Nội Dung Chính
Những ngày tháng cuối cùng của Đức-Phật
Sau khi mãn hạ, Đức-Phật ngự trở lại ngôi chùa Jetavana, gần kinh-thành Sāvatthi, cùng với chư Đại-đức tỳ-khưu-Tăng.
* Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta tịch diệt Niết-bàn
Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta suy xét rằng:
“Chư Phật với bậc Thánh Tối-thượng thanh-văn, vị nào sẽ tịch diệt Niết-bàn trước?”
Ngài Đại-Trưởng-lão biết rõ rằng:
“Bậc Thánh Tối-thượng Thanh-văn đệ-tử tịch diệt Niết-bàn trước Đức-Phật.”
Ngài Đại-Trưởng-lão suy xét về tuổi thọ của Ngài, biết rõ tuổi thọ của Ngài chỉ còn 7 ngày nữa, nên Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta liền đến hầu đảnh lễ Đức-Thế-Tôn lần cuối cùng, xin phép trở về ngôi nhà xưa để tịch diệt Niết-bàn.
Đức-Phật truyền hỏi Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta rằng:
– Này Sāriputta! Con sẽ tịch diệt Niết-bàn tại nơi nào vậy?
Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta kính bạch với Đức-Phật rằng:
– Kính bạch Đức-Thế-Tôn, con sẽ tịch diệt Niết-bàn tại ngôi nhà xưa trong làng Nālākagāma, xứ Magadha nơi con đã sinh trưởng, đồng thời để tế độ cho thân mẫu của con. Tuy bà có bảy người con đều trở thành bậc Thánh A-ra-hán nhưng bà vẫn chưa có đức-tin nơi Tam-Bảo.
Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta cùng với 500 đệ-tử đảnh lễ Đức-Phật xong, xin phép từ giã Đức-Phật.
Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta trở về lại ngôi nhà xưa ở tại căn phòng của mình.
Trong đêm cuối cùng của cuộc đời, Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta phát bệnh kiết lị đi ngoài, phân lẫn nhiều máu, bệnh tình rất trầm trọng.
Khi ấy, đứng nhìn qua căn phòng của Ngài Đại-Trưởng-lão, thân mẫu của Ngài thấy Tứ Đại-Thiên-vương từ cõi tứ-Đại-thiên-vương có hào quang sáng ngời đến chiêm bái, đảnh lễ Ngài Đại-Trưởng-lão lần cuối cùng, rồi lui ra. Tiếp đến, Đức-vua trời Sakka từ cõi Tam-thập-tam-thiên đến chiêm bái, đảnh lễ Ngài Đại-Trưởng-lão lần cuối cùng, rồi lui ra.
Tuần tự các Đức-vua trời cõi Dạ-ma-thiên, Đức-vua trời cõi Đâu-suất-đà-thiên, Đức-vua trời cõi Hóa-lạc-thiên, Đức-vua trời cõi Tha-hóa-tự-tại-thiên trong các cõi trời dục-giới và tiếp đến chư Đại-Phạm-thiên cõi trời sắc-giới phạm-thiên cũng đều đến chiêm bái, đảnh lễ Ngài Đại-Trưởng-lão lần cuối cùng.
Thân mẫu của Ngài Đại-Trưởng-lão nhìn thấy chư-thiên, chư Đại-Phạm-thiên có hào quang sáng ngời, vị sau hơn vị trước, bà muốn biết những vị chư-thiên ấy là vị nào mà có lòng tôn kính con của bà đến như thế!
Thân mẫu của Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta đến phòng của Ngài Đại-Trưởng-lão, hỏi Ngài Trưởng-lão Cunda (con trai của bà) rằng:
– Này Cunda! Các vị chư-thiên nào mà có lòng tôn kính đến chiêm bái, đảnh lễ Sư Huynh của con như vậy?
Ngài Trưởng-lão Cunda thưa rằng:
– Thưa thân-mẫu, đầu tiên, Tứ Đại-Thiên-vương từ cõi trời tứ-Đại-Thiên-vương đến chiêm bái, đảnh lễ Sư Huynh của con.
Nghe Ngài Trưởng-lão Cunda thưa như vậy bà nghĩ thầm: “Tứ Đại-Thiên-vương mà có lòng tôn kính đến chiêm bái, đảnh lễ con ta.
Vậy, con ta phải là bậc cao thượng. Nếu vậy, thì Đức-Phật là Bậc Tôn-Sư của con ta, chắc chắn Đức-Phật còn cao thượng hơn thế nữa.” Và bà hỏi tiếp:
– Này Cunda, còn các vị chư-thiên khác là vị nào vậy?
Ngài Trưởng-lão Cunda thưa tiếp:
– Thưa thân-mẫu, chư vị kế đến tuần tự là Đức-vua trời Sakka từ cõi trời Tam-thập-tam-thiên, Đức-vua trời Sujāma từ cõi trời Dạ-ma-thiên, Đức-vua trời Santussita từ cõi trời Đâu-suất-đà-thiên, Đức-vua trời Sunimmita từ cõi trời Hóa-lạc-thiên, Đức-vua trời Paranimmita từ cõi trời Tha-hóa tự-tại-thiên, và tiếp đến chư Đại-Phạm-thiên từ các tầng trời sắc giới, …
Nghe Ngài Trưởng-lão Cunda thưa như vậy, bà thầm nghĩ rằng:
“Đại-Phạm-thiên” mà ta tôn kính, chư Đại-Phạm-thiên ấy lại có lòng tôn kính đến chiêm bái, đảnh lễ con của ta. Vậy, con ta cao thượng đến như vậy sao! Nếu vậy, Đức-Phật là Bậc Tôn-Sư của con ta, chắc chắn Ngài còn cao thượng biết dường nào!”
Do nghĩ như vậy, nên bà phát sinh đại-thiện-tâm hỷ lạc chưa từng có. Thân-mẫu của Ngài Đại-Trưởng-lão đến ân cần thăm hỏi bệnh tình của Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta và bà bày tỏ ý nghĩ của mình.
Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta biết đúng lúc hợp thời nên Ngài Đại-Trưởng-lão thuyết giảng về 9 ân-Đức-Phật để tế độ thân-mẫu của Ngài.
Sau khi lắng nghe Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta thuyết giảng về 9 ân-Đức-Phật xong, thân-mẫu của Ngài Đại-Trưởng-lão liền chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc Nhập-lưu Thánh-đạo, Nhập-lưu Thánh-quả, Niết-bàn, diệt tận được 2 loại phiền-não là tà-kiến và hoài-nghi không còn dư sót, trở thành bậc Thánh Nhập-lưu có đức-tin trong sạch vững chắc nơi Tam-Bảo.
Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta tự nghĩ rằng:
“Nay ta đã đền đáp công ơn sinh thành dưỡng dục của thân-mẫu của ta xong rồi.”
Khi ấy, trời sắp rạng đông, Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta bảo Ngài Trưởng-lão Cunda gọi chư tỳ-khưu đến tụ hội đông đủ, rồi đỡ ngồi dậy, Ngài Đại-Trưởng-lão dạy rằng:
– Này chư hiền giả! Quý vị đã theo tôi suốt 44 năm, nếu tôi có làm điều gì, có nói lời gì làm không vừa lòng quý vị, vậy, nay xin quý vị hiền giả hãy bỏ lỗi cho tôi.
Chư tỳ-khưu bạch rằng:
– Kính bạch Ngài Đại-Trưởng-lão, Ngài Đại-Trưởng-lão là Bậc Thầy khả kính, khả ái của chúng con. Chúng con không nghe thấy một điều gì không vừa lòng cả. Và chúng con đã theo Thầy như bóng theo hình suốt 44 năm qua, nếu chúng con có làm điều gì, có nói lời nào làm không vừa lòng Thầy thì nay kính xin Thầy có tâm từ tha thứ cho chúng con. Bạch Ngài.
Sau buổi lễ chân thành sám hối lẫn nhau, vào ngày rằm tháng 10 (âm lịch) Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong tam-giới.
Ngay khi ấy, trái đất cũng tự nhiên rùng mình chuyển động. Sau khi lễ hỏa táng thi thể Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta xong, Ngài Trưởng-lão Cunda thỉnh Xá-lợi của Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta đến kính dâng lên Đức-Thế-Tôn tại ngôi chùa Jetavana.
Khi ấy, Đức-Thế-Tôn truyền dạy xây ngôi tháp tôn thờ xá-lợi của Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta tại kinh-thành Sāvatthi.
Ngài Đại-Trưởng-lão Mahāmoggallāna tịch diệt Niết-bàn
Sau khi Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta tịch diệt Niết-bàn, Đức-Phật ngự đi cùng với chư tỳ-khưu-Tăng từ kinh-thành Sāvatthi đến tại ngôi chùa Veḷuvana, gần kinh-thành Rājagaha.
Khi ấy, Ngài Đại Trưởng-lão Mahāmog-gallāna đang trú tại làng Kaḷasilā trong xứ Magadha, nhóm ngoại đạo thuê mướn bọn cướp vây đánh Ngài Đại-Trưởng-lão.
Đã nhiều lần Ngài Đại-Trưởng-lão đều lẫn tránh. Đến lần cuối cùng, Ngài Đại-Trưởng-lão suy xét thấy ác-nghiệp cũ đến thời-kỳ cho quả cuối cùng trước khi tịch diệt Niết-bàn, nên Ngài nhẫn-nại chịu đựng để nhóm cướp đánh đập Ngài tan xương nát thịt. Chúng tưởng Ngài Đại-Trưởng-lão đã chết nên ném xác Ngài vào bụi cây, rồi bỏ đi.
Ngài Đại-Trưởng-lão Mahāmoggallāna sử dụng phép thần-thông liên kết xương thịt lại, bay đến hầu đảnh lễ Đức-Thế-Tôn tại ngôi chùa Veḷuvana, gần kinh-thành Rājagaha, xin phép tịch diệt Niết-bàn.
Ngài Đại-Trưởng-lão Mahāmoggallāna tịch diệt Niết-bàn vào ngày 30 tháng 10 (âm lịch), tại làng Kaḷasilā trong xứ Magadha.
Lễ hỏa táng xong, Đức-Phật truyền dạy xây ngôi tháp tôn thờ Xá-lợi của Ngài Đại-Trưởng-lão Mahāmoggallāna tại kinh-thành Rājagaha.
Như vậy, sau khi mãn mùa hạ thứ 45 cuối cùng của Đức-Phật vào ngày rằm tháng 9, đến tháng 10 (âm lịch) năm ấy, vào ngày rằm tháng 10, Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta tịch diệt Niết-bàn; đến ngày 30 tháng 10, Ngài Đại-Trưởng-lão Mahāmoggallāna tịch diệt Niết-bàn.
Hai vị Thánh Tối-thượng thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Gotama đã tịch diệt Niết-bàn.
Đức-Phật ngự đi cùng với chư Đại-đức tỳ-khưu-Tăng từ kinh-thành Rājagaha du hành đến kinh-thành Vesālī.
Một hôm, Đức-Phật ngự đi vào kinh-thành Vesālī để khất thực, sau khi thọ thực xong, Đức-Phật truyền dạy Ngài Trưởng-lão Ānanda cùng ngự đến ngôi tháp Cāpālacetiya.
Sau khi Đức-Phật ngự trên chỗ ngồi đã trải sẵn, Ngài Trưởng-lão Ānanda đảnh lễ Đức-Thế-Tôn xong, ngồi một nơi hợp lẽ. Khi ấy, Đức-Thế-Tôn dạy rằng:
– Này Ānanda! Bậc nào đã thường thực-hành bốn pháp thành-tựu (idhipāda), đã thực-hành trở thành thuần thục, đã thực-hành trở thành vững chắc, có căn bản, đã luyện tập thành thói quen hằng ngày, thường tinh-tấn không ngừng thực-hành bốn pháp thành-tựu này.
– Này Ānanda! Bậc ấy có khả năng duy trì trọn kiếp tuổi thọ hoặc hơn kiếp tuổi thọ được như ý.
– Này Ānanda, Như-Lai đã thường thực-hành bốn pháp thành-tựu (idhipāda), đã thực-hành trở thành thuần thục, đã thực-hành trở thành vững chắc, có căn bản, đã luyện tập thành thói quen hằng ngày, thường tinh-tấn không ngừng thực-hành bốn pháp thành-tựu này.
– Này Ānanda, Như-Lai cũng có khả năng duy trì trọn kiếp tuổi thọ (100 năm) hoặc hơn kiếp tuổi thọ (hơn 100 năm) được theo như ý.
Đức-Phật đã truyền dạy gián tiếp như vậy, nhưng Ngài Trưởng-lão Ānanda không hiểu, nên không thỉnh mời Đức-Phật rằng:
– Kính bạch Đức-Thế-Tôn, kính xin Đức-Thế-Tôn duy trì trọn kiếp tuổi thọ (100 năm).
– Kính xin Đức-Thế-Tôn duy trì trọn kiếp tuổi thọ, để tế độ cho phần đông chúng-sinh, để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc cho phần đông chúng-sinh, để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc cho chư-thiên và nhân-loại.
Bởi vì, khi ấy Ngài Trưởng-lão Ānanda bị Ác-ma-thiên quấy nhiễu nên không hiểu ý của Đức-Phật. Dù Đức-Phật truyền dạy như vậy lần thứ hai, lần thứ ba, Ngài Trưởng-lão Ānanda vẫn không hiểu được.
Ngài Trưởng-lão Ānanda đảnh lễ Đức-Phật, rồi xin phép đi ra ngoài ngồi dưới gốc cây không xa nơi Đức-Phật.
Ác-Ma-Thiên thỉnh Đức-Phật tịch diệt Niết-bàn
Khi Ngài Trưởng-lão Ānanda vừa mới ra ngoài, Ác-Ma-thiên liền đến hầu Đức-Phật, rồi đứng một nơi hợp lẽ bạch rằng:
– Kính bạch Đức-Thế-Tôn, kính thỉnh Đức-Thế-Tôn tịch diệt Niết-bàn, kính thỉnh Đức-Thế-Tôn tịch diệt Niết-bàn ngay bây giờ. Bây giờ là lúc tịch diệt Niết-bàn của Đức-Thế-Tôn.
Thật ra, Ác-Ma-thiên đã nhiều lần đến thỉnh Đức-Phật tịch diệt Niết-bàn, những lần trước, Đức-Phật đều khước từ. Nhưng lần này, Đức-Phật hứa với Ác-Ma-thiên rằng:
– Này Ác-Ma-thiên! Ngươi hãy yên tâm, không lâu nữa, Như-Lai sẽ tịch diệt Niết-bàn. Kể từ nay chỉ còn ba tháng nữa, Như-Lai sẽ tịch diệt Niết-bàn.
Như vậy, đúng vào ngày rằm tháng giêng (âm lịch), tại ngôi tháp Cāpālacetiya, Đức-Phật có trí-tuệ sáng suốt, xác định thời gian ba tháng nữa sẽ xả tuổi thọ, xả sinh-mạng của Đức-Phật.
Ngay khi ấy, trái đất rùng mình chuyển động chưa từng có như vậy. Thấy điều lạ thường, nên Ngài Trưởng-lão Ānanda vào hầu đảnh lễ Đức-Phật, bạch rằng:
– Kính bạch Đức-Thế-Tôn, do nguyên nhân nào làm trái đất rung chuyển. Bạch Ngài.
Đức-Phật truyền dạy rằng:
– Này Ānanda! Ngay hôm nay, vừa mới rồi, Như-Lai có trí-tuệ sáng suốt hứa với Ác-Ma-thiên rằng:
“Chỉ còn ba tháng nữa mà thôi, Như-Lai sẽ tịch diệt Niết-bàn.”
Nghe Đức-Phật truyền dạy như vậy, Ngài Trưởng-lão Ānanda kính thỉnh rằng:
– Kính bạch Đức-Thế-Tôn, kính xin Đức-Thế-Tôn duy trì trọn kiếp tuổi thọ (100 năm).
– Kính xin Đức-Thế-Tôn duy trì trọn kiếp tuổi thọ để tế độ cho phần đông chúng-sinh, để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc cho phần đông chúng-sinh, để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc cho chư-thiên và nhân-loại.
Đức-Phật truyền dạy rằng:
– Này Ānanda! Con chớ nên thỉnh Như-Lai nữa. Bây giờ không phải lúc thỉnh cầu Như-Lai nữa. Như-Lai đã gián tiếp dạy con nhiều lần mà con vẫn không hiểu, con không có lời thỉnh cầu Như-Lai.
Nay, Như-Lai đã hứa với Ác-Ma-thiên rồi, không thể nào khác được.
Thấy Ngài Trưởng-lão Ānanda khổ tâm vô hạn vì hối hận về điều sơ suất của mình, nên Đức-Phật an ủi Ngài Trưởng-lão Ānanda rằng:
– Này Ānanda! Như-Lai đã từng dạy rằng:
“Sống xa lìa nhau, chết biệt ly với những người thân yêu, các bậc kính mến ấy. Đó là sự thật hiển nhiên.
Vì vậy, những người thân yêu, các bậc kính mến ấy làm sao lại có thể chiều theo ý muốn của mình được.
Những pháp nào đã sinh rồi, hiện hữu rồi, do nhân duyên cấu tạo rồi, chắc chắn có sự diệt, sự hủy hoại là thường, dù có mong muốn rằng:
Xin pháp ấy đừng diệt, đừng hủy hoại cũng không thể nào được.”
– Này Ānanda! Như-Lai cùng con đi đến giảng đường Kuṭāgāra trong khu rừng lớn ấy.
Ngài Trưởng-lão Ānanda theo sau Đức-Phật đến giảng đường Kuṭāgāra. Khi ấy, Đức-Phật truyền dạy rằng:
– Này Ānanda! Con nên đi mời tất cả chư tỳ-khưu trong kinh-thành Vesālī đến tụ hội tại giảng đường Upaṭṭhāna.
Vâng theo lời dạy của Đức-Phật, Ngài Trưởng-lão Ānanda đi mời chư tỳ-khưu đến tụ hội tại giảng đường.
Bài viết trích từ cuốn Ngày Rằm Tháng Tư Trong Phật Giáo – Tỳ Khưu Hộ Pháp (Dhammarakkhita Bhikkhu) biên soạn. Xem bản PDF cuốn sách tại đây. Xem bộ Nền Tảng Phật Giáo và các sách khác cùng tác giả tại đây.
