Nội Dung Chính
Sự Thật được Dạy bởi Tất Cả Chư Phật
Tục Đế và Chân Đế
Có bao nhiêu sự thật được dạy bởi tất cả chư Phật? Đức Phật (Buddha) hiện kiếp và chư Phật quá khứ tất cả đều chỉ dạy hai loại sự thật, và không có gì hơn thế. Không còn sự thật nào khác ngoài hai sự thật này trên toàn bộ thế gian. Mọi thứ trên toàn thế giới đều thuộc một trong hai loại sự thật này. Nếu chúng ta muốn biết về cách sống và cách chết như thế nào, và làm sao để chấm dứt đau khổ, tất cả chúng ta cần phải biết đến hai sự thật này. Hai sự thật mà tất cả chư Phật đã dạy là Tục Đế và Chân Đế.
Đây có thể là một khái niệm mới đối với quý vị. Quý vị chắc chắn đã quen thuộc với Tứ Thánh Đế3. Chúng ta có thể phân loại Tứ Thánh Đế là Chân Đế, vì chúng đúng ở mọi thời điểm và trong mọi hoàn cảnh. Ngược lại, Tục Đế là những gì mà mọi người thống nhất với nhau bởi sự đồng thuận và những điểm chung. Do vậy nó có thể thay đổi và chỉ tương đối trong một phạm vi nào đó; nó không luôn luôn đúng trong mọi lúc mọi nơi. Chân Đế không phụ thuộc vào sự đồng thuận; nó là sự thật, bất luận có ai đồng ý hay thậm chí thừa nhận nó hay không.
Hãy xem xét, như một minh họa, rằng người ta đồng thuận nhau đặt tên cho một hình dạng nhất định là ‘đàn ông’. Họ đồng ý đặt tên cho một hình dạng khác là ‘con bò’. Họ đồng ý đặt tên cho hình dạng kia là ‘con ngựa’. Nếu ai đó chỉ vào con ngựa và nói, ‘Đó là con ngựa’, câu nói ấy đúng theo Tục Đế. Tương tự như vậy, nếu ai đó cho rằng có sự tồn tại của đàn ông và đàn bà, chư thiên (deva) và phạm thiên (brahmā), cha và mẹ, v.v., những khẳng định như vậy là đúng nhờ sự đồng thuận chung. Tuy nhiên, cũng đúng khi nói rằng không có đàn ông hay đàn bà, không có cha hoặc mẹ, không có con trai hay con gái, và cũng không có con ngựa hay cây cối, bởi vì những tuyên bố như vậy là đúng theo ánh sáng của Chân Đế được dạy bởi Đức Phật (Buddha). Do vậy, cả hai tuyên bố này đều đúng. Tuyên bố đầu là đúng theo góc nhìn Tục Đế; tuyên bố sau, từ góc nhìn Chân Đế.
Trong khi tất cả Chư Phật đều muốn nhấn mạnh đến Chân Đế và chỉ muốn truyền dạy điều đó, nhưng Chư Vị không bao giờ bỏ qua Tục Đế khi giảng giải Giáo Pháp thâm sâu cho thế gian. Ở cấp độ của Chân Đế, không có đàn ông, không có đàn bà, không có chư thiên lẫn phạm thiên, không có cha và cũng không có mẹ. Các quy tắc chế định chi phối xã hội và các mối quan hệ không được áp dụng ở đây. Chỉ nghe duy nhất lời dạy về Chân Đế, người ta có thể giữ quan điểm sai lầm và không tuân theo các quy ước xã hội. Nếu chỉ chấp nhận Chân Đế, người ta có thể làm bất kỳ điều sai trái gì – hay đúng hơn, sẽ không có sự sai trái và cũng không có lỗi lầm vì sẽ không có đàn ông hay đàn bà hay cha hoặc mẹ, hay bất cứ ai để nếm trải hậu quả hành động của một người. Nên sẽ không có một ai để thực hiện những việc thiện lành, bởi vì sẽ không tồn tại chúng sanh nào để làm những việc ấy. Cũng sẽ không có lý do gì để tích lũy (kamma) nghiệp thiện hoặc tránh những hành động sai trái. Nếu Đức Phật (Buddha) chỉ giảng dạy Chân Đế, người ta sẽ không tuân theo các quy tắc của xã hội, và nhiều điều không mong muốn sẽ xảy ra trên thế gian.
Tục Đế
Chế định
Tuy nhiên, Tục Đế cuối cùng không tồn tại. Để hiểu tại sao lại như vậy, cần phải hiểu chế định là gì. Tiếng Pāḷi ‘chế định’ là paññatti. Trong Vi Diệu Pháp (Abhidhamma), Đức Phật (Buddha) đã dạy hai cách phân loại chế định. Đầu tiên là ‘nghĩa-chế-định’ (attha- paññatti ), là khái niệm được biểu thị bởi sự định đặt cụ thể, hay ý nghĩa được chỉ định bằng tên gọi hoặc từ ngữ. Thứ hai là ‘danh-chế-định’ (nāmapaññatti), là tên gọi hoặc từ ngữ truyền đạt ý nghĩa hay khái niệm cụ thể hoặc chỉ rõ một điều được định đặt4.
Nāmapaññatti, hay ‘danh-chế-định’, cũng có thể được gọi là ‘thinh-danh-chế-định’ (saddapaññatti). Sadda có nghĩa là ‘âm thanh’ hay ‘tiếng nói’. Khi chúng ta nói từ ‘đàn ông’, tiếng nói của chúng ta phát ra âm thanh cụ thể hoặc những chuỗi âm thanh. Âm thanh của từ ngữ này diễn tả khái niệm chế định. Âm thanh, tất nhiên, là vô hình; nó không thể được nhìn thấy. Nhưng nếu quý vị viết xuống từ này, ‘đ-à-n _ô-n-g’, thì chữ viết ‘đàn ông’ có thể được nhìn thấy và đọc, và khái niệm chế định này được thể hiện một cách hữu hình. Đây cũng là thinh- danh-chế-định (sadda–paññatti). Vì vậy, thông qua saddapaññatti, các khái niệm chế định được diễn đạt.
Còn đối với atthapaññatti, hay ‘nghĩa-chế-định’, âm thanh có thể nghe được của từ ‘đàn ông’ cho phép người nghe hiểu ý nghĩa của nó. Khi nghe từ ‘đàn ông’, quý vị hiểu nó có nghĩa là gì, và quý vị sẽ không hình dung về một người nữ hay một cái cây hay bất cứ thứ nào khác. Điều tương tự cũng đúng với chữ viết. Nghĩa-chế-định (atthapaññatti) là ý nghĩa được hiểu. Vì vậy, bằng phương tiện của thinh-danh-chế-định (saddapaññatti) và nghĩa-chế- định (atthapaññatti ), các khái niệm được diễn đạt và hiểu rõ. Ý nghĩa được truyền tải.
Do vậy, atthapaññatti là những ý nghĩa được truyền đạt bằng các khái niệm chế định, trong khi nāma-paññatti là tên gọi hoặc sự định đặt để diễn đạt ý nghĩa đó. Ví dụ, khái niệm về con vật nuôi có lông lá bốn chân với những nét riêng và đặc điểm cơ thể nhất định là nghĩa-chế-định của thuật ngữ ‘con chó’; sự định đặt và ý tưởng ‘con chó’ là danh-chế-định tương ứng.
Tục Đế là Tương Đối và Hay Thay Đổi
Các chế định ( paññatti) là Tục Đế. Chế định (Paññatti) rất hay thay đổi và tương đối, nó không thể đúng trong mọi lúc mọi nơi. Không quan trọng chúng ta gọi mặt trời là ‘mặt trời’ và mặt trăng là ‘mặt trăng’ hay ngược lại, miễn là có sự thống nhất về cách dùng từ và khả năng hiểu biết chung. Tên được đặt cho một đối tượng là tùy chọn. Chúng ta có thể truyền đạt ý nghĩa bằng cách dùng từ theo cách này do sự đồng thuận chung. Mặc dù có thể đúng khi nói ‘Đây là cái cây’, hay ‘Đó là con chó’, giá trị thật của những tuyên bố này chỉ là do sự đồng thuận mà thôi. Đó là Tục Đế, không phải sự thật tuyệt đối hay phổ quát toàn vũ trụ.
Bản chất tương đối và hay thay đổi của các chế định thế gian được minh họa rõ hơn bằng thực tế là: tên đặt cho một sự vật sẽ thay đổi khi hình thức của chính nó thay đổi. Chẳng hạn, hình dạng của cái cây sẽ thay đổi khi chúng ta đốn nó xuống và cưa thành nhiều mảnh có hình dáng nhất định. Sau đó, chúng ta không còn có thể gọi đó là cái cây nữa mà chúng ta gọi là ‘các tấm ván’, mặc dù các tấm ván cũng được tạo thành từ sự kết hợp của các yếu tố giống như cái cây, nhưng bởi vì các yếu tố này không còn ở hình dạng cái cây mà ở hình dáng của các tấm ván. Rồi khi tạo hình các tấm ván thành hình thức của cái bàn, chúng ta gọi hình dáng mới này là ‘cái bàn’, chứ không phải ‘cái cây’, hay là ‘tấm ván’. Do đó, khi một vật thay đổi từ hình thức này sang hình thức khác, chúng ta không còn có thể gọi nó bằng tên trước đó – ‘Yasmiṃ bhinne, buddhiyā vā avayavavinibbhoge kate na taṃsaññā’ có nghĩa là ‘Tưởng (saññā) ban đầu (dán nhãn hay đặt tên) về một đối tượng không còn áp dụng được nữa khi nó bị phá vỡ ra, hoặc khi nó được quán sát bằng trí tuệ và được phân tách thành các thành phần cấu tạo’5.
Nguyên tắc tương tự cũng đúng không chỉ khi có sự thay đổi về hình dạng bên ngoài mà cả khi một sự vật nào đó được phân tích thành các thành phần cấu tạo của nó. Hãy xem xét rằng cơ thể con người được tạo thành từ nhiều thân phần. Giả sử sinh viên y khoa hoặc nhân viên điều tra mổ xẻ cơ thể người và đặt tất cả các thân phần khác nhau lên bàn. Ở đó chúng ta sẽ thấy tóc, mắt, răng, phổi, gan, dạ dày, thận, vân vân. Chúng ta sẽ gọi những thân phần này là đàn ông, hay đàn bà hay là một cơ thể người? Không, nó không còn là bất cứ thứ gì trong số này. Giờ đây chúng ta chỉ thấy các bộ phận của cơ thể – tóc, mắt, răng, phổi, gan, dạ dày, thận, vân vân.
Nếu chúng ta tháo rời một chiếc xe hơi thành các bộ phận cấu tạo của nó – động cơ, vô lăng, phanh, khung gầm, v.v. – chúng ta không còn có thể dùng tên ‘xe hơi’ cho các bộ phận bị tháo rời này. Vì vậy, một lần nữa, khi một vật thay đổi từ dạng này sang dạng khác, nó không còn có thể được gọi bằng tên trước đó. Điều gì đã đúng trước đây – ‘Đây là cơ thể người’, ‘Đó là chiếc xe hơi’ – giờ đây không còn đúng nữa; do vậy khẳng định trước đó chỉ là Tục Đế. Tương tự, nếu phân tích với Tuệ Minh Sát, chúng ta sẽ thấy rằng Tục Đế không thực sự tồn tại. Điều này xảy ra như thế nào sẽ được giải thích sau trong cuốn sách này.
Tầm Quan Trọng của Tục Đế
Ngay cả khi Tục Đế cuối cùng thật sự không tồn tại, chúng ta cũng không nên kết luận rằng dù gì nó cũng không quan trọng. Ngược lại, chúng ta cần nhận ra điều tối quan trọng của nó. Hành động cúng dường có thể được lấy làm ví dụ. Cần có bốn điều kiện để thực hiện một sự cúng dường: vị thí chủ, người thọ nhận, vật thí và ý định cúng dường vật thí ấy. Trong bốn điều kiện này, ba điều kiện đầu tiên là Tục Đế, hay chế định (paññatti). Ý định cúng dường là Chân Đế; đó là Tư, hay là cetanā. Nó là một trong năm mươi hai cetasika, sở-hữu-tâm hay tâm-sở, và thuộc về Chân Đế. Vì vậy, chúng ta không thể thực hiện sự cúng dường mà không có Tục Đế, bởi vì ba trong bốn điều kiện cần thiết là Tục Đế. Cho nên Tục Đế là không thể thiếu ngay cả khi chỉ thành tựu một sự cúng dường.
Hơn nữa, hãy xem như chúng ta thực hiện sự cúng dường bởi vì chúng ta biết được lợi ích của việc làm này. Bằng cách cúng dường, chúng ta có thể được tái sanh ở cõi an vui, như cõi chư thiên hay cõi người. Đối với các vị chư thiên và cõi chư thiên, con người và cõi người, đây đều là Tục Đế. Chúng đều là chế định (paññatti ). Vì vậy, ở đây một lần nữa, nếu không có Tục Đế, chúng ta sẽ không có những phương tiện hay cơ hội để thực hiện sự cúng dường, bởi vì nếu thiếu đi Tục Đế, sẽ không có vị chư thiên hay con người hoặc bất kỳ thành quả nào của việc thực hiện thiện nghiệp (kamma). Do đó Đức Phật (Buddha) đã dạy cả Tục Đế và Chân Đế.
Quý vị dùng từ ‘mẹ’ để gọi người sinh ra mình, cho quý vị ăn và nuôi nấng quý vị. Quý vị liên quan đến người nữ ấy như người mẹ của mình, theo một cách khác biệt với cách mà quý vị liên hệ đến bất kỳ người nữ nào khác. Quý vị không thể đối xử với mẹ theo cách quí vị sẽ đối xử với bất cứ người nữ nào. Cũng vậy, quý vị liên quan đến cha mình như người cha của quý vị, và quý vị không thể đối xử với ông ấy như bất kỳ người nam nào. Điều tương tự cũng đúng với anh chị em của mình và những người xuất gia; quý vị liên quan đến tất cả những người này theo một cách riêng biệt, khác với cách mà quý vị liên hệ đến một người không phải là anh chị em của mình hay một nhà sư hoặc một tu nữ. Mặc dù các mối quan hệ này là Tục Đế, nhưng nó không làm cho chúng bớt đúng đắn đi chút nào hay bằng cách nào đó không quan trọng. Sẽ là bất thiện nếu chúng ta không tôn trọng Tục Đế trong những vấn đề này. Trái lại, Tục Đế rất quan trọng, như chúng ta thấy ở đây. Khi mọi người không tôn trọng Tục Đế, thế giới sẽ bị bao vây với nhiều điều bất thiện.
Chùa Vàng Shwedagon ở Myanmar được sùng kính bởi những Phật tử tịnh tín. Nơi đây lưu giữ các xá lợi của bốn Vị Phật quá khứ và những vật dụng thường dùng của các Ngài. Các Phật tử thuần thành viếng thăm bảo tháp một cách đầy kính trọng, với đôi chân trần và trang phục phù hợp, và họ cư xử hết mực tôn kính trong khi ở đó. Họ cũng yêu cầu những người không phải Phật tử đến viếng thăm bảo tháp làm y như vậy. Một số người không phải là Phật tử tịnh tín đã chỉ trích sự sùng kính này và thậm chí nói rằng, ‘Phật tử mà đi đảnh lễ một đống gạch’. Nhưng Tháp Vàng Shwedagon đã được đặt tên, và thực sự là một bảo tháp; nó không còn chỉ là một ‘đống gạch’ nữa. Thay vì thế, đó là điều cần được tôn kính. Tương tự như vậy, khi sự vật nào được định đặt là ngôi thiền đường, người ta nên cư xử bên trong đó theo một cách riêng biệt, và không phải như thể họ đang ở bất cứ loại hội trường nào khác, hoặc trong khán thính phòng. Nếu không có sự tôn trọng đối với Tục Đế, thì hành vi bất thiện sẽ xảy ra. Đây là tầm quan trọng của Tục Đế.
Trong bài kinh Siṅgāla Sutta6, Đức Phật (Buddha) đã giải thích phận sự của cha và mẹ, con trai và con gái, và con người ở nhiều vị trí xã hội khác nhau. Nếu chúng ta ở vị trí người cha, chúng ta phải hoàn thành nhiệm vụ của người cha. Người mẹ cũng vậy. Nếu vai trò của chúng ta là con trai hay con gái, chúng ta phải làm tròn nghĩa vụ của mình là con trai và con gái. Nếu không, chúng ta không thể sống hòa hợp, và xã hội loài người không thể vận hành. Đức Phật (Buddha) đã sử dụng Tục Đế để dạy cho chúng ta những điều này.
