Tích Truyện Pháp Cú
Phẩm Tỳ Kheo
Vị Sa Môn Và Chiếc Khố Rách
Tự mình chỉ trích mình …
Đức Thế Tôn dạy những lời này khi Ngài đang ở tại Kỳ Viên, liên quan đến Trưởng lão Nangalakula.
Thuở ấy, có một người nghèo khổ chuyên đi làm thuê. Một ngày kia có vị Sa-môn thấy anh đang đi trên đường, trên người chỉ đóng chiếc khố rách, vai vác cái cày. Vị Sa-môn hỏi:
– Nếu anh chỉ kiếm sống bằng cách ấy, sao không đi tu cho khỏe?
– Bạch Ngài, ai mà chịu cho con, một người làm thuê đi tu?
– Nếu anh muốn, ta sẽ độ cho.
– Thật là tốt phước cho con. Nếu Ngài độ con xuất gia, con xin làm Sa-môn.
Vị Sa-môn đem người cày thuê về tinh xá Kỳ Hoàn tự tay tắm rửa cho y. Vị Sa-môn bảo chú Sa-di mới hãy treo chiếc khố rách với cái cày trên một nhánh cây gần tịnh thất. Từ đó thầy có tên là Nangalakula, Tôn giả “Thợ Cày”.
Sau một thời gian sống trong tu viện, với những thực phẩm cúng dường sung túc, Tôn giả “Thợ Cày” trở nên bất mãn. Không chống chọi nổi sự dày vò, thầy nhủ thầm: “Ta không muốn đắp chiếc y vàng do đàn việt cúng nữa”. Thầy đến dưới gốc cây, và tự sỉ nhục mình: “Mi thật xấu xa, không thành tâm chút nào. Bộ mi muốn mặc chiếc khố rách này, trở về thế tục để làm thuê hay sao?” Sau khi tự cảnh tỉnh mình, thầy lại trở về tu viện, hăng hái tu hành. Vài hôm sau, cơn bất bình lại kéo đến. Thầy cũng ra gốc cây nhìn chiếc khố rách và tự khiển trách như trước. Cứ thế, mỗi khi buồn bực, thầy đến gốc cây để lại lấy ý chí.
Các vị Sa-môn để ý thầy thường lui tới gốc cây, bèn hỏi:
– Này huynh Thợ Cày, huynh đến đó làm gì thế?
– Thưa chư vị, tôi đến viếng vị giáo thọ của tôi.
Vài hôm sau, thầy chứng A-la-hán. Các vị Sa-môn thấy thầy không đến gốc cây bèn hỏi đùa:
– Này huynh, lâu nay không thấy huynh lui tới đường này, chắc huynh không đến vị giáo thọ nữa?
– Thưa vâng, khi tôi còn vướng bận thế gian, tôi thường lui tới đường này. Nhưng nay tôi chẳng còn liên hệ gì với thế gian nữa, tôi không cần phải đi.
Các vị Sa-môn nghe thế đến bạch Phật:
– Bạch Thế Tôn, thầy ấy nói điều không thật, thầy ấy vọng ngữ.
Đức Phật dạy:
– Này các Tỳ-kheo, thầy ấy nói đúng. Thầy ấy đã tự khuyên răn mình và đã đạt được Thánh quả.
Ngài nói kệ:
(379) Tự mình chỉ trích mình,
Tự mình dò xét mình,
Tỳ-kheo tự phòng hộ,
Chánh niệm, trú an lạc.
(380) Tự mình y chỉ mình,
Tự mình đi đến mình,
Vậy hãy tự điều phục,
Như khách buôn ngựa hiền.
