Giáo Trình Pali 3 - Biến Cách Của Danh Từ Trung Tính, Tỷ Dụ & Chú Giải Nhóm 5

BIẾN CÁCH CỦA DANH TỪ TRUNG TÍNH

KAMMA (hành động, nghiệp)

Cách	Số ít	Số nhiều
1.Chủ cách	kammaṃ	kammā, kammāni
2.Đối cách	kammaṃ	kamme, kammāni
3.Sở dụng cách	kammunā, kammanā, kammena	kammebhi, kammehi
4.Chỉ định cách	kammuno, kammassa	kammānaṃ
5.Xuất xứ cách	kammunā, kammamhā, kammasmā	kammebhi, kammehi
6.Sở thuộc cách	kammuno, kammassa	kammānaṃ
7.Định sở cách	kamme, kammani, kammamhi, kammasmiṃ	kammesu
8.Hô cách	kamma	kammā, kammāni

Camma, ghamma, vesma, bhasma, và pamsu có định sở cách số ít kết thúc bằng ni như ở biến cách kamma.

(28)Hai tiếng Ubhaya (cả hai) và Ubha (cả hai) được kể vào đại danh từ. Nhưng Ubha chỉ có những hình thức số nhiều và một vài hình thức đặc biệt chỉ riêng có trong chữ ấy. Chủ cách số nhiều Ubho phát xuất từ Skt. Ubhau.

BIẾN CÁCH CỦA UBHA (cả hai)

Chỉ có số nhiều.
Chủ cách: Ubho
Đối cách: Ubho
Sở dụng cách: Ubhobhi, ubhohi
Chỉ định cách: Ubhinnaṃ
Xuất xứ cách: Ubhobhi, ubhohi
Sở thuộc cách: Ubhinnaṃ
Định sở cách: Ubhosu
Giống nhau ở cả ba tánh.

(29)Kati (bao nhiêu) cũng chỉ có hình thức số nhiều và biến cách giống như ở cả ba tánh.

Chủ cách: Kati
Đối cách: Kati
Sở dụng cách: Katībhi, kātīhi
Chỉ định cách: Katīnaṃ
Xuất xứ cách: Katībhi, kātīhi
Sở thuộc cách: Katīnaṃ
Định sở cách: Katīsu

Chú ý: Katipaya (một vài) biến cách khác nhau trong những số và tánh khác nhau.

(30)CHIA ĐỘNG TỪ DĀ (CHO)

Năng động thể

Parassapada

HIỆN TẠI

Ngôi	Số ít	Số nhiều
Ngôi 3	dadāti, deti	dadanti, denti
Ngôi 2	dadāsi, desi	dadātha, detha
Ngôi 1	dadāmi, demi, dammi	dadāma, dema, damma

MỆNH LỆNH CÁCH

Ngôi	Số ít	Số nhiều
Ngôi 3	dadātu, detu	dadantu, dentu
Ngôi 2	dadāhi, dehi	dadātha, detha
Ngôi 1	dadāmi, demi, dammi	dadāma, dema, damma

KHẢ NĂNG CÁCH

Parassapada

Ngôi	Số ít	Số nhiều
Ngôi 3	dade, dadeyya, deyya, dajjā, dajjeyya	dadeyyuṃ, dajjuṃ, dajjeyyuṃ, deyyuṃ, dajjuṃ
Ngôi 2	dadeyyāsi, deyyāsi, dajjāsi, dajjeyyāsi	dadeyyātha, dajjeyyātha, deyyātha, dajjātha.
Ngôi 1	dadeyyāmi, dajjeyyāmi, dajjāmi	dadeyyāma, dajjeyyāma, dajjāma

Attanopada

Ngôi	Số ít	Số nhiều
Ngôi 3	dadetha, dajjetha	daderaṃ, dajjeraṃ
Ngôi 2	dadetho, dajjetho	dadeyyavho, dajjavho
Ngôi 1	dadeyyaṃ, dajjaṃ	dadeyyāmhe, dajjāmhe

QUÁ KHỨ BẤT TOÀN

Parassapada

Ngôi	Số ít	Số nhiều
Ngôi 3	adadā, adā	adadu, dadu
Ngôi 2	adado, ado	adadattha, adattha
Ngôi 1	ādadaṃ, adaṃ	adadaṃhā, adamhā

Attanopada

Ngôi	Số ít	Số nhiều
Ngôi 3	adadattha, adattha	ādadatthuṃ, adatthuṃ
Ngôi 2	adadase	adadavhaṃ
Ngôi 1	adadiṃ	adadaṃhase

QUÁ KHỨ

Ngôi	Số ít	Số nhiều
Ngôi 3	adadi, dadi, adāsi	adadiṃsu, dadiṃsu, adaduṃ, daduṃ, adaṃsu
Ngôi 2	adado, dado, adāsi	adadattha, adattha
Ngôi 1	ādadiṃ, adāsiṃ	adadimha, adadimhā, dadimha, dadimhā, adamha, adāsimha

VỊ LAI

Ngôi	Số ít	Số nhiều
Ngôi 3	dadissati, dassati	dadissanti, dassanti
Ngôi 2	dadissasi, dassasi	dadissatha, dassatha
Ngôi 1	dadissāmi, dassāmi, dassaṃ	dadissāma, dassāma

ĐIỀU KIỆN CÁCH

Ngôi	Số ít	Số nhiều
Ngôi 3	adadissā, dadissā	adadissaṃsu, dadissaṃsu
Ngôi 2	adadisse, dadisse	adadissatha, dadissatha
Ngôi 1	ādadissaṃ, dadissaṃ	adadissamhā, dadissamhā

TỶ DỤ NHÓM 5

“Ubho khañjā, ubho kūṇī, ubho visamacakkhulā, ubhinnaṃ piḷakā jātā, nāhaṃ passāmi illisaṃ”. J.i, 353.
“Vāriṃ yathā ghammanti ghammatatto, vacā bhikankhāmi, sutaṃ pavassa”. Sn.v. 353. Theg. V. 1273.
“Etānaṃ bhante, veḷuvanaṃ uyyānaṃ Buddhapamukhassa saṅghassa dammi”. V.n. 39.
“Dehi, je ambapāli, amhākaṃ etaṃ bhattaṃ satasahassenāS” ti. “Sace pi me ayyaputtā vesāliṃ sāhāraṃ dajjeyyuṃ, neva dajjā haṃ taṃ bhattan” ti. V. n. 232. Dii, 96.

“Kati jāgarataṃ, sutvā? Kati suttesu jāgarā? Katīhi rajaṃ ādeti? Katīhi parisujjhati?”. S.i, 3.

“Disvāna taṃ Devadevaṃ
Tiṇamuṭṭhiṃ adās’ ahaṃ”. Apa. 454.

“Ekanavuto ito kappe yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā, Duggatiṃ nābhijānami; phakadānass’ idaṃ phalaṃ”. Apa. 449.

“Atha brāhmaṇo: yan nunāhaṃ yaṃ me tīhi māsehi dātabbaṃ siyā taṃ sabbaṃ ekadivanāsen’ eva dadeyyan ‘ti cintetvā. “Adhivādetu me bhavaṃ Gotamo ‘ti ādim āha”. Samp.i, 199.

“So gehaṃ gantvā pucchi: “Tassa pabbajitassa kiñci adatthā?” ti. Na kiñci adaṃhā ‘ti. Ibid.i, 37.
“Yattakaṃ tulitā esā tuyhaṃ dhītā anopamā
Tato aṭṭhaguṇaṃ dassaṃ hiraññaṃ ratanāhi ca”. Thig. 153.
“Dibbagandham., pavāyantaṃ
Yo me pupphagghiyam. Adā”. Pa. 102.
(a) “Kassako kammanā hoti
Sippiko hoti kammanā”. S. N. v, 651.
(b) “Kammunāvasalo hoti
Kammunā hoti brāhamaṇo”. S. N. V, 136

“Vejjo evaṃ āha: mā kir’ ayye pure kiñci adāsi; yadā arogā ahosi tadā yaṃ iccheyyāsi taṃ dajjeyyāsi”. VM. 271.
“Parisussati khippaṃ idaṃ kaleharaṃ
Pupphaṃ yathā paṃsuni ātape kataṃ”. J.ii,436 – 8
“Buddho ca me varaṃ dajjā
So ca labbhetha me varo”. Theg. V, 468
“Yaṃ tvaṃ apāyesi bahū manusse
Pipāsite ghammani samparete
Taṃ te purāṇaṃ vata sīlavattaṃ
Suttappabuddho ‘va anussarāmi”. S.i, 143.
“So pi tesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā vaccakuṭiyā padaraṃ vivaritvā oruyha ubhohi hatthehi ālumpakāraṃ gūthaṃ khādi”. Dha.ii, 55.
“Appamatto ubho at the
Adhigaṇhāti paṇṇdito”. Si, 87.
“Taṃ addasa mahābrāhmā
Nisinnaṃ samhi vesmani”. J. v, 60.
“Māno hi te, brāhmaṇa, khāribharo
Kodho dhūmo, bhasmani mosavajjaṃ”. S.i, 169.

CHÚ GIẢI NHÓM 5

1. Cả hai đều què, cả hai đều có tay quắp, mắt lé, cả hai đều có bướu thịt dư; do vậy, tôi không phân biệt được này illisa.

2. (a) Sutaṃ pavassa: giảng kinh.
(b) Như người bị nung đốt bởi hơi nóng chờ đợi nước (mát), chúng tôi chờ đợi lời của ngài, xin ngài hãy mưa (giảng) để chúng con nghe.

3. (a) Etāhaṃ: etaṃ + ahaṃ
(b) Buddha … saṅghassa, đến tăng đoàn do Phật dẫn đầu.

4. (a) Bhattaṃ: ở đây không có nghĩa đồ ăn mà (mà sự mời) ăn.
(b) Sace pi …. Dù các Ngài có cho tôi thành Vesāli với các nguồn lợi tức, tôi cũng không nhường lại bữa trai phạn ấy.
(c) Dajjāham: dajjaṃ + ahaṃ.

5. Có bao nhiêu người ngủ giữa những người tỉnh thức? Có bao nhiêu người tỉnh thức giữa những người ngủ? Bằng những cách nào nó vướng bụi? Bằng những cách nào nó trở nên trong sạch?

6. (a) Devadevaṃ: trời của Chư Thiên, chỉ Thế Tôn.
(b) Adāsahaṃ: adāsiṃ + ahaṃ.

8. Yaṃ nūna ahaṃ: thế nào nếu tôi thấy.

10. Tulitā: được cân nặng, được ước lượng.
Cô con gái Anopamā của Ngài cân nặng bao nhiêu tôi sẽ trả gấp tám lần với vàng ròng và ngọc quý.

11. (a) Dibbagandam. pavāyantaṃ: tỏa ngát hương trời.
(b) Pupphagghiya: cột trụ được trang hoàng bằng những chuỗi hoa.

13. (a) Mā pure kiñci adāsi: đừng cho trước cái gì cả.
(b) Yadā arogā ahosi: khi người sẽ lành bịnh (ở đây thì quá khứ được dùng trong nghĩa vị lai).

14. Purisussati: héo tàn

15. Nếu Phật cho con một lời ước

Nếu lời ước ấy là của con ….

16. “ Khi nhiều người khát nước, bị hơi nóng bức bách. Ngươi trong quá khứ đã cho chúng uống nước (và cứu chúng). Đây là đức hạnh và giới cấm của người đời trước như người vừa tỉnh ngủ, tôi nhớ lại”

17. (a) padaraṃ vivaritvā: sau khi mở tấm ván đậy miệng hầm.
(b) Āluṃpakāraṃ: lấy từng miếng một

18. “Người tinh cần, người có trí đạt được cả hai lợi ích (đời này và đời sau)

19. Samhi vesmani: trong tư thất.

20. (a) khāribhāra: một gánh nặng được mang trong giỏ.
(b) Bhasmani mosavajjani: sự nói dối được ví với tro tàn.

* Bài viết trích từ cuốn: "Giáo trình PĀḶI, nguyên tác: THE NEW PALI COURSE, Tác giả Prof. A. P. Buddhadatta, Maha Nayaka Thera, Dịch giả: Ngài Thích Minh Châu.