Sự Thật được Dạy bởi Tất Cả Chư Phật
Các Lộ Ngũ-Môn Khác và Lộ Ý-Môn
Hành giả có thể sử dụng thân này bằng cách áp dụng những gì được nói về nhãn-môn ở trên cho các môn giác quan khác của cơ thể. Khi nghe âm thanh, hành giả có thể quán sát rằng nó dội vào nhĩ-môn và tâm hữu phần (bhavaṅga) cùng một lúc. Sau đó, lộ nhĩ-môn và nhiều lộ ý-môn khởi sinh. Kể từ đây trở đi, tiến trình này giống như những gì xảy ra ở nhãn-môn, ngoại trừ nhĩ-thức sinh khởi thay cho nhãn-thức.
Tương tự như vậy, khi cảnh khí đồng thời đối chiếu (dội vào) tỷ-môn và ý-môn, thì tỷ-thức và các sở- hữu-tâm (tâm-sở) phối hợp sinh khởi trong lộ tỷ-môn, theo sau là nhiều lộ ý-môn. Khi cảnh vị cùng lúc đối chiếu với thiệt- môn và ý- môn, thiệt-thức và các sở-hữu -tâm phối hợp sinh khởi trong lộ thiệt-môn, và sau đó lộ ý-môn khởi sanh trong ý-môn nhiều lần.
Một so sánh tương tự có thể giúp hiểu được lộ tâm. Giả sử quý vị ở một mình trong một căn phòng yên tĩnh và ai đó gõ cửa đang đóng kín của căn phòng. Khi nghe tiếng gõ cửa, quý vị ra mở. Mở cửa giống như khai ngũ-môn; quý vị mở cửa ra vì nghe tiếng gõ cửa. Chúng ta có thể áp dụng điều tương tự này với ví dụ về lộ nhãn-môn. Khi cảnh sắc đối chiếu (dội vào) nhãn-thanh-triệt và tâm hữu phần ( bhavaṅga), thì tâm khai-ngũ-môn khởi sinh. Điều này giống như mở cửa khi nghe tiếng gõ cửa. Sau khi mở, quý vị thấy một ai đó. Vào lúc ấy nhãn-thức khởi sinh. Rồi quý vị lắng nghe hoặc ‘tiếp nhận’ những gì người kia nói; Đây là sát-na tâm tiếp thâu. Tiếp theo quý vị xem xét những gì được nói; Đây là sát- na tâm thẩm tấn (quan sát). Sau khi xem xét, quý vị có thể đưa ra quyết định và nói, ‘Đây là thế này’. Chính là sát-na tâm phán đoán (đoán định). Sau đó, quý vị mời khách vào và mời trà hay cà phê; đây là những sát-na tâm đổng lực (javana). Cuối cùng, có hai sát-na tâm na cảnh (mót cảnh) khi quý vị tận hưởng những khoảnh khắc cuối cùng với khách trước khi nói lời tạm biệt. Điều này thực sự xảy ra với các sát-na tâm của quý vị. Mở ra (khai mở), nhìn thấy, tiếp thâu, quan sát, phán đoán, thưởng thức (đổng lực), và rồi chào ‘tạm biệt!’ Đây là những gì đang xảy ra.
Sau đó, nhiều lộ ý-môn nối theo sau. Chúng sinh diệt rất nhanh. Dit – sát-na này sinh ra, và sau đó nó diệt đi. Sát- na tâm thứ hai khởi sanh – dit – và sau đó diệt đi. Sau khi sát-na tâm thứ hai diệt, sát-na tâm thứ ba khởi sanh. Tiếp theo nó diệt đi và sát-na tâm thứ tư sinh lên. Tất cả những sát-na tâm này sinh diệt rất, rất nhanh. Bất cứ khi nào hành giả nhìn thấy bất kỳ cảnh sắc gì, tiến trình này đều diễn ra. Bất cứ khi nào hành giả nghe một âm thanh (cả nh thinh) thì tiến trình này diễn ra. Sinh và diệt xảy ra rất nhanh. Hành giả có thể rà soát trong khu vực của ý- môn và nhận biết dit dit dit dit dit dit dit dit…. Khi nhìn thấy cảnh sắc gì đó, hành giả có thể nhận biết dit dit dit dit dit dit dit dit…. Khi ngửi mùi gì đó, dit dit dit dit dit dit dit dit…. Khi nếm vị nào đó, dit dit dit dit dit dit dit dit…. Khi xúc chạm vào thứ gì đó, dit dit dit dit dit dit dit dit…. Sự quan sát này không chỉ áp dụng cho năm giác quan vật lý. Giả sử hành giả ngồi xuống một nơi nào đó, nhắm mắt lại và nhớ về một người ở nơi xa. Vào lúc đó, không có các lộ nhãn-môn, nhĩ-môn, tỷ-môn, thiệt-môn hoặc thân-môn; mà chỉ có lộ ý-môn. Có nhiều sự lặp đi lặp lại các lộ ý -môn mười sát-na tâm xảy ra trong trường hợp đó. Có mười sát-na tâm trong lộ ý-môn; vì thế, mười sát-na tâm sinh ra, sau đó tâm hữu phần (bhavaṅga) làm gián đoạn, và mười sát-na tâm khác, rồi tâm hữu phần (bhavaṅga) lại gián đ oạn – dit dit dit dit dit dit dit dit dit dit…. dit dit dit dit dit dit dit dit dit dit – minh họa toàn bộ thời gian hành giả đang suy nghĩ.
