Từ ngữ Pāḷi trong bài kinh Chuyển-Pháp-Luân 

* Bài kệ khai kinh Chuyển-Pháp-Luân 

Bhikkhūnaṃ: chư tỳ-khưu 

pañcavaggīnaṃ: nhóm 5 vị tỳ-khưu là Ngài Đại-Trưởng-lão Koṇḍañña, Ngài Trưởng-lão Vappa, Ngài Trưởng-lão Bhaddiya, Ngài Trưởng- lão Mahānāma, Ngài Trưởng-lão Assaji. 

Isipatana nāmake: tên gọi Isipatana là nơi mà Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, chư Đức-Phật Độc- Giác đã từng từ trên hư không đáp xuống tụ hội tại đây. 

Migadāye: khu rừng phóng sinh nai 

dhammavaraṃ: chánh-pháp cao thượng 

nibbānapāpakaṃ: dẫn đến chứng ngộ Niết-bàn 

Sahampati nāmakena: tên gọi 

Sahampati Mahābrahmena: Đại-phạm-thiên 

yācito: cầu xin 

Catusaccaṃ: tứ Thánh-đế 

Pakāsento: trình bày, giảng giải 

Lokanātho: Đức-Phật là nơi nương nhờ của tất cả mọi chúng-sinh 

adesayi: thuyết-pháp 

Nanditaṃ: vô cùng hoan hỷ 

sabbavedehi: tất cả chư-thiên 

sabbasampatti sādhakaṃ: thành tựu mọi tam- giới thiện-pháp và siêu-tam-giới thiện-pháp 

Sabbalokahitatthāya: để đem lại sự lợi ích, sự tiến hoá, sự an-lạc cho toàn thế giới chúng-sinh 

Dhammacakkaṃ: kinh Chuyển-pháp-luân 

bhaṇāma: chúng tôi tụng 

he: Này chư vị thiện-trí! 

Kinh Chuyển-Pháp-Luân 

1- Bhante Kassapa: kính bạch Ngài đại- trưởng-lão Mahākassapa 

Idaṃ suttaṃ: bài kinh Chuyển-pháp-luân này 

Evaṃ: đúng như vậy 

me: con là Ānanda 

sutaṃ: được lắng nghe trực tiếp từ Đức-Thế- Tôn bài kinh Chuyển-pháp-luân này 

ekaṃ samayaṃ: một thuở nọ 

Bhagavā: Đức-Thế-Tôn 

Bārāṇasiyaṃ: gần kinh-thành Bārāṇasī 

viharati: ngự ở 

Isipatane: tên gọi Isipatana 

migadāye: trong khu rừng phóng sinh nai 

Tatra kho: khi ấy Đức-Thế-Tôn ngự tại khu rừng phóng sinh nai tên gọi Isipatana 

Bhagavā: Đức-Thế-Tôn 

pañcavaggiye bhikkhū: nhóm 5 vị tỳ-khưu là Ngài Đại-Trưởng-lão Koṇḍañña, Ngài Trưởng- lão Vappa, Ngài Trưởng-lão Bhaddiya, Ngài Trưởng-lão Mahānāma, Ngài Trưởng-lão Assaji 

āmantesi: truyền gọi 

Hai pháp thấp hèn 

2- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Dve ime antā: 2 pháp thấp hèn thuộc về biên kiến này 

pabbajitena: bậc xuất gia 

na sevitabbā : không nên thực-hành theo 

Katame dve? Hai pháp thấp hèn thuộc về biên kiến ấy như thế nào? 

* Yo cāyaṃ antā: pháp-hành thấp hèn thuộc về biên kiến nào 

kāmesu: trong ngũ-dục 

kāmasukhallikānuyogo: thường thụ hưởng dục lạc trong ngũ-dục với tâm tham-ái hợp với thường-kiến, 

hīno: pháp thấp hèn 

gammo: pháp của người tại gia 

pothujjaniko: thường hành của hạng phàm-nhân 

anariyo: không phải pháp-hành của bậc Thánh-nhân 

anatthasaṃhito: không đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa 

* Yo cāyaṃ antā: pháp-hành thấp hèn thuộc về biên kiến nào 

attakilamathānuyogo: thường tự ép xác hành khổ thân với tâm sân có đoạn-kiến 

Dukkho: đau khổ 

anariyo: pháp-hành khổ-hạnh của tu-sĩ ngoại đạo, không phải là pháp-hành của bậc Thánh-nhân 

anatthasaṃhito: không đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa 

Pháp-hành trung-đạo (majjhimapaṭipadā) 

3- bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Ete kho ubho ante: 2 pháp-hành thấp hèn thuộc 2 biên kiến ấy 

anupagamma: không thiên về 2 biên kiến 

majjhimā paṭipadā: thực-hành pháp-hành trung-đạo ở giữa kāmasukhallikānuyogo và attakilamathānuyogo 

Tathāgatena: Như-lai 

abhisambuddhā: chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế 

cakkhukaraṇī: làm cho tuệ-nhãn thấy rõ chân- lý tứ Thánh-đế 

ñāṇakaraṇī: làm cho trí-tuệ-thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ chân-lý tứ Thánh-đế 

upasamāya: để làm vắng lặng phiền-não nghĩa là chứng ngộ Niết-bàn 

abhiññāya: để làm cho trí-tuệ-thiền-tuệ đặc biệt chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế 

sambodhāya: để làm cho trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế 

nibbānāya: để chứng ngộ Niết-bàn giải thoát khổ 

saṃvattati: phát sinh 

Bhikkhave: Này chư tỳ-khưu! 

Katamā ca: như thế nào? 

sā majjhimā paṭipadā: pháp-hành trung-đạo ấy 

Tathāgatena: Như-lai 

abhisambuddhā cakkhukaraṇī ñāṇakaraṇī upasamāya abhiññāya nibbānāya saṃvattati. 

Ayameva maggo ariyo: Thánh-đạo này 

aṭṭhaṅgiko: có 8 chánh 

Seyyathidaṃ: 8 chánh đó là 

Sammādiṭṭhi: chánh-kiến 

sammāsaṅkappo: chánh-tư-duy 

sammāvācā: chánh-ngữ 

sammākammanto: chánh-nghiệp 

sammā-ājivo: chánh-mạng 

sammāvāyamo: chánh-tinh-tấn 

sammāsati: chánh-niệm 

sammāsamādhi: chánh-định 

Bhikkhave: Này chư tỳ-khưu! 

Ayaṃ kho sā majjhimā paṭipadā: bát-chánh- đạo này đó là pháp-hành trung-đạo 

Tathāgatena: Như-lai 

abhisambuddhā cakkhukaraṇī ñāṇakaraṇī upasamāya abhiññāya nibbānāya saṃvattati. 

1- Khổ-Thánh-đế (dukkha ariyasacca) 

4- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Idaṃ kho pana dukkhaṃ ariyasaccaṃ: khổ- Thánh-đế là chân-lý mà bậc Thánh-nhân đã chứng ngộ đó là 

Jātipi dukkhā: tái-sinh kiếp sau là khổ 

jarāpi dukkhā: già là khổ 

byādhipi dukkho: bệnh là khổ 

maraṇaṃpi dukkhaṃ: chết là khổ 

appiyehi sampayogo dukkho: phải gần gũi thân cận với người không thương yêu là khổ 

piyehi vippayogo dukkho: phải xa lìa với người thương yêu là khổ 

yampicchaṃ na labhati, tampi dukkhaṃ: mong muốn đừng có sinh, đừng có già, đừng có bệnh, đừng có chết mà không thể nào được như ý, điều ấy là khổ 

saṃkhittena: tóm lại 

pañcupādānakkhandhā dukkhā: ngũ-uẩn chấp- thủ là khổ 

2- Nhân sinh khổ-Thánh-đế (dukkhasamudaya ariyasacca) 

5- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Idaṃ kho pana dukkhasamudayaṃ ariya- saccaṃ: nhân sinh khổ-Thánh-đế là chân-lý mà bậc Thánh-nhân đã chứng ngộ 

Yāyaṃ taṇhā: tham-ái nào 

Ponobbhavikā: dắt dẫn tái-sinh kiếp sau 

nandirāgasahagatā: hợp với hoan-hỷ, tham dục 

tatratatra: trong mỗi kiếp, trong mỗi đối-tượng 

abhinandinī: vô cùng hài lòng hoan-hỷ 

Seyyathidaṃ- tham-ái đó là 

Kāmataṇhā: tham-ái trong 6 đối-tượng dục 

bhavataṇhā: tham-ái trong 6 đối-tượng dục hợp với thường-kiến hoặc tham-ái trong các bậc thiền sắc-giới, vô-sắc-giới và trong cõi sắc-giới, cõi vô-sắc-giới 

vibhavataṇhā: tham-ái trong 6 đối-tượng dục hợp với đoạn-kiến 

3- Diệt khổ-Thánh-đế (dukkhanirodha ariyasacca 

6- Bhikkhave:- Này chư tỳ-khưu! 

Idaṃ kho pana dukkhanirodhaṃ ariya- saccaṃ: diệt khổ-Thánh-đế là chân-lý mà bậc Thánh-nhân đã chứng ngộ 

tassāyeva taṇhāya: tham-ái có 3 loại ấy mà thôi 

yo asesavirāganirodho: Niết-bàn nào diệt tận được 3 loại tham-ái không còn dư sót 

yo cāgo: Niết-bàn nào xả ly … 

yo paṭinissaggo: Niết-bàn nào từ bỏ … 

yā mutti: Niết-bàn nào giải thoát khổ … 

yo anālayo: Niết-bàn nào không còn luyến ái 

4- Pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế (dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasacca) 

7- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Idaṃ kho pana dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ: pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế là chân-lý mà bậc Thánh-nhân đã chứng ngộ 

Ayameva maggo ariyo: Thánh-đạo này 

aṭṭhaṅgiko: hợp đủ 8 chánh 

Seyyathidaṃ: 8 chánh đó là 

Sammādiṭṭhi: chánh-kiến 

sammāsaṅkappo: chánh-tư-duy 

sammāvācā: chánh-ngữ 

sammākammanto: chánh-nghiệp 

sammā-ājivo: chánh-mạng 

sammāvāyamo: chánh-tinh-tấn 

sammāsati: chánh-niệm 

sammāsamādhi: chánh-định 

Tứ Thánh-đế luân chuyển theo tam-tuệ-luân 

1- Khổ-Thánh-đế luân chuyển theo tam-tuệ-luân 

– Saccañāṇa: trí-tuệ-học trong tứ Thánh-đế

 – Kiccañāṇa: trí-tuệ-hành phận sự trong tứ Thánh-đế

 – Katañāṇa: trí-tuệ-thành hoàn thành xong phận sự tứ Thánh-đế 

1.1- Saccañāṇa trong khổ-Thánh-đế 

8- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccan”ti: rằng: “khổ- Thánh-đế này” đó là ngũ-uẩn chấp-thủ là khổ- Thánh-đế 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các pháp khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ biết rõ khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ biết rõ chi tiết khổ- Thánh-đế đó là tái-sinh kiếp sau là khổ, già là khổ, v.v… ngũ-uẩn chấp-thủ là khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, biết rõ thấu suốt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ diệt được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín khổ- Thánh-đế ấy đã phát sinh 

1.2- Kiccañāṇa trong khổ-Thánh-đế 

9- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññeyyan”ti rằng:“khổ-Thánh-đế này là pháp nên biết rõ bằng trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới” 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các pháp khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thấy rõ, biết rõ khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thấy rõ, biết rõ chi tiết khổ-Thánh-đế đó là tái- sinh kiếp sau là khổ, già là khổ, v.v… ngũ-uẩn chấp-thủ là khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, thấy rõ, biết rõ thấu suốt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ-thiền-tuệ tam- giới diệt được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

1.3- Katañāṇa trong khổ-Thánh-đế 

10- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññātan”ti rằng: “Khổ-Thánh-đế này là pháp nên biết rõ bằng trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thì đã biết rõ xong bằng Thánh-đạo-tuệ.” 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các pháp khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới thấy rõ, biết rõ khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam- giới thấy rõ, biết rõ chi tiết khổ-Thánh-đế đó là tái-sinh kiếp sau là khổ, già là khổ, v.v… ngũ- uẩn chấp-thủ là khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh đã diệt tận được vô- minh, thấy rõ, biết rõ thấu suốt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ-thiền-tuệ siêu- tam-giới đã diệt tận được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

2- Nhân sinh khổ-Thánh-đế luân chuyển theo tam-tuệ-luân 

2.1- Saccañāṇa trong nhân sinh khổ-Thánh-đế 

11- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Idaṃ dukkhasamudayaṃ ariyasaccan”ti rằng:“nhân sinh khổ-Thánh-đế này” đó là tham- ái là nhân sinh khổ-Thánh-đế. 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các nhân sinh khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ biết rõ nhân sinh khổ- Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ biết rõ chi tiết các nhân sinh khổ-Thánh-đế có 108 loại tham-ái đó là 3 loại taṇhā là kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhā nhân với 6 loại đối-tượng là sắc- ái, thanh-ái, hương-ái, vị-ái, xúc-ái, pháp-ái thành 18 loại tham-ái, rồi nhân với 2 bên là bên trong của mình và bên ngoài mình của người khác thành 36 loại, rồi nhân với 3 thời là thời quá-khứ, thời hiện-tại, thời vị-lai gồm có 108 loại tham-ái là nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh biết rõ thấu suốt nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ diệt được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

2.2- Kiccañāṇa trong nhân sinh khổ-Thánh-đế 

12- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Taṃ kho panidaṃ dukkhasamudayaṃ ariya- saccaṃ pahātabban”ti rằng:“nhân sinh khổ- Thánh-đế này là pháp nên diệt bằng trí-tuệ- thiền-tuệ tam-giới.” 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các nhân sinh khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thấy rõ, biết rõ nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thấy rõ, biết rõ chi tiết nhân sinh khổ-Thánh-đế có 108 loại tham-ái đó là 3 loại taṇhā là kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhā nhân với 6 loại đối- tượng là sắc-ái, thanh-ái, hương-ái, vị-ái, xúc-ái, pháp-ái thành 18 loại tham-ái, … gồm có 108 loại tham-ái là nhân-sinh khổ-Thánh-đế đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, thấy rõ, biết rõ thấu suốt nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ-thiền-tuệ tam- giới diệt được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

2.3- Katañāṇa trong nhân sinh khổ-Thánh-đế 

13- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Taṃ kho panidaṃ dukkhasamudayaṃ ariya- saccaṃ pahīnan”ti rằng: “nhân sinh khổ-Thánh- đế này là pháp nên diệt bằng trí-tuệ-thiền-tuệ tam- giới thì đã diệt tận xong bằng Thánh-đạo-tuệ.” 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các nhân sinh khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam- giới thấy rõ, biết rõ nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới thấy rõ, biết rõ chi tiết các nhân sinh khổ-Thánh- đế có 108 loại tham-ái đó là 3 loại taṇhā là kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhā nhân với 6 loại đối-tượng là sắc-ái, thanh-ái, hương-ái, vị- ái, xúc-ái, pháp-ái thành 18 loại tham-ái … gồm có 108 loại tham-ái là nhân-sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, thấy rõ, biết rõ thấu suốt nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới đã diệt tận được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín nhân sinh khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

3- Diệt khổ-Thánh-đế luân chuyển theo tam- tuệ-luân 

3.1- Saccañāṇa trong diệt khổ-Thánh-đế 

14- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Idaṃ dukkhanirodhaṃ ariyasaccan”ti rằng: “diệt khổ-Thánh-đế này” đó là Niết-bàn  là diệt khổ-Thánh-đế 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các pháp diệt khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng biết rõ diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ biết rõ diệt khổ- Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ biết rõ chi tiết các pháp diệt khổ-Thánh-đế có 2 loại đó là sa upādisesanibbāna, anupādisesanibbāna, có 3 loại đó là animittanibbāna, appaṇihitanibbāna, suññatanibbāna là diệt khổ-Thánh-đế đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, biết rõ thấu suốt diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ diệt được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín diệt khổ- Thánh-đế ấy đã phát sinh 

3.2- Kiccañāṇa trong diệt khổ-Thánh-đế 

15- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Taṃ kho panidaṃ dukkhanirodhaṃ ariya- saccaṃ sacchikātabban”ti rằng: “diệt khổ-thánh- đế này là pháp nên chứng ngộ bằng trí-tuệ- thiền-tuệ tam-giới.” 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các pháp diệt khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thấy rõ, biết rõ diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thấy rõ, biết rõ chi tiết các pháp diệt khổ-Thánh-đế có 2 loại đó là sa upādisesanibbāna, anupādisesa- nibbāna, có 3 loại đó là animittanibbāna, appaṇihitanibbāna, suññatanibbāna là diệt khổ- Thánh-đế đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, thấy rõ, biết rõ thấu suốt diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ-thiền-tuệ tam- giới diệt được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

3.3- Katañāṇa trong diệt khổ-Thánh-đế 

16- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Taṃ kho panidaṃ dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ sacchikatan”ti rằng: “diệt khổ- Thánh-đế này là pháp nên chứng ngộ bằng trí- tuệ-thiền-tuệ tam-giới thì đã chứng ngộ xong bằng Thánh-đạo-tuệ.” 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các pháp diệt khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới thấy rõ, biết rõ diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới thấy rõ, biết rõ chi tiết các pháp diệt khổ-Thánh-đế có 2 loại đó là sa upādisesanibbāna, anupādisesa- nibbāna, có 3 loại đó là animittanibbāna, appaṇihitanibbāna, suññatanibbāna là diệt khổ- Thánh-đế đã phát sinh 

 vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, thấy rõ, biết rõ thấu suốt diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới đã diệt tận được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

4- Pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế luân chuyển theo tam-tuệ-luân 

4.1- Saccañāṇa trong pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế 

17- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Idaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariya- saccan”ti rằng: “pháp-hành dẫn đến diệt khổ- Thánh-đế này” đó là pháp-hành bát-chánh-đạo là pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng biết rõ pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ biết rõ các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ biết rõ chi tiết các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế đó là pháp-hành bát-chánh-đạo hợp đủ 8 chánh là chánh-kiến, chánh-tư-duy, chánh-ngữ, chánh- nghiệp, chánh-mạng, chánh-tinh-tấn, chánh- niệm, chánh-định là pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, biết rõ thấu suốt các pháp-hành dẫn đến diệt khổ- Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ diệt được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

4.2- Kiccañāṇa trong pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế 

18- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Taṃ kho panidaṃ dukkhanirodhagāminī paṭi- padā ariyasaccaṃ bhāvetabban”ti rằng: “pháp- hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế này là pháp nên tiến hành bằng trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới.” 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thấy rõ, biết rõ pháp-hành dẫn đến diệt khổ- Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thấy rõ, biết rõ chi tiết các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế đó là pháp-hành bát-chánh-đạo hợp đủ 8 chánh là chánh-kiến, chánh-tư-duy, chánh-ngữ, chánh-nghiệp, chánh-mạng, chánh- tinh-tấn, chánh-niệm,chánh-định là pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, thấy rõ biết rõ thấu suốt các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ-thiền-tuệ tam- giới diệt được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh- đế ấy đã phát sinh 

4.3- Katañāṇa trong pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế 

19- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

“Taṃ kho panidaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ bhāvitan”ti rằng: “Pháp- hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế này là pháp nên tiến hành bằng trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới thì đã tiến hành xong bằng Thánh-đạo-tuệ.” 

me: Như-lai 

pubbe: trong thời-kỳ trước khi chưa trở thành Đức-Phật 

ananussutesu: chưa từng nghe 

dhammesu: trong các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế 

cakkhuṃ udapādi: tuệ-nhãn có khả năng thấy rõ, biết rõ pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

ñāṇaṃ udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam- giới thấy rõ, biết rõ pháp-hành dẫn đến diệt khổ- Thánh-đế ấy đã phát sinh 

paññā udapādi: trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới thấy rõ, biết rõ chi tiết các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế đó là pháp-hành bát-chánh- đạo hợp đủ 8 chánh là chánh-kiến, chánh-tư- duy, chánh-ngữ, chánh-nghiệp, chánh-mạng, chánh-tinh-tấn,chánh-niệm,chánh-định là pháp- hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế đã phát sinh 

vijjā udapādi: trí-minh diệt vô-minh, thấy rõ, biết rõ thấu suốt các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

āloko udapādi: ánh sáng trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới đã diệt tận được màn vô-minh tăm tối bao trùm phủ kín các pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế ấy đã phát sinh 

Chưa hoàn thành tam-tuệ-luân, chưa khẳng định 

20- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Yāvakīvañca: cho đến khi nào 

me: Như-lai 

imesu catūsu ariyasaccesu: tứ Thánh-đế này

evaṃ: như vậy 

tiparivaṭṭaṃ: tam-tuệ-luân 

dvādasākāraṃ: 3×4 thành 12 loại trí-tuệ 

yathābhūtaṃ: đúng như thật-tánh 

ñāṇadassanaṃ: trí-tuệ-thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ 

na suvisuddhaṃ: chưa hoàn toàn trong sạch thanh-tịnh 

ahosi: phát sinh 

Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Tāva: trí-tuệ-thiền-tuệ chưa hoàn toàn trong sạch thanh-tịnh cho đến khi nào 

ahaṃ: Như-lai 

Sadevake: cùng với 5 cõi trời dục-giới 

loke: trong cõi-giới 

samārake: cõi trời dục-giới vasavatti (thứ 6) 

sabrahmake: các tầng trời sắc-giới phạm-thiên 

sassamaṇabrahmaṇiyā: cùng với sa-môn bà- la-môn 

pajāya: cõi-giới chúng sinh 

sadevamanussāya: Đức-vua và toàn thể dân chúng 

“anuttaraṃ: vô thượng 

sammāsambodhiṃ: Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác 

abhisambuddho’ti: rằng: đã chứng đắc thành 

neva paccaññāsiṃ: chưa khẳng định. 

Hoàn thành tam-tuệ-luân rồi, mới khẳng định 

21- Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Yato ca kho: khi nào 

me: Như-lai 

imesu catūsu ariyasaccesu evaṃ tiparivaṭṭaṃ dvādasākāraṃ yathābhūtaṃ ñāṇadassanaṃ 

suvisuddhaṃ: hoàn toàn trong sạch thanh-tịnh 

ahosi: đã phát sinh 

Bhikkhave: – Này chư tỳ-khưu! 

Atha: khi ấy 

ahaṃ: Như-lai 

sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrahmaṇiyā pajāya sadevamanussāya “anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisam- buddho’ti paccaññāsiṃ.” 

Trí-tuệ quán triệt 

22- Me: đối với Như-lai 

Ñāṇañca pana dassanaṃ: trí-tuệ quán triệt 

udapādi: đã phát sinh rõ ràng 

akuppā: không bao giờ hư hại cả 

me: của Như-lai 

vimutti: A-ra-hán Thánh-quả-tuệ 

ayamantimā jāti: sinh kiếp chót 

natthi: không còn 

dāni: kiếp hiện-tại này 

punabbhavo: tái-sinh kiếp sau (không còn nữa) 

iti ñāṇadassanaṃ: trí-tuệ quán triệt như vậy 

Nhóm 5 tỳ-khưu vô cùng hoan hỷ 

23-Idamavoca Bhagavā: Đức-Thế-Tôn thuyết giảng bài kinh Dhammacakkappavattanasutta này 

Attamanā pañcavaggiyā bhikkhū Bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti: Nhóm 5 tỳ-khưu vô cùng hoan hỷ lời giáo huấn của Đức-Thế-Tôn, đồng thanh thốt lời hoan-hỷ Sādhu! Sādhu! Lành thay! Lành thay! 

Ngài Đại-Trưởng-lão Koṇḍañña trở thành bậc Thánh Nhập-lưu 

24- Imasmiṃ ca pana veyyākaraṇasmiṃ: bài kinh văn xuôi này 

bhaññamāne: khi đang thuyết giảng 

āyasmato Koṇḍaññassa: đối với Ngài Đại- Trưởng-lão Koṇḍaññassa 

virajaṃ: đại-thiện-tâm trong sạch khỏi bụi dơ phiền-não 

vītamalaṃ: diệt tận được 2 loại phiền-não là tà-kiến và hoài-nghi không còn dư sót 

dhammacakkhuṃ: pháp-nhãn đó là Nhập-lưu Thánh-đạo-tuệ chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế 

udapādi: phát sinh rõ ràng 

“yaṃ kiñci: tất cả pháp-hữu-vi nào trong tam-giới 

samudayadhammaṃ: có trạng-thái sinh lên rồi 

sabbaṃ taṃ: tất cả pháp-hữu-vi ấy 

nirodhadhammaṃ: đều có trạng-thái diệt 

Chư-thiên phạm-thiên đồng tán dương ca tụng 

25- Pavattite ca pana: thuyết giảng 

Bhagavatā: Đức-Thế-Tôn 

Dhammacakke: kinh Chuyển-pháp-luân 

bhummā devā: chư-thiên trên mặt đất 

saddam: lời tán dương ca tụng 

anussāvesuṃ: đồng thời thốt lên lời tán dương ca tụng 

etaṃ dhammacakkaṃ: kinh Chuyển-pháp- luân ấy 

Bhagavatā: Đức-Thế-Tôn 

Bārāṇasiyaṃ: gần kinh-thành Bārāṇasī 

Isipatane migadāye: trong khu rừng phóng sinh nai gọi Isipatana 

anuttaraṃ dhammacakkaṃ: kinh Chuyển- pháp-luân vô thượng 

pavattitaṃ: được thuyết giảng 

appaṭivattiyaṃ: không thể thuyết giảng được 

kenaci samaṇena vā: hoặc không có sa-môn nào 

kenaci brahmaṇena vā: không có bà-la-môn nào 

kenaci devena vā: hoặc không có vị chư-thiên nào 

kenaci mārena vā: hoặc không có mara nào 

kenaci brahmunā vā: không có vị phạm-thiên nào 

kenaci vā: không có vị nào 

lokasmiṃ: trong toàn cõi-giới chúng sinh 

iti anussāvesuṃ: cùng đồng thanh tán dương ca tụng như vậy 

* Bhummānaṃ devānaṃ: của toàn thể chư- thiên trên địa cầu 

saddaṃ: lời tán dương ca tụng 

sutvā: sau khi lắng nghe 

cātumahārājikā devā: toàn thể chư-thiên cõi trời tứ Đại-Thiên-vương 

saddaṃ: lời tán dương ca tụng 

anussāvesuṃ: cũng đồng thanh tán dương ca tụng theo rằng: 

“etaṃ Bhagavatā Bārāṇasiyaṃ Isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇema vā brahmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmin”ti. 

* Cātumahārājikānaṃ devānaṃ saddaṃ sutvā tāvatiṃsā devā saddamanussāvesuṃ: toàn thể chư-thiên cõi trời Tam-thập-tam-thiên lắng nghe lời tán dương ca tụng của toàn thể chư- thiên cõi trời tứ-Đại-Thiên-vương, cũng đồng thanh tán dương ca tụng theo rằng: 

“etaṃ Bhagavatā Bārāṇasiyaṃ Isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇema vā brahmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmin”ti. 

* Tāvatiṃsānaṃ devānaṃ saddaṃ sutvā yāmā devā saddamanussāvesuṃ: toàn thể chư- thiên cõi trời Dạ-ma-thiên lắng nghe lời tán dương ca tụng của toàn thể chư-thiên cõi trời Tam-thập-tam-thiên, cũng đồng thanh tán dương ca tụng theo rằng: 

“etaṃ Bhagavatā Bārāṇasiyaṃ Isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇema vā brahmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmin”ti. 

* Yāmānaṃ devānaṃ saddaṃ sutvā tusitā devā saddamanussāvesuṃ: toàn thể chư-thiên cõi trời Đâu-suất-đà-thiên lắng nghe lời tán dương ca tụng của toàn thể chư-thiên cõi trời Dạ-ma-thiên, cũng đồng thanh tán dương ca tụng theo rằng: 

“etaṃ Bhagavatā Bārāṇasiyaṃ Isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇema vā brahmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmin”ti. 

* Tusitānaṃ devānaṃ saddaṃ sutvā nimmānaratī devā saddamanussāvesuṃ: toàn thể chư-thiên cõi trời Hoá-lạc-thiên lắng nghe lời tán dương ca tụng của toàn thể chư-thiên cõi trời Đâu-suất-đà-thiên, cũng đồng thanh tán dương ca tụng theo rằng: 

“etaṃ Bhagavatā Bārāṇasiyaṃ Isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇema vā brahmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmin”ti. 

* Nimmanaratīnaṃ devānaṃ saddaṃ sutvā paranimmitavasavattī devā saddamanussāvesum: toàn thể chư-thiên cõi trời Tha-hoá-tự-tại-thiên lắng nghe lời tán dương ca tụng của toàn thể chư-thiên cõi trời Hoá-lạc-thiên, cũng đồng thanh tán dương ca tụng theo rằng: 

“etaṃ Bhagavatā Bārāṇasiyaṃ Isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇema vā brahmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmin”ti. 

* Paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ saddaṃ sutvā brahmakāyikā devā saddamanussāvesuṃ: toàn thể phạm-thiên trên các tầng trời sắc-giới phạm-thiên lắng nghe lời tán dương ca tụng của toàn thể chư-thiên cõi trời Tha-hoá-tự-tại-thiên, cũng đồng thanh tán dương ca tụng theo rằng: 

“etaṃ Bhagavatā Bārāṇasiyaṃ Isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇema vā brahmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmin”ti. 

Itiha: lời tán dương ca tụng vang dội toàn cõi- giới chúng-sinh 

tena khaṇena: ngay thời khắc ấy 

tena layena: ngay lúc ấy 

tena muhuttena: ngay tích-tắc ấy 

yāva brahmalokā: đến tận tầng trời sắc-giới phạm-thiên tột đỉnh Sắc-cứu-cánh-thiên. 

saddo: lời tán dương ca tụng 

abbhuggacchi: vang dội lên 

10 ngàn toàn cõi-giới chuyển động 

26- Ayañca dasasahassilokadhātu: 10 ngàn toàn cõi-giới chúng-sinh 

saṃkampi: chuyển động lên xuống, 

sampakampi:chuyển động nhấc lên nhấc xuống 

sampavedhi: chuyển động bên này bên kia 

Hào quang lan tỏa 

27- Appamāṇo ca: không có giới hạn, vô biên 

uḷāro: lan tỏa rộng khắp mọi nơi 

obhāso: ánh sáng hào quang 

loke: trong toàn cõi-giới chúng-sinh 

pāturahosi: phát sinh rõ ràng 

atikkamma: gấp bội 

devānaṃ: của toàn chư-thiên, chư phạm-thiên 

devānubhāvanti: oai lực của chư-thiên, chư phạm-thiên cả thảy 

Đức-Thế-Tôn thốt lời khen 

28- Atha kho Bhagavā: Khi ấy, Đức-Thế-Tôn 

imaṃ udānaṃ: lời khen 

udānesi: tự thốt lên 

“Aññāsi vata bho Koṇḍañño! – Này chư vị! Quả thật Koṇḍañña đã chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế rồi! 

Aññāsi vata bho Koṇḍañño!” – Này chư vị! Quả thật Koṇḍañña đã chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế rồi! 

Iti hi: lời tán dương ca tụng như vậy 

āyasmato Koṇḍaññassa: của Ngài Đại- Trưởng-lão Koṇḍañña 

“Aññāsikoṇḍañño” tveva nāmaṃ ahosi: Aññāsikoṇḍañña là tên mới của Ngài Koṇḍañña 

Ngài Đại-Trưởng-lão Aññāsikoṇḍañña xin xuất gia 

29- Atha kho: Sau khi trở thành bậc Thánh Nhập-lưu ấy 

āyasmā Aññāsikoṇḍañño: Ngài Đại-Trưởng- lão Aññāsikoṇḍañña 

diṭṭhadhammo: có chánh-kiến thấy rõ, biết rõ chân-lý tứ Thánh-đế 

pattadhammo: chứng đạt được chân-lý tứ Thánh-đế 

viditadhammo: biết rõ được chân-lý tứ Thánh-đế 

pariyogāḷhadhammo: đã thấu suốt chân-lý tứ Thánh-đế bằng trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới 

tiṇṇavicikiccho: đã vượt qua khỏi mọi hoài- nghi 

vigatakathaṃkatho: không còn nghi ngờ thế này thế kia nữa 

vesārajjappatto: đạt đến tâm dũng cảm vững chắc 

aparappaccayo: do nhân-duyên tự mình chứng ngộ, nên không còn tin nơi người khác nữa 

satthusāsane: có đức-tin vững chắc trong lời giáo huấn của Đức-Thế-Tôn 

Bhagavantaṃ: với Đức-Thế-Tôn 

etaṃ vacanaṃ: lời xin phép xuất gia 

avoca: kính bạch 

Bhante: Kính bạch Đức-Thế-Tôn, 

ahaṃ: con là Aññāsikoṇḍañña 

Labheyya: xin được phép 

Bhagavato: nơi Đức-Thế-Tôn 

santike: đến hầu gần với Đức-Thế-Tôn 

pabbajjaṃ: trở thành sa-di 

labheyyaṃ: xin được phép 

upasampadaṃ: trở thành tỳ-khưu 

Trở thành tỳ-khưu theo cách gọi Ehi Bhikkhu 

30- Bhagavā avoca: Đức-Thế-Tôn truyền dạy: 

“Ehi bhikkhu” – Này tỳ-khưu! Ehi: Con hãy đến với Như-lai 

“svākkhāto dhammo, cara brahmacariyaṃ sammā dukkhassa antakiriyāyā”: Chánh-pháp mà Như-lai đã thuyết dạy hay ở phần đầu, phần giữa, phần cuối, con hãy nên thực-hành phạm- hạnh cao thượng đó là chứng đắc 3 Thánh-đạo, Thánh-quả bậc cao cuối cùng, để giải thoát khỏi khổ tử sinh luân-hồi trong tam-giới 

Sau khi Đức-Thế-Tôn truyền dạy như vậy 

tassa āyasmato: của Ngài Đại-Trưởng-lão Aññāsikoṇḍañña 

Sāva upasampadā ahosi: trở thành tỳ-khưu theo cách gọi Ehi Bhikkhu như vậy 

(Xong phần từ ngữ trong bài Kinh Chuyển- Pháp-Luân)