1. Paṭhamo paricchedo
Rūpasaṅkhepo
3.
Saccāni paramatthañca, sammutiñcāti dve tahiṃ;
Thaddhabhāvādinā ñeyyaṃ, saccaṃ taṃ paramatthakaṃ.
4.
Sannivesavisesādiñeyyaṃ sammuti taṃ dvayaṃ;
Bhāvasaṅketasiddhīnaṃ, tathattā saccamīritaṃ.
5.
Paramattho sanibbānapañcakkhandhettha rāsito;
Khandhattho ca samāsetvā, vuttotītādibhedanaṃ.
6.
Vedanādīsupekasmiṃ, khandhasaddo tu ruḷhiyā;
Samuddādekadese tu, samuddādiravo yathā.
7.
Tattha sītādiruppattā, rūpaṃ bhvāpānalānilaṃ;
Bhūtaṃ kathinadavatāpacanīraṇabhāvakaṃ.
8.
Cakkhu sotañca ghānañca, jivhā kāyo pabhā ravo;
Gandho rasojā itthī ca, pumā vatthu ca jīvitaṃ.
9.
Khaṃ jāti jaratā bhaṅgo, rūpassa lahutā tathā;
Mudukammaññatā kāyavacīviññatti bhūtikaṃ.
10.
Cakkhādī daṭṭhukāmādihetukammajabhūtikā;
Pasādā rūpasaddādī, cakkhuñāṇādigocarā.
11.
Ojā hi yāpanā itthipumaliṅgādihetukaṃ;
Bhāvadvayaṃ tu kāyaṃva, byāpi no sahavuttikaṃ.
12.
Nissayaṃ vatthu dhātūnaṃ, dvinnaṃ kammajapālanaṃ;
Jīvitaṃ uppalādīnaṃ, udakaṃva ṭhitikkhaṇe.
13.
Khaṃ rūpānaṃ paricchedo, jātiādittayaṃ pana;
Rūpanibbatti pāko ca, bhedo ceva yathākkamaṃ.
14.
Lahutādittayaṃ taṃ hi, rūpānaṃ kamato siyā;
Adandhathaddhatā cāpi, kāyakammānukūlatā.
15.
Abhikkamādijanakacittajassānilassa hi;
Vikāro kāyaviññatti, rūpatthambhādikāraṇaṃ.
16.
Vacībhedakacittena, bhūtabhūmivikāratā;
Vacīviññattupādinnaghaṭṭanasseva kāraṇaṃ.
17.
Rūpamabyākataṃ sabbaṃ, vippayuttamahetukaṃ;
Anālambaṃ parittādi, iti ekavidhaṃ naye.
18.
Ajjhattikāni cakkhādī, pañceteva pasādakā;
Vatthunā vatthu tāneva, dvārā viññattibhī saha.
19.
Sesaṃ bāvīsati cekavīsa vīsati bāhiraṃ;
Appasādamavatthuṃ ca, advārañca yathākkamaṃ.
20.
Pasādā pañca bhāvāyu, indriyanindriyetaraṃ;
Vināpaṃ ādito yāva, rasā thūlaṃ na cetaraṃ.
21.
Aṭṭhakaṃ avinibbhogaṃ, vaṇṇagandharasojakaṃ;
Bhūtaṃ taṃ tu vinibbhogamitaranti viniddise.
22.
Aṭṭhārasādito rūpā, nipphannaṃ tu na cetaraṃ;
Phoṭṭhabbamāpavajjaṃ tu, bhūtaṃ kāme na cetaraṃ.
23.
Sekkhasappaṭighāsekkhapaṭighaṃ dvayavajjitaṃ;
Vaṇṇaṃ taditaraṃ thūlaṃ, sukhumañceti taṃ tidhā.
24.
Kammajākammajaṃnevakammākammajato tidhā;
Cittojautujādīnaṃ, vasenāpi tidhā tathā.
25.
Diṭṭhaṃ sutaṃ mutañcāpi, viññātaṃ vata cetasā;
Ekamekañca pañcāpi, vīsati ca kamā siyuṃ.
26.
Hadayaṃ vatthu viññatti, dvāraṃ cakkhādipañcakaṃ;
Vatthu dvārañca sesāni, vatthu dvārañca no siyā.
27.
Nipphannaṃ rūparūpaṃ khaṃ, paricchedotha lakkhaṇaṃ;
Jātiādittayaṃ rūpaṃ, vikāro lahutādikaṃ.
28.
Yathā saṅkhatadhammānaṃ, lakkhaṇaṃ saṅkhataṃ tathā;
Paricchedādikaṃ rūpaṃ, tajjātimanatikkamā.
29.
Kammacittānalāhārapaccayānaṃ vasenidha;
Ñeyyā pavatti rūpassa, piṇḍānañca vasā kathaṃ.
30.
Kammajaṃ sendriyaṃ vatthu, viññatti cittajā ravo;
Cittaggijo lahutādittayaṃ cittānalannajaṃ.
31.
Aṭṭhakaṃ jāti cākāso, catujā jaratā khayaṃ;
Kutoci neva jātaṃ tappākabhedaṃ hi taṃ dvayaṃ.
32.
Jātiyāpi na jātattaṃ, kutociṭṭhakathānayā;
Lakkhaṇābhāvato tassā, sati tasmiṃ na niṭṭhiti.
33.
Kammacittānalannehi, piṇḍā nava ca satta ca;
Cattāro dve ca viññeyyā, sajīve dve ajīvake.
34.
Aṭṭhakaṃ jīvitenāyunavakaṃ bhāvavatthunā;
Cakkhādī pañca dasakā, kalāpā nava kammajā.
35.
Suddhaṭṭhaviññattiyuttanavakopi ca dasako;
Suddhasaddena navako, lahutādidasekako.
36.
Viññattilahutādīhi, puna dvādasa terasa;
Cittajā iti viññeyyā, kalāpā satta vā cha vā.
37.
Suddhaṭṭhaṃ saddanavakaṃ, lahutādidasekakaṃ;
Saddenalahutādīhi, caturotujakaṇṇikā.
38.
Suddhaṭṭhalahutādīhi, annajā dvetime nava;
Satta cattāri dve ceti, kalāpā vīsatī dvibhi.
39.
Tayaṭṭhakā ca cattāro, navakā dasakā nava;
Tayo dveko ca ekena, dasa dvīhi ca tīhi ca.
40.
Catunnampi ca dhātūnaṃ, adhikaṃsavasenidha;
Rūpabhedotha viññeyyo, kammacittānalannajo.
41.
Kesādimatthaluṅgantā, pathavaṃsāti vīsati;
Pittādimuttakantā te, jalaṃsā dvādasīritā.
42.
Yena santappanaṃ yena, jīraṇaṃ dahanaṃ tathā;
Yenasitādipākoti, caturaṃsānalādhikā.
43.
Uddhādhogamakucchiṭṭhā, koṭṭhāseyyaṅgasāri ca;
Assāsoti ca viññeyyā, chaḷaṃsā vāyunissitā.
44.
Pubbamuttakarīsañcudariyaṃ caturotujā;
Kammā pācaggi cittamhā-ssāsoti chapi ekajā.
45.
Sedasiṅghānikassu ca, kheḷo cittotusambhavā;
Dvijā dvattiṃsa koṭṭhāsā, sesā eva catubbhavā.
46.
Ekajesvādicatūsu, utujā caturaṭṭhakā;
Jīvītanavako pācessāse cittabhavaṭṭhako.
47.
Dvijesu manatejehi, dve dve honti panaṭṭhakā;
Sesatejānilaṃsesu, ekekamhi tayo tayo.
48.
Aṭṭhakojamanaggīhi, honti aṭṭhasu kammato;
Aṭṭhāyunavakā evaṃ, ime aṭṭha catubbhavā.
49.
Catuvīsesu sesesu, catujesuṭṭhakā tayo;
Ekekamhi ca viññeyyā, piṇḍā cittānalannajā.
50.
Kammajā kāyabhāvavhā, dasakāpi siyuṃ tahiṃ;
Catuvīsesu aṃsesu, ekekamhi duve duve.
51.
Pañcāpi cakkhusotādī, padesadasakā puna;
Navakā saddasaṅkhātā, dveticcevaṃ kalāpato.
52.
Tepaññāsa dasekañca, navuttarasatāni ca;
Dasakā navakā ceva, aṭṭhakā ca siyuṃ kamā.
53.
Sekapañcasataṃ kāye, sahassaṃ taṃ pavattati;
Paripuṇṇindriye rūpaṃ, nipphannaṃ dhātubhedato.
54.
Cittuppāde siyuṃ rūpa-hetū kammādayo pana;
Ṭhiti na pāṭhe cittassa, na bhaṅge rūpasambhavo.
55.
‘‘Aññathattaṃ ṭhitassā’’ti, vuttattāva ṭhitikkhaṇaṃ;
Atthīti ce pabandhena, ṭhiti tattha pavuccati.
56.
Atha vā tikkhaṇe kammaṃ, cittamattudayakkhaṇe;
Utuojāttano ṭhāne, rūpahetū bhavanti hi.
57.
Seyyassādikkhaṇe kāya-
Bhāvavatthuvasā tayo;
Dasakā hontibhāvissa,
Vinā bhāvaṃ duve siyuṃ.
58.
Tato parañca kammaggicittajā te ca piṇḍikā;
Aṭṭhakā ca duve pubbe, vuttavuttakkhaṇe vade.
59.
Kālenāhārajaṃ hoti, cakkhādidasakāni ca;
Catupaccayato rūpaṃ, sampiṇḍevaṃ pavattati.
60.
Taṃ sattarasacittāyu, vinā viññattilakkhaṇaṃ;
Santatāmaraṇā rūpaṃ, jarādiphalamāvahaṃ.
61.
Bhaṅgā sattarasuppāde, jāyate kammajaṃ na taṃ;
Taduddhaṃ jāyate tasmā, takkhayā maraṇaṃ bhave.
62.
Āyukammubhayesaṃ vā, khayena maraṇaṃ bhave;
Upakkamena vā kesañcupacchedakakammunā.
63.
Opapātikabhāvissa, dasakā satta kammajā;
Kāme ādo bhavantaggijāhi pubbeva bhūyate.
64.
Ādikappanarānañca, apāye andhakassa ca;
Badhirassāpi ādo cha, pubbevetarajā siyuṃ.
65.
Tatthevandhabadhirassa, pañca honti abhāvino;
Yuttiyā idha viññeyyā, pañca vā caturopi vā.
66.
Cakkhādittayahīnassa, caturova bhavantiti;
Vuttaṃ upaparikkhitvā, gahetabbaṃ vijānatā.
67.
Rūpe jīvitachakkañca, cakkhādisattakattayaṃ;
Pañca cha utucittehi, pañca chāsaññinaṃ bhave.
68.
Pañcadhātvādiniyamā, pāṭhe gandharasojanaṃ;
Nuppatti tattha bhūtānaṃ, aphoṭṭhabbapavattinaṃ.
69.
Thaddhuṇhīraṇabhāvova, natthi dhātvādikiccato;
Aññaṃ gandhādīnaṃ tesaṃ, takkiccenopaladdhito.
70.
Rūpe sappaṭighattādi, tattha ruppanatā viya;
Ghaṭṭanañca ravuppādassaññatthasseva hetutā.
71.
Icchitabbamimekantamevaṃ pāṭhāvirodhato;
Atha vā tehi viññeyyaṃ, dasakaṃ navakaṭṭhakaṃ.
72.
Sabbaṃ kāmabhave rūpaṃ, rūpe ekūnavīsati;
Asaññīnaṃ dasa gandharasojāhi ca brahmunaṃ.
Iti saccasaṅkhepe rūpasaṅkhepo nāma
Paṭhamo paricchedo.
