổi lấy trạng thái Đế Thích trẻ. Có lần, Thiên Vương Đế Thích cùng với Càn thát bà Pañcasikha đi trước, Thiên Vương tìm đến ta, băn khoăn lo sợ sự chết và ngồi trong động đá Indasāla, chính giữa đại chúng Chư Thiên tùy tùng, ta đã thuyết giảng lên kệ ngôn rằng: (Nầy Vāsava, hãy hỏi Ta. Bất cứ vấn đề nào mà ông muốn hỏi. Ta sẽ trả lời rõ ràng tất cả).
Và Ta đã thuyết pháp thoại đoạn nghi cho Đế Thích. Cuối thời Pháp một trăm bốn mươi triệu chúng sanh chứng đắc Pháp nhãn, và chính cả Đức Đế Thích cũng chứng đạt quả Tu Đà Hườn ngay tại chỗ ngồi và trở thành Đế Thích trẻ. Ta đã giúp cho Thiên Vương nhiều như thế, cho nên không lạ gì khi Thiên Vương yêu mến ta.
– Nầy các Tỳ khưu! Sự gặp gỡ các bậc Thánh Nhân cũng là sự an vui. Trái lại với những kẻ ngu, tất cả mọi sự đều là khổ.
Nói rồi, Ngài ngâm lên kệ ngôn:
206. “Sāhu dassanamariyānaṃ,
Sannivāso sadā sukho;
Adassanena bālānaṃ,
Niccameva sukhī siyā”.
207. “Bālasaṅgatacārī, hi,
Dīghamaddhāna socati;
Dukkho bālehi saṃvāso,
Amitteneva sabbadā;
Dhīro ca sukhasaṃvāso,
Ñātīnaṃva samāgamo”.
Sống chung thường hưởng lạc.
Không thấy những người ngu,
Thường thường được an lạc”.
“Sống chung với người ngu,
Lâu dài bị lo buồn.
Khổ thay gần người ngu,
Như thường sống kẻ thù.
Vui thay, gần người trí,
Như chung sống bà con”.
208. “Tasmā hidhīrañca
Paññañca bahussutañca,
Dhorayhasīlaṃ vatavantamariyaṃ;
Taṃ tādisaṃ sappurisaṃ
Sumedhaṃ, bhajetha
Nakkhattapathaṃva candimā”.
“Do vậy: Bậc hiền trí, trí tuệ
Bậc nghe nhiều, trì giới,
Bậc tự chế, Thánh nhân;
Hãy gần gũi, thân cận
Thiện nhân, trí giả ấy,
Như Trăng theo đường sao”.
CHÚ GIẢI:
Sādhu: Lành thay, tốt đẹp thay.
Sannivāso: Chẳng những chỉ gặp gỡ các vị ấy thôi, mà việc sống chung, ngồi chung một chỗ với các vị ấy, cùng được làm chung những phận sự lớn nhỏ của các vị ấy cũng là tốt cả.
Bālasaṅgatacārī: Người nào sống chung với kẻ ngu.
Dīghamaddhānam: Người ấy khi bị bạn ngu rủ: Lại đây, chúng ta cùng hành đạo chích. Đồng tình với bạn rồi đi đào tường khoét vách, rủi bị bắt hành phạt như bị chặt tay, thì ắt là phải buồn khổ lâu dài.
Sabbadā: Cũng như người đoàn kết sống chung với kẻ thù tay cầm gươm bén nhọn, hoặc với loài rắn độc bị khổ luôn luôn, người chung sống với kẻ ngu cũng như vậy mãi.
Dhīro ca sukhasaṃvāso: Ở đây, người sống chung an vui, nghĩa là người sống một chỗ với bậc hiền trí thì được an vui. Tại sao?
Ñātīnaṃva samāgamo: Ở đây, người đoàn tụ với các quyến thuộc thân yêu được an vui như thế nào, người ấy cũng được an vui như thế ấy.
Tasmā hi: Vì lẽ rằng sống chung với kẻ ngu là khổ, sống chung với bậc hiền trí là an vui, cho nên người trí có đầy đủ nghị lực, người có đủ phàm trí cùng thánh trí, người đa văn thông suốt các bộ kinh, người đã đắc quả A La Hán, người khép mình trong giới luật, người có giới đức đang hộ trì giới, người có thọ các chi Pháp Đầu Đà, bậc Thánh nhân đã xa lìa hết mọi phiền não, bậc thiện trí thức có trí tuệ sáng chói cỡ ấy, ta hãy nương tựa, thân cận những người như vậy, giống như mặt trăng noi theo đường tinh khiết của sao đi trong hư không. Cuối thời pháp, nhiều vị Tỳ khưu chứng đắc Thánh Quả, nhất là Tu Đà Hườn quả.
Dịch Giả Cẩn Đề
Phật đau kiết lỵ, khiến Vua Trời
Tự xuống lo nuôi khỏi đợi mời.
Giới Thánh lòng ghi hằng cảm mến
Phẩn phàm, đầu đội tạm quên hôi.
Gần hiền mới thấy vui vị đạo
Xa trí, còn nghe khổ tại đời.
Tăng chúng luận bàn câu chuyện lạ
“Yêu thì phải vậy, bạn vàng ơi”.
DỨT TÍCH ĐẾ THÍCH CHĂM SÓC PHẬT
DỨT PHẨM AN LẠC-SUKHA VAGGA
DỨT PHẨM 15
