Yếu Pháp Tu Tập Tuệ Giải Thoát. Bài 2/6 – Tứ Niệm Xứ

[lwptoc]

Yếu Pháp Tu Tập Tuệ Giải Thoát. Bài 2/6 – Tứ Niệm Xứ

Ðó là Bốn niệm xứ. Thế nào là bốn?  Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo:

QUÁN THÂN

Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán thân trên thân?
Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo đi đến khu rừng, đi đến gốc cây, hay đi đến ngôi nhà trống, và ngồi kiết già, lưng thẳng và an trú chánh niệm trước mặt.

1. THỞ VÔ, THỞ RA

2. TỨ OAI NGHI

3. HOẠT ĐỘNG

4. BA MƯƠI HAI UẾ TRƯỢC

Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo quán sát thân này, dưới từ bàn chân trở lên, trên cho đến đảnh tóc, bao bọc bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh sai biệt: 

5. TỨ ĐẠI

Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo quán sát thân này về vị trí các giới và sự sắp đặt các giới: “Trong thân này có

6.TỬ THI [I]

Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo, như thấy một thi thể quăng bỏ trong nghĩa địa một ngày, hai ngày, ba ngày, thi thể ấy ⑴ trương phồng lên, ⑵ xanh đen lại, ⑶ nát thối ra. Tỷ kheo quán thân ấy như sau: “Thân này tánh chất là như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy.”

7. TỬ THI 2 [II]

Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo như thấy một thi thể quăng bỏ trong nghĩa địa bị các loài quạ ăn, hay bị các loài diều hâu ăn, hay bị các chim kên ăn; hay bị các loài chó ăn; hay bị các loài giả can ăn, hay bị các loài côn trùng ăn. Tỷ kheo quán thân ấy như sau: “Thân này tánh chất là như vậy, bản chất là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy.”

8. TỬ THI [III]

Này các Tỷ kheo, lại nữa Tỷ kheo như thấy một thi thể bị quăng bỏ trong nghĩa địa; với các xương còn liên kết với nhau, còn dính thịt và máu, còn được các đường gân cột lại; với các xương còn liên kết với nhau, không còn dính thịt nhưng còn dính máu, còn được các đường gân cột lại, với các xương còn liên kết với nhau, không còn dính thịt và máu, còn được các đường gân cột lại; chỉ còn có xương không dính lại với nhau, rải rác chỗ này chỗ kia, ở đây là xương tay, ở đây là xương chân, ở đây là xương ống, ở đây là xương bắp vế, ở đây là xương mông, ở đây là xương sống, ở đây là xương đầu. Tỷ kheo quán thân ấy như sau: “Thân này tánh chất là như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy”.

9. TỬ THI [IV]

Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo như thấy một thi thể quăng bỏ trong nghĩa địa, chỉ còn toàn xương trắng màu vỏ ốc… chỉ còn một đống xương lâu hơn một năm chỉ còn là xương thối trở thành bột. Tỷ kheo quán thân ấy như sau: “Thân này tánh chất là như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy.”

QUÁN THỌ

Này các Tỷ kheo, như thế nào Tỷ kheo sống quán thọ trên các thọ?

Này các Tỷ kheo, ở nơi đây Tỷ kheo

QUÁN TÂM

Này các Tỷ kheo, như thế nào Tỷ kheo sống quán tâm trên tâm?
Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo:

QUÁN PHÁP

Này các Tỷ kheo, thế nào là vị Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp?

1. NĂM TRIỀN CÁI

Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với năm triền cái. Và này các Tỷ kheo, thế nào là vị Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với năm triền cái?

THAM

Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo,

 SÂN

2. NĂM THỦ UẨN

Lại nữa, này các Tỷ kheo, Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Năm Thủ uẩn. Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Năm Thủ uẩn? Này các Tỷ kheo, Tỷ kheo suy tư:

3.SÁU NỘI NGOẠI XỨ

Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Sáu Nội Ngoại xứ. Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Sáu Nội Ngoại xứ? Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo

4. THẤT GIÁC CHI

Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bảy Giác chi. Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bảy Giác chi?

5. TỨ THÁNH ĐẾ

Lại nữa này các Tỷ kheo, vị ấy sống quán pháp trên các pháp đối với Bốn Sự thật.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bốn Sự thật? Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo như thật tuệ tri: “Ðây là khổ”; như thật tuệ tri: “Ðây là khổ tập”; như thật tuệ tri: “Ðây là khổ diệt”; như thật tuệ tri: “Ðây là con đường đưa đến khổ diệt”.

KHỔ THÁNH ĐẾ

Và này các Tỷ kheo, thế nào Khổ Thánh đế?

(1) Này các Tỷ kheo thế nào là sanh? Mỗi mỗi hạng chúng sanh trong từng giới loại, sự xuất sản, xuất sanh, xuất thành, tái sanh của họ, sự xuất hiện các uẩn, sự hoạch đắc các căn. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là sanh.

(2) Này các Tỷ kheo, thế nào là già? Mỗi mỗi hạng chúng sanh, trong từng giới hạn, sự niên lão, sự hủy hoại, trạng thái rụng răng, trạng thái tóc bạc, da nhăn, tuổi thọ rút ngắn, các căn hủy hoại. Này các Tỷ kheo, như vậy là già.

(3) Này các Tỷ kheo, thế nào là chết? Mỗi mỗi hạng chúng sanh trong từng giới loại, sự tạ thế, sự từ trần, thân hoại, sự diệt vong, sự chết, sự tử vong, thời đã đến, các uẩn đã tận diệt, sự vất bỏ tử thi. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là chết.

(4) Này các Tỷ kheo, thế nào gọi là sầu? Này các Tỷ kheo, với những ai gặp phải tai nạn này hay tai nạn khác; với những ai cảm thọ sự đau khổ này hay sự đau khổ khác, sự sầu, sự sầu lo, sự sầu muộn, nội sầu, mọi khổ sầu của người ấy. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là sầu.

(5) Này các Tỷ kheo, thế nào là bi? Này các Tỷ kheo, với những ai gặp phải tai nạn này hay tai nạn khác ; với những ai cảm thọ sự đau khổ này hay sự đau khổ khác, sự bi ai, sự bi thảm, sự than van, sự than khóc, sự bi thán, sự bi thống của người ấy. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là bi.

(6) Này các Tỷ kheo, thế nào là khổ? Này các Tỷ kheo, sự đau khổ về thân, sự không sảng khoái về thân, sự đau khổ do thân cảm thọ, sự không sảng khoái do thân cảm thọ. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là khổ.

(7) Này các Tỷ kheo, thế nào là ưu? Này các Tỷ kheo, sự đau khổ về tâm, sự không sảng khoái về tâm, sự đau khổ do tâm cảm thọ, sự không sảng khoái do tâm cảm thọ. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là ưu.

(8) Này các Tỷ kheo, thế nào là não? Này các Tỷ kheo, với những ai gặp tai nạn này hay tai nạn khác; với những ai cảm thọ sự đau khổ này hay sự đau khổ khác, sự áo não, sự bi não, sự thất vọng, sự tuyệt vọng của người ấy. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là não.

(9) Này các Tỳ kheo, thế nào hội gặp điều không ưa thích là khổ?
Ở đây, sự gặp gỡ, sự hội hợp, sự kết nối, sự tương tác với bất kỳ sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp nào không mong muốn, không đáng yêu, không dễ chịu; hoặc với bất kỳ người nào muốn gây thiệt hại, hoặc muốn gây hãm hại, hoặc muốn gây bất an, hoặc muốn gây trói buộc, như vậy, này các Tỳ kheo, hội gặp điều không ưa thích là khổ.

(10) Này các Tỳ kheo, thế nào xa cách điều yêu thích là khổ?
Ở đây, sự không gặp gỡ, sự không hội hợp, sự không kết nối, sự không tương tác với bất kể sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp nào mong muốn, đáng yêu, dễ chịu; hoặc với bất kể người nào mong cầu phúc lợi, mong cầu lợi ích, mong cầu an ổn, mong cầu giải tỏa, những người cha, những người mẹ, những người anh em, những người chị em, những người bạn, những người đồng nghiệp, những người họ hàng thân quyến như vậy, này các Tỳ kheo, xa cách điều yêu thích là khổ.

(11) Này các Tỷ kheo, thế nào là cầu bất đắc khổ? Này các Tỷ kheo, chúng sanh bị sanh chi phối, khởi sự mong cầu: “Mong rằng ta khỏi bị sanh chi phối, mong rằng ta khỏi phải đi thác sanh”. Lời cầu mong ấy không được thành tựu. Như vậy gọi là cầu bất đắc khổ! Này các Tỷ kheo, chúng sanh bị già chi phối… chúng sanh bị bệnh chi phối… chúng sanh bị chết chi phối.. chúng sanh bị sầu, bi, khổ, ưu, não chi phối, khởi sự mong cầu: “Mong rằng ta khỏi bị sầu, bi, khổ, ưu, não chi phối! Mong rằng ta khỏi đương chịu sầu, bi, khổ, ưu, não”. Lời mong cầu ấy không được thành tựu. Như vậy là cầu bất đắc khổ.

(12) Này các Tỷ kheo, như thế nào là tóm lại, Năm Thủ uẩn là khổ? Như Sắc thủ uẩn, Thọ thủ uẩn, Tưởng thủ uẩn, Hành thủ uẩn, Thức thủ uẩn. Này các Tỷ kheo, như vậy tóm lại Năm Thủ uẩn là khổ.

KHỔ TẬP THÁNH ĐẾ

Này các Tỷ kheo, thế nào là Khổ tập Thánh đế? Sự tham ái đưa đến tái sanh, câu hữu với hỷ và tham, tìm cầu hỷ lạc chỗ này chỗ kia. Như (1) dục ái, (2) hữu ái, (3) vô hữu ái.

Này các Tỷ kheo, sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đâu, khi an trú thì an trú ở đâu?

Ở đời, sắc gì thân ái, sắc gì khả ái?

Ở đời con mắt là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy. (2) Ở đời cái tai… (3) ở đời mũi… (4) ở đời lưỡi… (5) ở đời thân… (6) ở đời ý là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời các sắc… (2) ở đời các tiếng… (3) ở đời các hương… (4) ở đời các vị… (5) ở đời các cảm xúc… (6) ở đời các pháp là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời nhãn thức… (2) ở đời nhĩ thức… (3) ở đời tỷ thức… (4) ở đời thiệt thức… (5) ở đời thân thức… (6) ở đời ý thức là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời nhãn xúc… (2) ở đời nhĩ xúc… (3) ở đời tỷ xúc… (4) ở đời thiệt xúc… (5) ở đời thân xúc… (6) ở đời ý xúc là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời nhãn xúc sở sanh thọ… (2) ở đời nhĩ xúc sở sanh thọ… (3) ở đời tỷ xúc sở sanh thọ… (4) ở đời thiệt xúc sở thanh thọ… (5) ở đời thân xúc sở sanh thọ… (6) ở đời ý xúc sở sanh thọ là sắc thân ái, là sắc khả ái.
Ở đời sắc tưởng… (2) ở đời thanh tưởng… (3) ở đời hương tưởng… (4) ở đời vị tưởng… (5) ở đời xúc tưởng… (6) ở đời pháp tưởng là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời sắc tư… (2) ở đời thanh tư… (3) ở đời hương tư… (4) ở đời vị tư… (5) ở đời xúc tư… (6) ở đời pháp tư là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời sắc ái… (2) ở đời thanh ái… (3) ở đời hương ái… (4) ở đời vị ái… (5) ở đời xúc ái… (6) ở đời pháp ái là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời sắc tầm … (2) ở đời thanh tầm… (3) ở đời hương tầm… (4) ở đời vị tầm… (5) ở đời xúc tầm… (6) ở đời pháp tầm là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời sắc tứ… (2) ở đời thanh tứ… (3) ở đời hương tứ… (4) ở đời vị tứ… (5) ở đời xúc tứ… (6) ở đời pháp tứ là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Khổ tập Thánh đế.

KHỔ DIỆT THÁNH ĐẾ

Này các Tỷ kheo, và thế nào là Khổ diệt Thánh đế? Sự diệt tận không còn luyến tiếc tham ái ấy, sự xả ly, sự khí xả, sự giải thoát, sự vô nhiễm (tham ái ấy).

Này các Tỷ kheo, sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đâu, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đâu?

Ở đời các sắc gì thân, các sắc gì ái, sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.

Ở đời sắc gì thân ái, sắc gì khả ái? Ở đời con mắt là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy. (2) Ở đời lỗ tai… (3) ở đời mũi… (4) ở đời lưỡi… (5) ở đời thân… (6) ở đời ý là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời các sắc… (2) ở đời các tiếng… (3) ở đời các mùi hương… (4) ở đời các vị.. (5) ở đời các xúc… (6) ở đời các pháp là sắc thân ái, là sắc khả ái. 

Ở đời nhãn thức… (2) ở đời nhĩ thức… (3) ở đời tỷ thức… (4) ở đời thiệt thức… (5) ở đời thân thức… (6) ở đời ý thức là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời nhãn xúc… (2) ở đời nhĩ xúc… (3) ở đời tỷ xúc… (4) ở đời thiệt xúc… (5) ở đời thân xúc… (6) ở đời ý xúc là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời nhãn xúc sở sanh thọ… (2) ở đời nhĩ xúc sở sanh thọ… (3) ở đời tỷ xúc sở sanh thọ… (4) ở đời thiệt xúc sở sanh thọ… (5) ở đời thân xúc sở sanh thọ.. (6) ở đời ý xúc sở sanh thọ là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời sắc tưởng… (2) ở đời thanh tưởng… (3) ở đời hương tưởng… (4) ở đời vị tưởng… (5) ở đời xúc tưởng… (6) ở đời pháp tưởng là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời sắc tư… (2) ở đời thanh tư… (3) ở đời hương tư… (4) ở đời vị tư… (5) ở đời xúc tư… (6) ở đời pháp tư là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời sắc ái… (2) ở đời thanh ái… (3) ở đời hương ái… (4) ở đời vị ái… (5) ở đời xúc ái… (6) ở đời pháp ái là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời sắc tầm… (2) ở đời thanh tầm… (3) ở đời hương tầm… (4) ở đời vị tầm… (5) ở đời xúc tầm… (6) ở đời pháp tầm là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Ở đời sắc tứ… (2) ở đời thanh tứ… (3) ở đời hương tứ… (4) ở đời vị tứ… (5) ở đời xúc tứ… (6) ở đời pháp tứ là sắc thân ái, là sắc khả ái.

Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.

Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Khổ diệt Thánh đế.

KHỔ DIỆT ĐẠO ĐẾ

Này các Tỷ kheo, thế nào là Khổ diệt đạo Thánh đế. Ðó là bát chi Thánh đạo, tức là

Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh niệm? 

(1) Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo sống quán thân trên thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; (2) trên các cảm thọ… (3) trên các tâm… (4) quán pháp trên các pháp, tinh cần tỉnh giác, chánh niệm để chế ngự tham ưu ở đời. 

Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh định?

Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Khổ diệt đạo thánh đế.

THÀNH TỰU 

Này các Tỷ kheo, vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này như vậy trong bảy năm, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại; hai là nếu còn hữu dư y, chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ kheo, không cần gì đến bảy năm, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này như vậy trong sáu năm… trong năm năm… trong bốn năm… trong ba năm… trong hai năm… trong một năm, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại; hai là nếu còn hữu dư y, chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ kheo, không cần gì đến một năm, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này trong bảy tháng, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại, hay nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ-kheo, không cần gì bảy tháng, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này trong sáu tháng…trong năm tháng… trong bốn tháng… trong ba tháng… trong hai tháng… trong một tháng… trong nửa tháng… vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại, hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ-kheo, không cần gì nửa tháng, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này trong bảy ngày, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại, hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ kheo, đây là con đường độc nhất

Nguồn trích dẫn: Trường Bộ Kinh – Digha Nikaya. 22. Đại kinh Niệm xứ. (Mahàsatipatthana sutta