Nội Dung Chính
Thế Nào Là Tâm Giải Thoát? Thế Nào Là Tuệ Giải Thoát?
Có hai pháp này, này các Tỷ-kheo, thuộc thành phần minh.
Thế nào là hai?
Chỉ và Quán.
Chỉ được tu tập, này các Tỷ-kheo, chờ đợi lợi ích gì?
Tâm được tu tập.
Tâm được tu tập, chờ đợi lợi ích gì?
Cái gì thuộc về tham được đoạn tận.
Quán được tu tập, này các Tỷ-kheo, chờ đợi lợi ích gì?
Tuệ được tu tập.
Tuệ được tu tập, chờ đợi lợi ích gì?
Cái gì thuộc vô minh được đoạn tận.
Bị tham làm uế nhiễm, này các Tỷ-kheo, tâm không thể giải thoát.Hay bị vô minh làm uế nhiễm, tuệ không được tu tập.Do vậy, do ly tham, là tâm giải thoát.Do đoạn vô minh, là tuệ giải thoát.Ghi chú
“Này các tỳ-kheo, chính là không rõ biết Khổ, không rõ biết khổ tập, không rõ biết khổ diệt, không rõ biết con đường đưa đến khổ diệt. Này các tỳ-kheo, đấy gọi là vô minh.” (Kinh Tương Ưng Bộ V – Vô Minh).Chỉ: Thiền vắng lặng, thiền tịnh chỉ – Samatha.Quán: Thiền Minh Sát – Vipassana (còn được gọi là Thiền Tứ niệm xứ, Thiền Tuệ).Để khỏi lẫn lộn khái niệm nên thống nhất với nhau một số từ:
Chú ý không nhầm lẫn Chỉ (Samatha) với Định (Samadhi), và không nhầm lẫn Quán (Vipassana) với Tuệ (Panna):
+ Chỉ Samatha và Quán Vipassana là hai phương pháp tu tập, vun bồi Định Samadhi và Tuệ Panna,
+ Định Samadhi và Tuệ Panna là những kết quả của hai loại phương pháp tu tập Chỉ Samatha hoặc Quán Vipassana: Các loại Định và Tuệ khác nhau có thể đạt được nhờ tu tập Chỉ Samatha hoặc Quán Vipassana.
Samatha = Chỉ =Thiền Chỉ, Thiền Vắng Lặng – là phương pháp tu tập:
+ có đề mục là Paññatti – Chế định : “các khái niệm, định đặt, qui ước không thay đổi”,
+ đạt được Định hiệp thế (lokiya samadhi) là các Tầng thiền định Jhana giải thoát tâm tạm thời khỏi 5 triền cái được gọi là “Thiền thẩm định cảnh” (Ārammaṇūpanijjhāna), nhưng không đạt được Định xuất thế (lokuttara samadhi) với Niết Bàn là đề mục,
+ đạt được Tuệ hiệp thế tức thắng trí Ngũ thần thông, không đạt được Tuệ xuất thế Đạo Quả tức Tuệ Giải Thoát dẫn đến đoạn tận phiền não ngủ ngầm.
Vipassana = Quán = Thiền Minh Sát, Thiền Tứ Niện Xứ là phương pháp tu tập:
+ có đề mục là pháp Paramatthasacca – chân đế (danh sắc hoặc ngũ uẩn hoặc thân thọ tâm pháp) luôn sinh diệt trong từng sát na,
+ đạt được Định hiệp thế (lokiya samadhi) là các tầng thiền định Jhana được gọi là “Thiền thẩm định tướng” (Lakkhaṇūpanijjhāna) giải thoát tâm khỏi 5 triền cái tạm thời, và cũng đạt được Định xuất thế gian (lokuttara samadhi) với Niết Bàn là đề mục giải thoát tâm vĩnh viễn khỏi mọi phiền não,
+ đạt được Tuệ minh sát hiệp thế giải thoát tâm và giải thoát tuệ tạm thời khỏi các phiền não, và còn đạt được Tuệ xuất thế gian tức Đạo Quả đoạn tận hoàn toàn và vĩnh viễn mọi phiền não ngủ ngầm.
Chương II – Hai Pháp, III. Phẩm Người Ngu
