Kinh Nghiệm Thiền Quán
Thực tập trong đời sống hằng ngày: Đối diện với cái chết
Lần sau nếu bạn có gặp những khó khăn trong đời, bạn hãy tưởng tượng như mình đang đối diện với cái chết, tưởng tượng rằng bạn đang thực sự hấp hối. Và trong giây phút ấy bạn muốn đối xử với những khó khăn đó ra sao? Trong giây phút sinh tử ấy, bạn có muốn để cho mình bị lôi cuốn và phản ứng trong sự rối loạn không? Bạn có muốn tránh né, lẫn trốn giây phút ấy không? Hay là bạn muốn chấp nhận, muốn có được chánh niệm và tỉnh thức để đối diện nó?
Có rất nhiều truyền thống tu tập tâm linh chú trọng vào việc suy tưởng đến cái chết của mình. Ý thức đó chắc chắn sẽ bắt ta nhìn lại những vấn đề trong đời mình bằng một quan điểm mới. Trong cuộc sống, ta rất dễ bị dính mắc vào những bi kịch, những khổ đau của mình. Suy tưởng về cái chết, như là một hiện thực, sẽ mang ta ra khỏi những tấn tuồng ấy, và giúp cho ta có một cái nhìn rộng lớn hơn. Nếu giữ được ý thức đó mãi, ta lúc nào cũng có thể sống trong một không gian rộng lớn và thanh thản.
Mỗi khi nghĩ về thiền quán như là một sự luyện tập cho cái chết, điều đó khích lệ tôi rất nhiều, nhất là giữa những cơn bão tố của cảm xúc hoặc cơn đau của thân thể. Chết là một tình trạng rất khốn khó. Thì ngay chính giây phút này đây, chúng ta đang ở trong hoàn cảnh khó khăn ấy. Ta phải thấy được mình đang ở đâu và tìm một phương cách cởi mở. Sự tu tập của chúng ta là như vậy.
Ví dụ ta ngồi thiền, sau chừng mười lăm, hai mươi phút sẽ có những sự khó chịu trong thân sinh lên – đau nơi đầu gối, chẳng hạn – hoặc trong tâm. Chừng ấy ta sẽ biết rằng, muốn thực sự cởi mở với những cảm giác khó chịu không phải là dễ! Nhưng với sự kiên trì tu tập, ta sẽ có thể làm được việc ấy.
Có lẽ trong lúc chết ta còn sẽ phải đối diện với những sự bất an nặng nề nhiều hơn thế nữa. Khi ta bắt đầu cuộc hành trình đi vào một thế giới bí mật, thân ta có thể sẽ bị đau đớn và có nhiều cảm thọ khốn khổ. Chúng ta phải đối xử với những sự kiện ấy như thế nào? Ta có khả năng mở rộng ra và chấp nhận chúng không? Hay ta sẽ phản ứng bằng sự sợ hãi, lo âu, hoặc có khi là khủng hoảng, hoang mang?
Mỗi giây phút ngồi thiền, đi kinh hành, mỗi giây phút tu tập là một cơ hội giúp ta tôi luyện tâm mình. Tôi có cởi mở được với sự khó khăn này không? Tôi có thể chấp nhận nó không? Và càng đi sâu vào sự tu tập bao nhiêu, ta càng tiến gần đến bờ mức của sự giới hạn bấy nhiêu. Và biên giới ấy sẽ dần dần được nới rộng ra, tùy theo khả năng chấp nhận của ta. Hãy tinh tấn tu tập để rồi một ngày nào khi ta đến ngay bên bờ biên giới ấy, ta sẽ có đủ tự tin để vượt qua.
Thiền quán Vipassana và sự chết Trong tiến trình này – cho dù đó là một tiến trình về sự sống hoặc tiến trình về cái chết – Vipassana sẽ mang lại cho ta một sức mạnh quán chiếu rất mãnh liệt.
Trong sự tu tập của ta, nhiều khi vì bận rộn đối phó với những thăng trầm, có lúc sự vật rõ ràng và có lúc lại mù mịt, chúng ta thường hay quên đi cái sức mạnh nghiệp báo tốt lành của những giây phút chánh niệm và tỉnh thức. Trong kinh, Đức Phật đã giảng giải rất rõ về sức mạnh vô cùng của những hành động của chúng ta.
Mỗi hành động khác nhau sẽ mang lại một năng lực nghiệp báo riêng biệt. Và một trong những việc làm có nghiệp báo tốt lành là dana, tức bố thí hoặc cúng dường. Dana là tiếng Pali, có nghĩa là sự rộng lượng, một năng lực có khả năng thanh lọc rất mạnh mà Đức Phật đã nhắc lại rất nhiều lần trong giáo lý của ngài.
Đức Phật dạy rằng, năng lực nghiệp báo của một món quà tặng được quyết định bởi ba yếu tố: sự thanh tịnh của người cho, sự thanh tịnh của người nhận và sự thanh tịnh của chính món quà ấy – có nghĩa là món quà đó có đạt được bằng một phương thức chính đáng không. Theo sự hiểu biết ấy, khi ta cúng dường một bậc giác ngộ hoàn toàn, điều đó sẽ có một hiệu lực nghiệp quả phi thường nhờ vào sự thanh tịnh của người nhận.
Đức Phật lại nói rằng, nếu ta có thể kinh nghiệm được, dù chỉ trong một giây ngắn ngủi, một tâm thức thấm nhuần lòng từ, metta, thì kết quả còn tốt lành bội phần hơn cả việc cúng dường Đức Phật và toàn thể tăng đoàn của ngài. Và lại hơn thế nữa, Đức Phật dạy rằng, một giây phút thấy được sự sinh diệt của hiện tượng và nghiệp quả của nó còn mãnh liệt hơn cả một tâm an định trong sự từ bi. Ở đây, Đức Phật muốn nói đến một loại tuệ giác của thiền quán, khi ta thấy được rõ ràng tính chất tạm bợ, vô thường của mọi hiện tượng.
Tuệ giác về vô thường mang lại nhiều hiệu quả hơn so với việc cúng dường Đức Phật và cả tăng đoàn của ngài, gồm toàn những bậc giác ngộ, hoặc so với việc có một tâm từ. Vì sao lại thế? Vì trong tuệ giác ấy có sẵn một hạt giống giải thoát!
Giả sử như ta không chọn con đường tu tập thì số phận của ta sẽ ra sao? Việc ấy chắc trong chúng ta, ai từng sống trong đời cũng đều biết! Ta sẽ bị dính mắc, và chấp trước vào cảm xúc, tư tưởng, những đau đớn trong thân và tâm. Trong những giây phút lẫn lộn ấy, ta quên đi tự tính của thực tại và bị giam hãm trong căn nhà tù của cái ngã.
Trong giờ phút đối diện với cái chết, có thể sẽ có những khổ đau trong thân và tâm xảy đến cho ta. Bạn có thể giữ cho mình có mặt với những khổ đau ấy bằng một thái độ cởi mở và tỉnh thức không? Và biết ghi nhận đơn thuần để ta bớt bị dính mắc vào chúng? Bạn có thể nào an trú trong một chánh niệm không xao lãng, khi chiếc màn bí mật này từ từ hé mở, và khi ta thấy được tự tính vô thường và không có thực thể của mọi hiện tượng không? Nếu bạn có thể tiếp xúc được với cái chết bằng một thái độ vững vàng như vậy, thì cho dù có sự hốt hoảng, sợ hãi, hoặc đau đớn đi chăng nữa, chánh niệm của ta sẽ đủ mạnh để khiến chúng không gây nên một khó khăn nào: “Ồ, chỉ là những cảm thọ hốt hoảng, đau đớn và sợ hãi mà thôi!”
Hay là thay vì vậy, bạn lại bị lôi cuốn, phản ứng theo những tập quán, thói quen tham muốn, thù ghét, sợ hãi… ngàn đời của mình?
Cũng vì vậy mà sự tu tập của ta, phương pháp thiền quán đơn giản này, lại có một năng lực vô song! Ta đừng bao giờ xem thường kết quả của việc sống với những kinh nghiệm trong hiện tại, cũng như tuệ giác về vô thường. Bạn nên nhớ rằng, ta sống như thế nào thì cái chết của ta cũng sẽ như thế ấy.
