11. Ekādasamo paricchedo
Vipassanāvibhāgo
1506.
Dvidhā samuṭṭhānadhurā, tividhā bhūmiyo matā;
Tividhābhinivesā ca, sarīraṃ tu catubbidhaṃ.
1507.
Tividhā bhāvanā tattha, saṅkhāresu yathārahaṃ;
Duvidhākāramārabbha, nijjhāyati tilakkhaṇaṃ.
1508.
Aṭṭhārasākārabhinnā, dasāvatthā vibhāvitā;
Tidhā vibhāgā sādheti, vimokkhattayamuttamaṃ.
1509.
Catusaccapaṭivedhā, sattaṭṭhāriyapuggalā;
Klesahānī yathāyogaṃ, catasso paṭisambhidā.
1510.
Tividhā ca samāpatti, nirodhā ca tathāparā;
Nissandaphalamiccāhu, tassā sāsanakovidā.
1511.
Vipassanābhāvanāya-miti bhāsanti paṇḍitā;
Tamidāni pavakkhāmi, yathānukkamato kathaṃ.
1512.
Bhūmidhamme pariggayha, vicinantassa yogino;
Satiyā samathā vātha, samuṭṭhāti vipassanā.
1513.
Sabhāvapaṭivedhe ca, saddhammapaṭipattiyaṃ;
Paññāsaddhādvayaṃ tassā, dhuramāhu dhurandharā.
1514.
Tebhūmakasabhāvānaṃ, sappaccayapariggaho;
Ñātapariññā nāmāyaṃ, bhūmīti paṭhamā matā.
1515.
Kalāpato sammasanaṃ, udayabbayadassanaṃ;
Pariññātīraṇā nāma, dutiyā bhūmi bhāsitā.
1516.
Pahānapariññā bhūmi, tatiyāhu tatoparaṃ;
Bhaṅgādiñāṇamiccevaṃ, tividhā bhūmiyo matā.
1517.
Khaṇasantatiaddhāna-vasenettha samīritā;
Aniccā dukkhānattāti, tividhābhinivesanā.
1518.
Diṭṭhikaṅkhāvitaraṇā, maggāmaggapaṭippadā;
Visuddhiyo catassopi, sarīranti nidassitā.
1519.
Salakkhaṇavavatthānaṃ, paccayākāranicchayo;
Kummaggaparihāro ca, tilakkhaṇavipassanā.
1520.
Iti lakkhaṇabhinnattā, labbhantekakkhaṇepi ca;
Desitā hetubhūtena, kamenevaṃ visuddhiyo.
1521.
Sīlabbisuddhiādīnaṃ, tathā sāva paramparā;
Cittabbisuddhiādīnamatthāyāti pakāsitā.
1522.
Dissamānasabhāvānaṃ, passanto paccayaṭṭhiti;
Paripanthavimutto hi, paṭipādeti bhāvanaṃ.
1523.
Tathāpi ca visesena, paṭipannassa yogino;
Tattha tattha vibhūtattā, ṭhānato bheditā kathaṃ.
1524.
Rūpapubbaṅgamaṃ vātha, nāmapubbaṅgamaṃ tathā;
Ajjhattaṃ vā bahiddhā vā, yathāpākaṭadhammato.
1525.
Nāmarūpādibhedena, bhūmidhammapariggaho;
Vuttā diṭṭhivisuddhīti, attadiṭṭhippahānato.
1526.
Āhacca paccayuppannā, tathā tabbhāvabhāvino;
Pavattantīti saṅkhāre, passato pana yoniso.
1527.
Paccayaggāhinī paññā, nāmarūpappavattiyā;
Kaṅkhā taranti tāyāti, kaṅkhāvitaraṇā matā.
1528.
Aniccā dukkhānattāti, paccayāyattavuttito;
Saṅkhipitvā kalāpena, sammasīyanti saṅkhatā.
1529.
Uppādavayabhāvopi, lakkhaṇattayasādhako;
Paccayākāramārabbha, lakkhīyati visesato.
1530.
Tasmā sammasanañāṇaṃ, udayabbayadassanaṃ;
Kaṅkhāvitaraṇāyaṃ tu, saṅgayhati visuddhiyaṃ.
1531.
Tattha saṃklesavikkhepaṃ, kummaggaṃ parivajjato;
Maggāmaggavisuddhīti, ñāṇadassanamīritaṃ.
1532.
Tato kathenti akliṭṭhamudayabbayadassanaṃ;
Ādiṃ katvā paṭipadāñāṇadassanasuddhiyaṃ.
1533.
Paccayapaccayuppanne, yathāvatthuvavatthite;
Pahātumīhamānānaṃ, niyyānapaṭipattito.
1534.
Upaklesavisuddho hi, punadevodayabbayaṃ;
Adhiṭṭhahitvā bhaṅgādi-ñāṇehi paṭipajjati.
1535.
Tathā cābhinavuppanne, bhijjamāne vipassato;
Saṃvegakaḍḍhitaṃ ñāṇaṃ, bhaṅgādimanutiṭṭhati.
1536.
Tato pubbe pavattā hi, saṃklesāpāyasambhavā;
Paṭipattivisuddhīti, na saṅgayhati bhāvanā.
1537.
Sampādento paniccetā, catassopi visuddhiyo;
Aniccā dukkhānattāti, bhāveyya tividhā kathaṃ.
1538.
Paccayapaccayuppannā, jātānantarabhedino;
Aniccā ca pabhaṅgū ca, palujjanti cavanti ca.
1539.
Addhuvā ca asārā ca, vibhavā ca vināsino;
Saṅkhatā vipariṇāma-dhammā ittarakālikā.
1540.
Khayadhammā vayadhammā, lahukālappavattino;
Tāvakālikadhammā ca, parittaṭṭhitikā tathā.
1541.
Khaṇattayaparicchinnā, pubbāparavicittakā;
Purakkhatā nirodhassa, sassatā na kudācanaṃ.
1542.
Jāyanti parihānāya, na tu jāyanti vuddhiyā;
Jiyyamānāva tiṭṭhanti, jiṇṇā bhaṅgaparāyaṇā.
1543.
Ahutvāyevuppajjanti, na kutocipi āgatā;
Hutvā antaradhāyanti, na tu katthaci sañcitā.
1544.
Taṃ taṃ paccayasāmaggi-mattalābhāya nissitā;
Nirodhadhammā jāyanti, jātā byanti bhavanti te.
1545.
Yathā nadī pabbateyyā, yathā dīpasikhā tathā;
Sīghasīghaṃ pavattantā, uppajjanti vayanti ca.
1546.
Jātā jātā nirujjhanti, aññe aññe tu jāyare;
Avīci anusambandhā, na jānanti visesato.
1547.
Iti nānappakārena, vipassanto vicakkhaṇo;
Aniccabhāvanaṃ dhīro, paripāceti sādhukaṃ.
1548.
Dukkhā ca dukkhavatthū ca, abhiṇhaparipīḷitā;
Rogā gaṇḍā ca sallā ca, aghato ca upaddavā.
1549.
Bhayopasaggāghamūlā,
Sāsavādīnavītitā;
Aleṇāsaraṇātāṇā,
Vadhakā mārakāmisā.
1550.
Jātidhammā jarābyādhi-
Sokopāyāsabhāgino;
Paridevasabhāvā ca,
Saṃklesā dukkhabhāgino.
1551.
Jegucchā paṭikūlā ca, bībhacchā ca virūpino;
Ajaññā capalā hīnā, duggandhā bālasevitā.
1552.
Sokantarikatāniccaṃ, taṇhāya kaḍḍhitā bhusaṃ;
Kapaṇā duggatā dīnā, vipannā ca vighātino.
1553.
Attalābhaṃ gavesanti, taṃtaṃpaccayanissitā;
Dukkhādhiṭṭhānamaccantaṃ, jātā puna vihaññare.
1554.
Aggikūpe nimuggāva, klesasantāpabhāgino;
Oviddhā viya sattīhi, saṅkhārā niccadukkhitā.
1555.
Jāyamānā ca jiyyantā, miyyantā ca khaṇe khaṇe;
Pasukā viya niccammā, haññanti serikāturā.
1556.
Tilāni tilayanteva, ucchuyanteva ucchuyo;
Udayabbayāvassaṃ te, pīḷayanti abhiṇhaso.
1557.
Manoramanavākārā , vipallāsaparikkhatā;
Iriyāpathasañchannā, nopatiṭṭhanti dukkhato.
1558.
Saṅkhāresu panetesu, vedanāssādarodhino;
Sāva sandulasambaddhā, sammohaparivāritā.
1559.
‘‘Aduṃ dukkhamidaṃ dukkha’’-miti saṃsāracārino;
Dukkhahetumajānantā, sambhamanti aviddasu.
1560.
Sukhākāramapassantā, dukkhabhāranipīḷitā;
Patthenti dukkhamevaññaṃ, bālā byasanabhāgino.
1561.
Cavantā upapajjantā, rukkhasākhaṃva makkaṭo;
Dukkhamekaṃ vimuccanti, tato gaṇhanti cāparaṃ.
1562.
Te dīgharattaṃ socanti, taṇhāsallasamappitā;
Diṭṭhipāsasamupetā, mānatthambhānusāyino.
1563.
Tamākāraṃ paniccevaṃ, vipassanto visārado;
Dukkhānupassanaṃ nāma, paripāceti bhāvanaṃ.
1564.
Dhammaṭṭhitiniyāmā hi, khandhāyatanadhātuyo;
Anattāsassatantā ca, īhābhogavivajjitā.
1565.
Payojanamadhiṭṭhāya, na tu byāpārayanti ca;
Paccayapaccayuppannā, janetuṃ vātha jāyituṃ.
1566.
Tathāpi hetusāmaggi-sambhave sambhavanti te;
Tabbhāvabhāvibhāvena, aññamaññapavattitā.
1567.
Ajāyituṃ na sakkonti, sati paccayasambhave;
Paccayānamalābhe tu, na jāyanti kudācanaṃ.
1568.
Na kiñcettha apekkhitvā, samaggā honti paccayā;
Na janetuṃ na sakkonti, samaggā ca kudācanaṃ.
1569.
Yathāpaccayalābhena , pavattanti yathā tathā;
Rakkhitā vā vidhātā vā, natthi assāmikā tathā.
1570.
‘‘Ahaṃ mama’’nti gaṇhantā, pariṇāmenti aññathā;
Vissasantā harantete, parābhūtā palambhino.
1571.
Rittā tucchā ca suññā ca, vivittā sāravajjitā;
Salakkhaṇaparicchinnā, dhammā natthettha puggalo.
1572.
Jāyamānā ca jiyyantā, miyyamānā ca saṅkhatā;
Vivasā parivattanti, vaso tesaṃ na katthaci.
1573.
Na tesu kassacisseraṃ, na tesañcatthi katthaci;
Na cattanīti saṅkhārā, ādhipaccavivajjitā.
1574.
Kadalīpattavaṭṭīva, aññamaññapatiṭṭhitā;
Sahajātagghanībhūtā, nopaṭṭhanti anattato.
1575.
Arūpanissitaṃ rūpaṃ, arūpaṃ rūpanissitaṃ;
Jaccandhapīṭhasappīva, aññamaññavavatthitaṃ.
1576.
Yantasuttena yantaṃva, kāyayantaṃ pavattati;
Nāmāvakaḍḍhitaṃ tattha, natthi attā sayaṃvasī.
1577.
Cetovipphāranipphannā, vāyodhātusamuṭṭhitā;
Iriyāpathaviññattivikārā pālakā matā.
1578.
Oviddhavedanāsallavikārapariṇāmato;
Bālānaṃ cittanipphannā, attāti parikappanā.
1579.
Suddhasaṅkhārapuñjoyaṃ, nettha sattopalabbhati;
Taṃ taṃ paccayamāgamma, dukkhakkhandhova jāyati.
1580.
Evamādippakārehi, vipassanto anattato;
Anattabhāvanaṃ nāma, bhāvetīti pavuccati.
1581.
Bhāvento tividhampetaṃ, nijjhāyati tilakkhaṇaṃ;
Nimittañca pavattañca, samārabbha yathākkamaṃ.
1582.
Attalābhanimittañca , taṃtaṃpaccayanissitā;
Tabbhāvabhāvibhāvena, lakkhīyanti nimittato.
1583.
Jāyamānā ca jiyyantā, miyyamānā ca saṅkhatā;
Taṃ taṃ bhāvamatikkamma, pavattanti khaṇe khaṇe.
1584.
Hetunissayanākāro, nimittanti tato mato;
Pavattaṃ vattanākāro, khaṇasantatiaddhato.
1585.
Apubbābhinavuppatti, uppādoti pakāsito;
Pubbāpariyasandhānaṃ, paṭisandhīti bhāsitā.
1586.
Āyūhantīti vuccanti, tadatthaṃ pana vāvaṭā;
Iccādipariyāyehi, bahvākārāpi saṅkhatā.
1587.
Nimitte ca pavatte ca, vatthuto yanti saṅgahaṃ;
Taṃ dvayākāramārabbha, patiṭṭhāti tilakkhaṇaṃ.
1588.
Paccayādhīnadhammānaṃ, uppādavayalakkhitā;
Aniccatānimittaṭṭhā, pavattesu na pākaṭā.
1589.
Pubbāparavicittānamasamatthānamattani;
Sannissayena nipphanno, bhāvadubbalyasādhako.
1590.
Hetusaṅkhātabhāvo hi, saṅkhārānamaniccatā;
Pavattamānā dasseti, taṃ sabhāvaṃ panattano.
1591.
Niccā dhuvā ce saṅkhārā, kasmā pekkhanti paccaye;
Ahutvā yadi nissāya, jātā kā tattha niccatā;
1592.
Attalābhaṃ labhitvāna, hetusāmaggilābhato;
Yāpessanti tamaññatra, kathaṃ nāmattadubbalā.
1593.
Paccaye anapekkhitvā, yadi natthi samatthatā;
Attalābhūpalābhāya, kiṃ samatthānupālane;
1594.
Janakā paccayānañhi, tadāyūhanato paraṃ;
Parihāritumāraddhā, jiyā khittasaro yathā.
1595.
Accīva vaṭṭinikkhantā, meghamuttāva vijjutā;
Paccayuddhaṭavissaṭṭhā, dhammā bhaṅgaparāyaṇā.
1596.
Tasmā nimittamākāraṃ, passanto sa vipassako;
‘‘Vinassanti avassa’’nti, saddahanto vimuccati.
1597.
Aniccato tathā hevaṃ, vipassantassa yogino;
Saddhāvimokkha bāhulyaṃ, bhavatīti pakāsitaṃ.
1598.
Iti saṅkhāradhammesu, nimittākāranicchitaṃ;
Aniccalakkhaṇaṃ dhīro, nijjhāyati niyāmato.
1599.
Bādhakattabhayākārā, pavatte dukkhitā viya;
Pavattamānā pīḷenti, saṅkhārā ca bhayāvahā.
1600.
Uppādābhinavākāraṃ, atikkamma tato paraṃ;
Jarājaccaritā hutvā, bhañjamānā kathaṃ sukhā.
1601.
Tasmā pavattamākāraṃ, nijjhāyanto nirantaraṃ;
Saṅkhāre dukkhato disvā, hitvāna paṇidhiṃ tahiṃ.
1602.
Tadāyūhananissaṅgo, passaddhadaratho sukhī;
Samādhibahulo yogī, vūpasantoti vuccati.
1603.
Byāpāravasitākāraṃ, saṅkhārānaṃ vipassato;
Nimitte ca pavatte ca, upaṭṭhāti anattato.
1604.
Anattādhīnanipphannā, vasātītappavattino;
Bhāvadubbalyanissārā, kathamattā bhavissare.
1605.
Tamevaṃ paṭivijjhanto, maññatānattalakkhaṇaṃ;
Vipassanārasassādī, saṃvegabahulo bhave.
1606.
Iccāhacca pavattānaṃ, lakkhaṇānaṃ sabhāvato;
Vavatthito tattha tattha, taṃtaṃlakkhaṇanicchayo.
1607.
Tathāpipākaṭaṭṭhāne , hetubhūte ca yoniso;
Vavatthapeti saṅkhāya, lakkhaṇāni vicakkhaṇo.
1608.
Uppādavayabhāvena, dissamānā hi saṅkhatā;
Pubbāparavivekena, dassenti tadaniccataṃ.
1609.
Tathā ca vipariṇāmaṃ, vipassanto visārado;
Nimittaphalanipphannaṃ, tamatthamadhimuccati.
1610.
Dukkhappavattihetuttā, nimittamapi paṇḍito;
Bhayāvahaniyāmena, bādhakanteva passati.
1611.
Tathā hi paccayārabbha, saṅkhārā nissayanti ce;
Tatovassaṃ bhavissanti, mahabbhayasamohitā.
1612.
Nirodhadhammā jāyanti, sallaviddhāva dukkhitā;
Jarāturā vipajjantā, bhijjantāva vighātino.
1613.
Tenevāniccato diṭṭhā, dukkhabhāvena khāyare;
Saṅkhatattā sabhāvo hi, dukkhāya parivattati.
1614.
Aniccā puna saṅkhārā, dukkhāti ca vavatthitā;
Anattattaniyāmena, nidassenti salakkhaṇaṃ.
1615.
Kathaṃ attaparādhīnā, paccayuppannabhaṅgurā;
Vipattiniyatā vātha, bādhamānā bhayāvahā.
1616.
Āhaccākārabhedena, tividhā hi vipassanā;
Aniccā dukkhānattāti, ayamettha vinicchayo.
1617.
Tidhābhūtā paniccetā, pahānākārabheditā;
Mahāvipassanā nāma, aṭṭhārasavidhā kathaṃ.
1618.
Hetusāmagginipphannamaniccanti tilakkhaṇaṃ;
Aniccataṃ vipassanto, niccasaññaṃ vimuñcati.
1619.
Aniccatāyādhiṭṭhānanimittaṃ pana passato;
Animitte vimuccantī, animittānupassanā.
1620.
Nirujjhamānadhammānaṃ, byantibhāvaṃ vipassato;
Samudayaṃ pajahantī, nirodhāanupassanā.
1621.
Sithilā jātu nissārā, dubbalā lahughātino;
Khayadhammāti saṅkhāya, ghanasaññaṃ vimuñcati.
1622.
Attalābhamatikkamma, vayantīti vicintayaṃ;
Jahatāyūhanaṃ tattha, putte sūtipajā viya.
1623.
Anavattitabhāvānaṃ, aññathattaṃ vipassato;
Vikārapariṇāmesu, dhuvasaññā virajjati.
1624.
Ālambañca tadālamba-ñāṇabhaṅgañca bhāvayaṃ;
Sārādānābhinivesaṃ, adhipaññāya muccati.
1625.
Iccāniccānimittā ca, nirodhā ca khayā vayā;
Viparīṇāmādhisaññā, dhammānupassanāti ca.
1626.
Sattānupassanābhedamaniccākāradassanaṃ;
Niccasaññādibhaṅgāya, paridīpenti paṇḍitā.
1627.
Taṃ tamākāramārabbha, tathā bāhulyavuttito;
Taṃlakkhaṇānugatā ca, bhedā tasseva sattadhā.
1628.
Sukhasaññaṃ nissajjantī, vuttā dukkhānupassanā;
Nibbinnā nibbidāñāṇaṃ, virāgā rāgavajjitā.
1629.
Jātāppaṇihitā nāma, muñcantī paṇidhiṃ tathā;
Nirālayābhinivesā, ādīnavānupassanā.
1630.
Pañcānupassanābhedaṃ , tadidaṃ dukkhadassanaṃ;
Sukhasaññādibhaṅgāya, pavattanti pakāsitaṃ.
1631.
Anattato vipassanto, attasaññā vimuccati;
Jahatattābhinivesaṃ, jhāyanto puna suññato.
1632.
Dvayānupassanābhedamanattākāradassanaṃ;
Attasaññābhinivesaṃ, vimokkhāya vibhāvituṃ.
1633.
Paṭinissaggato disvā, saṅkhāresu tilakkhaṇaṃ;
Jahanto saṅkhatādānaṃ, pakkhandati asaṅkhate.
1634.
Yathābhūtena ñāṇena, vipassanto vimuccati;
Sammohābhinivesamhā, avipallatthadassano.
1635.
Mohatābhogavimuttā, paṭisaṅkhānupassanā;
Jahantappaṭisaṅkhaṃ tu, paṭisaṅkhāya lakkhaṇaṃ.
1636.
Diṭṭhisaṅkhātadosattā, vibhāvento vivaṭṭato;
Saṃyogābhinivesamhā, paṭilīno vimuccati.
1637.
Muccītukamyatāñāṇaṃ, paṭinissaggasammataṃ;
Yathā bhūtaṃ tathā ñāṇaṃ, paccayākāranissitaṃ.
1638.
Saṅkhārupekkhāñāṇaṃ tu, paṭisaṅkhānupassanā;
Vuṭṭhānagāminī nāma, vivaṭṭanti pavuccati.
1639.
Catassopi paniccetā, ādānādippabhañjitā;
Lakkhaṇattayamāhacca, pavattanti yathā tathā.
1640.
Nimittamārabbha tathā pavattaṃ,
Tilakkhaṇaṃ jhāyati yāya yogī;
Tamitthamaṭṭhārasabhedabhinnaṃ,
Vipassanābhāvanamāhu dhīrā.
1641.
Vipassanānayamimamuttamaṃ subhaṃ,
Nidassitaṃ jinavacanānusārato;
Vibhāvayaṃ manasi hitāvahaṃ paraṃ,
Nirāmayaṃ padamanupāpuṇissati.
Iti nāmarūpaparicchede vipassanāvibhāgo nāma
Ekādasamo paricchedo.
