Jhana – Thiền Có Đưa Đến Giác Ngộ Giải Thoát Hay Không?

Không có chi phần “Chánh Định sammāsamādhi”, tức không có các “Thiền Jhāna” (Các “Thiền thẩm định tướng – Lakkhaṇūpanijjhāna”, tức “Thiền Minh sát – Vipassanājhāna”) thì chắc chắn không thể viên mãn đầy đủ Bát Thánh Đạo, chắc chắn không thành tựu Đạo Tuệ dẫn đến chứng ngộ Niết bàn, giác ngộ giải thoát.

Như vậy, tu tập “Thiền Jhāna” cùng 7 chi phần còn lại của Bát Thánh Đạo là tu tập đúng đắn theo Chánh pháp của Đức Thế Tôn, dẫn đến giác ngộ giải thoát, chấm dứt sinh tử luân hồi.

2. Câu trả lời chi tiết hơn sẽ trở nên đơn giản, dễ hiểu nếu trước hết chúng ta thống nhất với nhau các khái niệm cơ bản thế nào là “Samatha Chỉ” [1], “Vipassanā Quán” [1], “Jhāna Thiền” [2], “Samadhi Định” [2], … dựa theo kinh điển lời Phật dạy, chứ không thể tự tiện suy diễn. Nếu không có hiểu biết đúng đắn, mà suy diễn lẫn lộn khái niệm thì sẽ dẫn đến giải thích lộn xộn, thực hành sai trái.

“Jhāna – dịch là Thiền hay Thiền Định”: là một cách phân loại của “Samādhi – Định” (Xem mục phân loại “Định Samādhi” trong cuốn Thanh Tịnh Đạo [3]). Tức là <“Jhāna -Thiền / Thiền Định”> là tập hợp con thuộc tập hợp <“Định samadhi”>.

Mà “Định Samādhi” là mức độ tập trung, thì có thể đạt được:

⑴ hoặc do “Tu tập Chỉ samatha” = “Samatha Bhāvanā”: khi đó “Định Samādhi” trong phương pháp này được gọi là “Samatha Jhāna – Thiền vắng lặng” hay “Thiền tịnh chỉ” hay một số loại có tên gọi khác. Đây là phương pháp tu tập, vun bồi đạt tới “Định Samādhi” và “Tuệ Paññā” với đề mục là các Khái niệm (Tục đế) như các kasina, các chúng sinh, các phẩm tính của Phật Pháp Tăng Giới Chư Thiên… Theo Phương pháp này, “Định Samādhi” và “Tuệ Paññā” (5 Thắng trí thần thông) đạt được là thuộc hiệp thế, không dẫn trực tiếp đến giác ngộ giải thoát nếu chỉ dừng lại tại đây mà không tiếp tục thực hành “Tu tập Quán Vipassanā” = “Vipassanā Bhāvanā”.

⑵ hoặc do “Tu tập Quán Vipassanā” = “Vipassanā Bhāvanā”: khi đó “Định Samādhi” trong phương pháp này được gọi gọi là “Vipassanā Jhāna – Thiền Minh Sát” hay một số loại có tên gọi khác. Đây là phương pháp tu tập, vun bồi đạt tới “Định Samādhi” và “Tuệ Paññā” với đề mục là các Thực tại tối hậu sự (Chân đế: Danh, Sắc, Niết bàn) như sự sinh diệt của tứ đại, của tâm vương, tâm sở… Theo Phương pháp này, “Định Samādhi” và “Tuệ Paññā” (Minh Sát Tuệ) đạt được là thuộc hiệp thế ở giai đoạn đầu, và là thuộc siêu thế (Đạo, Quả Tuệ) ở giai đoạn sau, khi đã viên mãn “Thiền Minh Sát Vipassanā Jhāna”, trực tiếp dẫn đến giác ngộ giải thoát

Như vậy nói “Thiền Jhāna” không đưa đến giác ngộ giải thoát là sai vì:

① “Samatha Jhāna – Thiền vắng lặng” thì không trực tiếp dẫn đến Tuệ Minh Sát và Đạo Quả để có thể giác ngộ giải thoát nếu chỉ dừng lại ở đó (hai vị thầy đầu tiên dạy loại Thiền này cho Bồ tát sẽ thành Phật của chúng ta), nhưng “Thiền vắng lặng – Samatha Jhāna” này lại là điều kiện rất thuận lợi để tu tập “Quán Vipassanā” dẫn đến giác ngộ giải thoát: đây là Đạo lộ đầu tiên trong 4 đạo lộ tu tập giác ngộ giải thoát là “Chỉ samatha trước, Quán Vipassanā sau” [4] – tức lấy Samatha Tịnh chỉ làm cỗ xe: “Samatha-yānika” – Đạo lộ này đang được thực hành rất có hiệu quả bởi trường phái nổi tiếng có uy tín cao của Ngài Pa-auk Sayadaw, Myanmar.

② Vipassanā Jhāna (Thiền Minh Sát: Jhana = Thiền, Vipassanā = Minh Sát) thì dẫn trực tiếp tới Tuệ Minh Sát vì đối tượng của nó là sự sinh diệt của danh hoặc sắc. Khi có “Định Samādhi” thì cũng là lúc hành giả có Minh Sát Tuệ thấy rõ như thật bản chất sinh diệt tức vô thường khổ vô ngã của ngũ uẩn. Đây là Đạo lộ “Thuần Quán Suddha-vipassanā-yānika”, Đạo lộ thứ 4 trong 4 Đạo lộ tu tập giác ngộ giải thoát (hai Đạo lộ còn lại là “Quán Vipassanā” trước “Chỉ samatha” sau, và “Chỉ samatha + Quán Vipassanā” song tu) [4] – Đạo lộ này được nhiều trường phái tại Myanmar tu tập, nổi bật nhất là trường phái có uy tín cao của Ngài Mahasi Sayadaw.

Trong Bát Thánh Đạo, chi phần “Chánh Định sammāsamādhi” được Đức Phật định nghĩa rõ ràng đó là 4 Jhāna – Tứ Thiền, bao gồm: “Pathama-Jhāna Sơ Thiền”, “Dutiya-Jhāna Nhị Thiền”, “Tatiya-Jhāna Tam Thiền”, “Catuttha-Jhāna Tứ Thiền” [2].

Tứ Thiền Jhāna này chắc chắn không phải là “Thiền tịnh chỉ / vắng lặng Samatha Jhāna”, mà đây chính là “Thiền Minh Sát Vipassanā Jhāna” do tu tập viên mãn “Không” định – suññata samādhi, “Vô tướng” định – animitta samādhi, “Vô nguyện” định – appaṇihita samādhi [5]: Thiền (Jhāna) này là Chánh Định vì nó được hỗ trợ bởi 7 chi phần còn lại của Bát Thánh Đạo [6].

Chắc chắn những lời Phật dạy về Giới, Định, Tuệ phải là những lời chỉ dẫn cốt tủy cần khắc cốt ghi tâm của mọi hành giả để có thể tiến bước không lầm đường:

1. “Ðây là

Tu tập Giới đưa đến quả vị lớn, lợi ích lớn cho Định.
Tu tập Ðịnh đưa đến quả vị lớn, lợi ích lớn cho Tuệ.
Tu tập Tuệ sẽ đưa đến tâm giải thoát hoàn toàn khỏi các lậu hoặc, tức là dục lậu, hữu lậu, vô minh lậu.”

Nguồn trích dẫn: Trường Bộ Kinh – 16. Kinh Ðại Bát-Niết-Bàn 

2. – Này các Tỷ-kheo, hãy tu tập định (samādhi). Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo có định, như thật rõ biết (pajànati). Và như thật rõ biết gì?

Này các Tỷ-kheo, hãy tu tập định. Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo có định, như thật rõ biết. Do vậy, này các Tỷ-kheo,

Nguồn trích dẫn: Tương Ưng Bộ Kinh – Chương 56: tương ưng sự thật – I: Phẩm định – 1. Ðịnh

3. “Này Cunda, đây là những gốc cây, đây là những nhà không tịnh. Này Cunda, hãy Thiền định (jhāyatha), chớ có phóng dật, chớ có hối tiếc về sau. Ðó là lời giáo huấn của Ta cho các Người.”

Nguồn trích dẫn: Trung Bộ Kinh – 8. Kinh Ðoạn giảm

Nguyện cho quý vị đạo hữu luôn được oai đức Tam bảo hộ trì không bị sai đường lạc lối trên con đường dẫn đến giác ngộ, giải thoát hoàn toàn và vĩnh viễn mọi khổ đau, phiền não đạt được hạnh phúc thật sự, tự do thật sự – Niết bàn.

Trong tâm từ,
Sumangala Bhikkhu Viên Phúc

Chú Thích

[lwptoc]