NHỮNG QUAN ĐIỂM TÍN NGƯỠNG CỔ ẤN TRƯỚC THỜI ĐỨC PHẬT.
Các tín ngưỡng trước thời Đức Phật rất đa dạng, phức tạp và được chia ra nhiều nhánh nhỏ, nhưng ta có thể nêu ra những điểm cốt yếu của chúng một cách khái quát như sau:
1) Vấn đề hiện hữu sau khi chết: Có những phái cho rằng người ta khi từ trần rồi sẽ sanh trở lại, mà chết trong tình trạng, chủng loại nào… thì cũng sẽ tái sanh trở lại trong tình trạng cũ. Có phái cho rằng chết chỉ là một giai đoạn tiếp nối giữa một luân lưu sinh tử, chỉ là một biến tướng của con người từ trạng thái này sang trạng thái khác; hoặc có phái cho rằng sau khi chết sẽ không còn gì nữa, chết là hết. Có phái cho rằng sau khi chết sẽ có cái còn cái mất.
2) Vấn đề cảm thọ: Có những phái cho rằng cảm thọ lạc khổ của con người đều do nhân duyên tạo tác. Có những phái thì chủ trương ngược lại, cho rằng lạc khổ tự nhiên mà có.
3) Vấn đề Thường, Vô thường: Một số giáo phái cho rằng tất cả đều vĩnh hằng bất hoại, có một số phái lại cho rằng “có cái vô thường có cái không vô thường”.
4) Vấn đề Tưởng (Saññā) tồn tại hay không: Có những phái cho rằng sau khi chết rồi không còn Tưởng nữa, có những phái chủ trương ngược lại; có những phái chủ trương phân hai: vừa còn Tưởng vừa không còn Tưởng sau khi chết.
5) Vấn đề Vô biên, Hữu biên của thế giới: Có phái cho rằng thế gian này là vô biên, có phái cho rằng thế gian là hữu biên, có phái lại phân hai: Vô biên không đúng mà Hữu biên cũng không đúng.
6) Vấn đề Niết-bàn: Có phái chủ trương Dục lạc là Niết-bàn, có phái lại cho rằng các bậc Thiền định là Niết-bàn.
7) Vấn đề lập luận: Vấn đề này thì chỉ có một phái mà thôi, phái này có lập luận khá quanh co vì không có nền tảng giáo thuyết hẳn hoi nên để khỏi bị vướng trong vấn nạn nào, họ sử dụng lối trả lời mơ hồ: Không phải thế này, chẳng phải thế kia, càng không phải thế nọ… họ cho rằng như vậy sẽ tốt hơn, vì không bị hệ lụy bởi quan điểm nào.
Từ việc ra đời và phát triển của quá nhiều nền tri thức tôn giáo nên ở Ấn Độ thời bấy giờ có một số lượng tu sĩ rất đông đảo gồm đủ mọi tông phái và chính vì nhu cầu về tri thức ngày một lên cao nên giới tu hành rất được xã hội kính trọng.
