Bốn Thánh-đạo-tuệ (Maggañāṇa)   

 Thánh-đạo-tuệ  (Maggañāṇa)  có  4  bậc,  mà  mỗi bậc Thánh-đạo-tuệ có khả năng đặc biệt diệt  tận được (samucchedappahāna) tham-ái, phiền-não, ác-pháp theo năng lực của mỗi Thánh-đạo-tuệ như sau:  

* Ba Loại tham-ái (taṇhā) 

 Tham-ái  (taṇhā)  đó  là  tham  tâm-sở  (lobha-cetasika) đồng sinh với 8 tham-tâm (lobhacitta)  là nhân sinh khổ-Thánh-đế dẫn dắt tái-sinh kiếp  sau trong ba giới bốn loài. 

 Tham-ái có 3 loại: 

 1- Kāmataṇhā: Dục-ái là tham-ái trong 6 đối- tượng: sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp. 

 2- Bhavataṇhā:  Hữu-ái  là  tham-ái  trong  6  đối-tượng hợp với thường-kiến, và tham-ái trong  5 bậc  thiền  sắc-giới  thiện-tâm, 4 bậc  thiền vô-sắc-giới  thiện-tâm,  trong  16  tầng  trời  sắc-giới  phạm-thiên, 4 tầng trời vô-sắc-giới phạm-thiên.  

 3- Vibhavataṇhā:  Phi-hữu-ái  là  tham-ái  trong 6 đối-tượng hợp với đoạn-kiến.

* Nhập-lưu Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 2 loại tham-ái là:

– Vibhavataṇhā: Tham-ái hợp với đoạn-kiến.

– Bhavataṇhā: Tham-ái hợp với thường-kiến.

Đó là tham tâm-sở (lobhacetasika) đồng sinh với 4 tham-tâm hợp với tà-kiến không còn dư sót.

* Nhất-lai  Thánh-đạo-tuệ  diệt  tận  được  1 loại tham-ái là:

– Kāmataṇhā: Tham-ái trong 6 đối-tượng loại thô trong cõi dục-giới. Đó là tham tâm-sở (lobhacetasika) đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến trong 6 đối-tượng loại thô trong cõi dục-giới không còn dư sót.

* Bất-lai Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 1 loại tham-ái là:

– Kāmataṇhā: Tham-ái trong 6 đối-tượng loại vi-tế trong cõi dục-giới. Đó là tham tâm-sở (lobhacetasika) đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp  với  tà-kiến  trong  6  đối-tượng  loại  vi-tế trong cõi dục-giới không còn dư sót.

* A-ra-hán Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 2 loại tham-ái còn lại là:

– Kāmataṇhā: Tham-ái trong đối-tượng loại vi-tế trong cõi sắc-giới, cõi vô-sắc-giới. Đó là tham tâm-sở (lobhacetasika) đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến không còn dư sót.

– Bhavataṇhā: Tham-ái trong 5 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm, 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm, trong 16 tầng trời sắc-giới phạm-thiên, 4 tầng trời vô-sắc-giới phạm-thiên, tất cả mọi tham-ái là nhân sinh khổ-Thánh-đế, không còn dư sót, cho nên bậc Thánh A-ra-hán không còn tái-sinh kiếp sau nữa.

* Bốn Pháp-trầm-luân (āsava)

Pháp-trầm-luân (āsava) là pháp làm cho tất cả mọi chúng-sinh bị chìm đắm trong ba giới bốn loài, không thể vươn lên trở thành bậc Thánh-nhân được.

Pháp-trầm-luân có 4 pháp:

1- Kāmāsava: Cõi-dục trầm-luân là chìm đắm trong 6 đối-tượng cõi dục-giới. Đó là tham tâm-sở đồng sinh với 8 tham-tâm.

2- Bhavāsava: Kiếp-trầm-luân là chìm đắm trong kiếp chư-thiên trong cõi trời dục-giới, kiếp phạm-thiên trên tầng trời sắc-giới phạm-thiên, trên  tầng  trời  vô-sắc-giới  phạm-thiên.  Đó  là tham tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến.

3- Diṭṭhāsava:  Tà-kiến  trầm-luân  là  chìm đắm  trong  mọi  tà-kiến.  Đó  là  tà-kiến  tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm hợp với tà-kiến.

4- Avijjāsava: vô-minh trầm-luân là chìm đắm trong vô-minh không biết chân-lý tứ Thánh-đế. Đó là si tâm-sở đồng sinh với 12 bất thiện-tâm.

* Nhập-lưu Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 1 pháp-trầm-luân là:

– Diṭṭhāsava: Tà-kiến trầm-luân là chìm đắm trong mọi tà-kiến. Đó là tà-kiến tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm hợp với tà-kiến.

*  Nhất-lai  Thánh-đạo-tuệ  diệt  tận  được  1 pháp-trầm-luân là:

– Kāmāsava: Cõi-dục trầm-luân là chìm đắm trong 6 đối-tượng loại thô trong cõi dục-giới. Đó là tham tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến.

*  Bất-lai  Thánh-đạo-tuệ  diệt  tận  được  1 pháp-trầm-luân là:

– Kāmāsava: Cõi-dục trầm-luân là chìm đắm trong 6 đối-tượng loại vi-tế trong cõi dục-giới. Đó là tham tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến.

* A-ra-hán Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 2 pháp-trầm-luân là:

– Bhavāsava: Kiếp-trầm-luân là chìm đắm trong tầng trời sắc-giới phạm-thiên, tầng trời vô-sắc-giới phạm-thiên. Đó là tham tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến.

– Avijjāsava: Vô-minh trầm-luân là chìm đắm trong vô-minh không biết chân-lý tứ Thánh-đế. Đó là si tâm-sở đồng sinh với bất-thiện-tâm không còn dư sót.

* 10 Loại phiền-não (Kilesa)

Phiền-não (kilesa) là pháp làm tâm ô nhiễm, nóng nảy khổ tâm, phiền-não có 10 pháp: tham, sân, si, tà-kiến, ngã-mạn, hoài-nghi, buồn-chán, phóng-tâm,  không  biết  hổ-thẹn  tội  lỗi,  không biết ghê-sợ tội lỗi.

10 pháp phiền-não này là 10 bất-thiện tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm.

* Nhập-lưu Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 2 loại phiền-não là: tà-kiến (diṭṭhi) và hoài-nghi (vicikicchā) không còn dư sót.

* Nhất-lai  Thánh-đạo-tuệ  diệt  tận  được  1 loại phiền-não là: sân (dosa) loại thô không còn dư sót.

* Bất-lai Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 1 loại phiền-não là:Ssân (dosa) loại vi-tế không còn dư sót.

* A-ra-hán Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 7 loại  phiền-não  còn  lại  là:  tham  (lobha),  si (moha), ngã-mạn (māna), buồn-chán (thīna), phóng-tâm (uddhacca), không biết hổ-thẹn tội-lỗi (ahirika), không biết ghê-sợ tội-lỗi (anottappa) không còn dư sót.

* 12 Bất-thiện-tâm (Akusalacitta)

Bất-thiện-tâm gọi là ác-tâm, có 12 tâm là 8 tham-tâm, 2 sân-tâm, 2 si-tâm. Sở dĩ gọi là bất-thiện-tâm hoặc ác-tâm là vì 14 bất-thiện tâm-sở  đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm này. 

*  Nhập-lưu  Thánh-đạo-tuệ  diệt  tận  được  5  bất-thiện-tâm là: 

– 4 tham-tâm hợp với tà-kiến không còn sót. 

– 1 si-tâm hợp với hoài-nghi không còn dư sót. 

*  Nhất-lai  Thánh-đạo-tuệ  diệt  tận  được  2  bất-thiện-tâm là: 

– 2 sân-tâm loại thô không còn dư sót. 

* Bất-lai Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 2 bất-thiện-tâm là: 

– 2 sân-tâm loại vi-tế không còn dư sót.  

*  A-ra-hán  Thánh-đạo-tuệ  diệt  tận  5  bất-thiện-tâm còn lại là: 

– 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến không còn  dư sót.  

– Si-tâm hợp với phóng-tâm không còn dư sót.   

* 14 Bất-thiện tâm-sở (akusalacetasika) 

14 Bất-thiện tâm-sở như sau:  

– Nhóm tham tâm-sở có 3 tâm-sở là tham tâm-sở, tà-kiến tâm-sở, ngã-mạn tâm-sở.

– Nhóm sân tâm-sở có 4 tâm-sở là sân tâm-sở, ganh-tỵ tâm-sở, keo-kiệt tâm-sở, hối-hận tâm-sở.

– Nhóm si tâm-sở có 4 tâm-sở là si tâm-sở, không  biết  hổ-thẹn  tội-lỗi  tâm-sở,  không  biết ghê-sợ tội-lỗi tâm-sở, phóng-tâm tâm-sở.

–  Nhóm  buồn-chán  tâm-sở  có  2  tâm-sở  là buồn-chán tâm-sở, buồn-ngủ tâm-sở.

– 1 tâm-sở là hoài-nghi tâm-sở.

Bất-thiện tâm-sở gồm có 14 tâm-sở chỉ đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm (ác-tâm) mà thôi.

* Nhập-lưu Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 4 bất-thiện tâm-sở là tà-kiến tâm-sở, hoài-nghi tâm-sở, ganh-tỵ tâm-sở, keo-kiệt tâm-sở không còn dư sót.

*  Nhất-lai  Thánh-đạo-tuệ  diệt  tận  được  2 bất-thiện tâm-sở là sân tâm-sở và hối-hận tâm-sở loại thô không còn dư sót.

* Bất-lai Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 2 bất-thiện tâm-sở là sân tâm-sở và hối-hận tâm-sở vi-tế không còn dư sót.

* A-ra-hán Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 8 bất-thiện tâm-sở còn lại là tham tâm-sở, ngã-mạn tâm-sở, si tâm-sở, buồn-chán tâm-sở, buồn-ngủ tâm-sở, không biết hổ-thẹn tội-lỗi tâm-sở, không  biết  ghê-sợ  tội-lỗi  tâm-sở,  phóng-tâm tâm-sở không còn dư sót.

Trên đây trình bày một phần bất-thiện-pháp mà mỗi Thánh-đạo-tuệ (Maggañāṇa) có khả năng diệt tận được.

Thật ra, nếu bất-thiện-pháp nào mà mỗi Thánh-đạo-tuệ đã có khả năng diệt tận được rồi, thì bất-thiện-pháp ấy trong các bất-thiện-pháp khác cũng đều bị diệt tận không còn dư sót.