Nội Dung Chính
Pháp Và Luật Là Vị Tôn Sư
Đức-Phật dạy rằng:
“Yo vo Ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā…”(1)
– Này Ānanda! Chánh-pháp nào mà Như-Lai đã thuyết, Luật nào mà Như-Lai đã chế định, sau khi Như-Lai tịch diệt Niết-bàn rồi, Chánh-pháp ấy, Luật ấy là vị Tôn-sư của các con.
Trong Chú-giải bài kinh Mahāparinibhānasutta giải thích rằng:
Dhammo: Chánh-pháp gồm có toàn bộ Tạng Kinh Pāḷi và toàn bộ Tạng Vi-Diệu-Pháp Pāḷi.
Vinayo: Luật đó là toàn bộ Tạng Luật Pāḷi.
Giáo-pháp mà Đức-Phật Gotama đã thuyết giảng suốt 45 năm, kể từ khi trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác có danh hiệu là Đức-Phật Gotama cho đến khi Đức-Phật Gotama tịch diệt Niết-bàn gom lại thành Tam-Tạng Pāḷi: Tạng Luật Pāḷi, Tạng Kinh Pāḷi, Tạng Vi-Diệu-Pháp Pāḷi gồm có 84.000 pháp môn được phân chia như sau:
1- Vinayapiṭakapāḷi: Tạng Luật Pāḷi gồm có 21.000 pháp môn.
2- Suttantapiṭakapāḷi: Tạng Kinh Pāḷi gồm có 21.000 pháp môn.
3- Abhidhammapāḷi: Tạng Vi-Diệu-Pháp Pāḷi gồm có 42.000 pháp môn.
* Trong Chú-giải bài kinh Mahāparinibbānasutta, Đức-Phật giảng giải rằng:
“Iti imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassāni tiṭṭhanti, ahaṃ ekova parinibbayāmi. Ahañca kho dāni ekakova ovadāmi anusāsāmi, mayi parinibbute imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassāni tumhe ovadissanti anusāsissanti… (1)”
“Như vậy, 84.000 pháp môn này tồn tại, chỉ có một mình Như-Lai tịch diệt Niết-bàn. Thật ra, bây giờ chỉ có một mình Như-Lai giáo huấn các con, theo dạy dỗ các con, sau khi Như-Lai tịch diệt Niết-bàn rồi, thì có 84.000 pháp môn ấy là “Vị Tôn-Sư” sẽ giáo huấn các con, sẽ theo dạy dỗ các con…”
Qua đoạn Chú-giải trên, chính Đức-Phật giải thích cho các hàng thanh-văn đệ-tử hiểu rằng:
“Đức-Phật tịch diệt Niết-bàn rồi, không phải các hàng thanh-văn đệ-tử không còn có vị Tôn-Sư, mà thật ra, vẫn còn có 84.000 pháp-môn là Vị Tôn-Sư.”
Như vậy, mỗi pháp môn cũng là một Vị Tôn-Sư có khả năng dẫn dắt, dạy bảo các hàng thanh-văn đệ-tử thực-hành dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn, trở thành bậc Thánh A-ra-hán, rồi tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong 3 giới 4 loài.
Lời Giáo Huấn Cuối Cùng Của Đức-Phật
Vào canh chót, Đức-Thế-Tôn một lần nữa nhắc nhở khuyên dạy các hàng thanh-văn đệ-tử lần cuối cùng rằng:
“Handa dāni bhikkhave āmantayāmi vo,
Vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādetha.(1)
– Này chư tỳ-khưu, tỳ-khưu-ni, cận-sự-nam, cận-sự- nữ! Bây giờ Như-Lai nhắc nhở, khuyên dạy các con lần cuối cùng rằng:
“Các pháp hữu-vi (ngũ-uẩn) có sự diệt là thường. Các con hãy nên cố gắng tinh tấn hoàn thành mọi phận sự tứ Thánh-đế, bằng pháp không dể duôi, thực-hành pháp-hành tứ niệm-xứ.”
Đức-Thế-Tôn vừa chấm dứt câu: “Appamādena sampādetha” từ đó không còn dạy thêm một câu nào khác nữa.
Vì vậy, câu: “Handa dāni bhikkhave āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādetha” là Pacchimabuddhavacana: Lời Phật-ngôn cuối cùng của Đức-Phật Gotama.
Đức-Phật Tịch Diệt Niết-Bàn
Sau khi chấm dứt lời dạy cuối cùng bằng câu:
“Appamādena sampādetha.”
Đức-Phật nhập đệ nhất thiền sắc-giới, rồi xả đệ nhất thiền sắc-giới.
– Nhập đệ nhị thiền sắc-giới, rồi xả đệ nhị thiền sắc-giới.
– Nhập đệ tam thiền sắc-giới, rồi xả đệ tam thiền sắc-giới.
– Nhập đệ tứ thiền sắc-giới, rồi xả đệ tứ thiền sắc-giới.
– Nhập không-vô-biên-xứ-thiền, rồi xả không-vô-biên xứ-thiền.
– Nhập thức-vô-biên-xứ-thiền, rồi xả thức-vô-biên- xứ-thiền.
– Nhập vô-sở-hữu-xứ-thiền, rồi xả vô-sở-hữu-xứ-thiền.
– Nhập phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ-thiền, rồi xả phi- tưởng-phi-phi-tưởng-xứ-thiền.
– Nhập diệt-thọ-tưởng.
Khi ấy, Ngài Trưởng-lão Ānanda hỏi Ngài Trưởng- lão Anuruddha rằng:
– Kính thưa pháp-huynh Anuruddha, Đức-Thế-Tôn tịch diệt Niết-bàn rồi phải không?
– Này pháp-đệ Ānanda! Đức-Thế-Tôn chưa tịch diệt Niết-bàn, Đức-Thế-Tôn đang nhập diệt-thọ-tưởng.
– Đức-Thế-Tôn xả diệt-thọ-tưởng.
– Nhập phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ-thiền, rồi xả phi- tưởng-phi-phi-tưởng-xứ-thiền.
– Nhập vô-sở-hữu-xứ-thiền, rồi xả vô-sở-hữu-xứ-thiền.
– Nhập thức-vô-biên-xứ-thiền, rồi xả thức-vô-biên- xứ-thiền.
– Nhập không-vô-biên-xứ-thiền, rồi xả không-vô-biên- xứ-thiền.- Nhập đệ tứ thiền sắc-giới, rồi xả đệ tứ thiền sắc-giới.
– Nhập đệ tam thiền sắc-giới, rồi xả đệ tam thiền sắc-giới.
– Nhập đệ nhị thiền sắc-giới, rồi xả đệ nhị thiền sắc-giới.
– Nhập đệ nhất thiền sắc-giới, rồi xả đệ nhất thiền sắc-giới.
– Nhập đệ nhị thiền sắc-giới, rồi xả đệ nhị thiền sắc-giới.
– Nhập đệ tam thiền sắc-giới, rồi xả đệ tam thiền sắc-giới.
– Nhập đệ tứ thiền sắc-giới, rồi xả đệ tứ thiền sắc-giới
Tiếp theo Đức-Phật Gotama tịch diệt Niết-bàn gọi là Khandhaparinibbāna: Ngũ-uẩn Niết-bàn tại khu rừng Sālā, xứ Kusinārā, nghĩa là sau khi diệt ngũ-uẩn rồi, không còn nhân duyên nào để tái-sinh ngũ-uẩn khác nữa, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong tam-giới.
Cho nên, tất cả mọi thiện-nghiệp và mọi ác-nghiệp đều trở thành vô-hiệu-quả-nghiệp (ahosikamma) không có cơ-hội cho quả của nghiệp được nữa.
Ngay khi ấy, trái đất rùng mình chuyển động. Đó là 1 trong 8 hiện tượng thường xảy ra đối với Chư Phật Chánh-Đẳng-Giác.
Đức-Phật Gotama là Bậc Cao-Cả nhất, Bậc Vĩ-Đại nhất, Bậc Tối-Thượng nhất trong toàn cõi tam-giới chúng sinh, đã tịch diệt Niết-bàn tại khu rừng Sālā, xứ Kusinārā.
Tất cả mọi chúng-sinh hễ có sinh, thì ắt phải có tử, không ngoại trừ một ai cả. Đức-Phật và chư Thánh A-ra- hán không gọi là tử (chết) mà gọi là tịch diệt Niết-bàn, bởi vì không còn tái-sinh kiếp sau nào nữa, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong tam-giới.
Đức-Phật và chư Thánh A-ra-hán sau khi tịch diệt Niết-bàn rồi, không còn tái-sinh kiếp sau nữa, không phải không còn nghiệp cho quả, mà thật ra, nghiệp cũ của Đức-Phật và chư bậc Thánh A-ra-hán vẫn còn, nhưng tất cả mọi tham-ái đã bị diệt tận không còn dư sót nữa, nên không có tham-ái dẫn dắt tái-sinh kiếp sau (taṇhā ponobbhavikā). Cho nên, Đức-Phật, chư Thánh A-ra-hán sau khi đã tịch diệt Niết-bàn rồi, không còn tái-sinh kiếp sau nữa.
Như vậy, ngoại trừ Đức-Phật và chư Thánh A-ra-hán ra, còn lại các loài chúng-sinh dù nhỏ dù lớn như chư- thiên trên 6 cõi trời dục-giới, chư phạm-thiên trên 16 tầng trời sắc-giới, 4 tầng trời vô-sắc-giới khác, từ hạng phàm-nhân cho đến bậc Thánh Nhập-lưu, bậc Thánh Nhất-lai, bậc Thánh Bất-lai vẫn còn tham-ái là nhân sinh khổ dẫn dắt tái-sinh kiếp sau.
Đức-Phật Gotama đã tịch diệt Niết-bàn rồi, song giáo-pháp của Đức-Phật vẫn còn tồn tại trên thế gian, như Đức-Phật đã giảng giải trước khi Đức-Phật tịch diệt Niết-bàn rằng:
“Iti imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassāni tiṭṭhanti, ahaṃ ekova parinibbayāmi. Ahañca kho dāni ekakova ovadāni, anusāsāmi, mayi parinibbute imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassāni tumhe ovadissanti anusāsissanti …”
“Như vậy, 84.000 pháp-môn này vẫn tồn tại, chỉ có một mình Như-Lai tịch diệt Niết-bàn. Thật ra, bây giờ chỉ có một mình Như-Lai giáo huấn các con, theo dạy dỗ các con, sau khi Như-Lai tịch diệt Niết-bàn rồi, thì có 84.000 pháp-môn ấy là “Vị Tôn-Sư”sẽ giáo huấn các con, sẽ theo dạy dỗ các con…”
Tuy Đức-Phật Gotama đã tịch diệt Niết-bàn cách đây 2.560 năm rồi, song giáo-pháp của Đức-Phật Gotama vẫn còn được giữ gìn duy trì đầy đủ trọn vẹn 84.000 pháp-môn cho đến ngày nay.
Muốn được gần gũi thân cận với Đức-Phật, mỗi hàng thanh-văn đệ-tử cố gắng tinh tấn học pháp-học Phật- giáo và thực-hành pháp-hành Phật-giáo, tùy theo khả năng của mỗi hàng thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật.
Các hàng thanh-văn đệ-tử nào có Phật-giáo trong tâm, thì các hàng thanh-văn đệ-tử ấy được nương nhờ nơi Đức-Phật, nương nhờ nơi Đức-Pháp, nương nhờ nơi Đức-Tăng, được nương nhờ nơi Tam-Bảo cao thượng, để các hàng thanh-văn đệ-tử ấy có thể trở nên con người cao thượng, để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc lâu dài trong kiếp hiện-tại và vô số kiếp vị-lai.
Đặc biệt còn làm duyên lành cho các hàng thanh-văn đệ-tử ấy để chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc Thánh-đạo, Thánh-quả, Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong 3 giới 4 loài; đồng thời các hàng thanh- văn đệ-tử ấy giữ gìn, duy trì Phật-giáo được trường tồn trên thế gian, cho đến hết tuổi thọ Phật-giáo 5.000 năm, để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc lâu dài đến cho tất cả chúng-sinh nhất là chư-thiên và nhân-loại.
Kiếp Đầu Tiên Và Kiếp Chót Của Đức-Phật Gotama
Đức-Phật Gotama là Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác có trí-tuệ siêu-việt, là quả của đại-thiện-nghiệp 30 pháp- hạnh Ba-la-mật được lưu-trữ, tích-luỹ đầy đủ trọn vẹn ở trong tâm sinh rồi diệt liên tục từ Đức-Bồ-tát kiếp đầu tiên cho đến Đức-Bồ-tát kiếp chót trải qua vô số kiếp trong vòng tử sinh luân-hồi trong 3 giới 4 loài, suốt 20 a-tăng-kỳ và 100 ngàn đại-kiếp trái đất.
Đức-Bồ-Tát Kiếp Đầu Tiên Của Đức-Phật Gotama
Một thuở nọ, Đức-Thế-Tôn ngự trên tảng đá quý cùng với số đông chư tỳ-khưu tại ven rừng có nhiều cây hoa thơm gần hồ Anotatta. Khi ấy, Đức-Thế-Tôn truyền dạy chư tỳ-khưu về Đức-Bồ-tát tiền-kiếp đầu tiên của Đức- Thế-Tôn, làm phước-thiện bố-thí tạo đại-thiện-nghiệp bố-thí gọi là pháp-hạnh bố-thí ba-la-mật có cứu cánh trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác như sau:
– Này chư tỳ-khưu! Các con nên lắng nghe tiền-kiếp đầu tiên của Như-lai đã thực-hành pháp-hạnh bố-thí ba- la-mật.
Như-Lai thấy một vị tỳ-khưu thực-hành pháp-hạnh đầu-đà sống trong rừng, nên phát sinh đức-tin trong sạch làm phước-thiện bố-thí cúng dường “một tấm vải cũ” đến vị tỳ-khưu ấy. Ngay khi ấy, tiền-kiếp của Như- Lai phát sinh tâm đại-bi phát nguyện trong tâm muốn trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác để tế độ chúng- sinh thoát khỏi khổ tử sinh luân-hồi trong 3 giới 4 loài.
Đó là Đức-Bồ-tát Chánh-Đẳng-Giác tiền-kiếp đầu tiên của Như-Lai, có ý nguyện trong tâm muốn trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác. Chính nhờ pháp-hạnh bố- thí ba-la-mật cúng dường “tấm vải cũ” là đại-thiện- nghiệp bố-thí trong tiền-kiếp đầu tiên ấy, dẫn đến kiếp chót hiện-tại, Như-lai đã trở thành Đức-Phật Chánh- Đẳng-Giác có danh hiệu Đức-Phật Gotama này.(1)
Đức-Bồ-Tát Kiếp Chót Của Đức-Phật Gotama
Từ Đức-Bồ-tát đầu tiên tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama tiếp tục thực-hành các pháp-hạnh ba-la-mật trải qua vô số kiếp thực-hành cho được đầy đủ trọn vẹn 30 pháp-hạnh ba-la-mật cho đến Đức-Bồ-tát kiếp chót là Đức-Bồ-tát Siddhattha sẽ trở thành Đức-Phật Gotama đã trải qua 3 thời-kỳ như sau:
– Thời-kỳ đầu: Đức-Bồ-tát Chánh-Đẳng-Giác có trí- tuệ siêu-việt có ý nguyện trong tâm muốn trở thành Đức- Phật Chánh-Đẳng-Giác, rồi thực-hành các pháp-hạnh ba-la-mật suốt 7 a-tăng-kỳ.
– Thời-kỳ giữa: Đức-Bồ-tát Chánh-Đẳng-Giác có trí- tuệ siêu-việt phát nguyện bằng lời nói, để cho chúng- sinh biết ý nguyện muốn trở thành Đức-Phật Chánh- Đẳng-Giác, rồi tiếp tục thực-hành các pháp-hạnh ba-la- mật suốt 9 a-tăng-kỳ.
– Thời-kỳ cuối: Đức-Bồ-tát Chánh-Đẳng-Giác có trí- tuệ siêu-việt là Đức-Bồ-tát đạo-sĩ Sumedha tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama được Đức-Phật Dīpaṅkara đầu tiên thọ ký xác định thời gian còn lại 4 a-tăng-kỳ và 100 ngàn đại-kiếp trái đất nữa, sẽ trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác có danh hiệu là Đức-Phật Gotama.
Như vậy, Đức-Bồ-tát Chánh-Đẳng-Giác có trí-tuệ siêu-việt là tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama từ kiếp Đức- Bồ-tát đầu tiên cho đến kiếp chót của Đức-Bồ-tát Chánh-Đẳng-Giác có trí-tuệ siêu-việt là Đức-Bồ-tát Thái-tử Siddhattha sẽ trở thành Đức-Phật Gotama, đã trải qua vô số kiếp không sao kể được, trong khoảng thời gian lâu dài suốt 20 a-tăng-kỳ và 100 ngàn đại-kiếp trái đất, thực-hành cho được đầy đủ trọn vẹn 30 pháp-hạnh ba-la-mật, để trở thành Đức-Phật Gotama.
Cuộc Đời Của Đức-Bồ-Tát Thái-Tử Siddhattha
Đức-Bồ-tát Thái-tử Siddhattha kiếp chót đản-sinh tại khu vườn Lumbinī, vào ngày rằm tháng tư (âm-lịch).
Đức-Bồ-tát Siddhattha là Thái-tử của Đức-vua Suddho- dana và Chánh-cung Hoàng-hậu Mahāmayādevī.
* Năm 16 tuổi, Đức-Bồ-tát Thái-tử Siddhattha lên ngôi Vua và kết hôn với Công-chúa Yasodharā, ngự tại kinh-thành Kapilavatthu, làm vua được 13 năm.
* Năm 29 tuổi, vào ngày rằm tháng 6 (âm-lịch) Đức- vua bồ-tát Siddhattha trốn ra khỏi kinh-thành Kapila- vatthu, đi xuất gia.
* Năm tròn 35 tuổi, Đức-Bồ-tát Siddhattha trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác có danh hiệu là Đức-Phật Gotama tại cội Đại-Bồ-đề trong khu rừng Uruvelā (nay là Buddhagayā Ấn-Độ), vào ngày rằm tháng tư (âm-lịch).
Đức-Phật Gotama thuyết-pháp tế độ chúng-sinh suốt 45 năm.
* Năm 80 tuổi, Đức-Phật Gotama tịch diệt Niết-bàn tại khu rừng Kusiṇarā, vào ngày rằm tháng tư (âm-lịch).
Nghiệp Và Quả Nghiệp Của Đức-Phật Gotama
* Tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama, từ vô thuỷ đã trải qua vô số kiếp không thể biết, đã từng tạo mọi đại-thiện- nghiệp và đã tạo mọi ác-nghiệp đều được lưu-trữ ở trong tâm sinh rồi diệt liên tục từ kiếp này sang kiếp kia, dù cho thân thay đổi theo mỗi kiếp tuỳ theo nghiệp và quả của nghiệp, trong vòng tử sinh luân-hồi trong 3 giới 4 loài, trong vô số tiền-kiếp ấy, khi chưa phải là Đức-Bồ- tát và khi đã là Đức-Bồ-tát tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama.
* Tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama là kiếp thí-chủ cúng dường tấm vải cũ đến vị tỳ-khưu sống trong rừng, rồi phát nguyện trong tâm muốn trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, là kiếp Đức-Bồ-tát Chánh-Đẳng- Giác đầu tiên của Đức-Phật Gotama.
Vô số tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama không chỉ tiếp tục cố gắng tinh-tấn thực-hành bồi bổ cho đầy đủ 30 pháp-hạnh ba-la-mật gọi là đại-thiện-nghiệp ba-la-mật, mà có khi còn tạo mọi ác-nghiệp nữa cũng đều được lưu-trữ tích-luỹ đầy đủ ở trong tâm sinh rồi diệt liên tục từ kiếp này sang kiếp kia trong vòng tử sinh luân-hồi, mặc dù thân mỗi kiếp thay đổi tuỳ theo nghiệp và quả của nghiệp, nhưng tất cả mọi đại-thiện-nghiệp và mọi ác-nghiệp vẫn được lưu-trữ không hề mất mát một mảy may nào, cho đến kiếp chót là Đức-Bồ-tát Thái-tử Siddhattha trước khi trở thành bậc Thánh A-ra-hán đầu tiên trên toàn cõi-giới chúng-sinh.
Đại-Thiện-Nghiệp Ba-La-Mật Hỗ-Trợ Cho Quả
* Đức-Bồ-tát Thái-tử Siddhattha sinh làm người có đầy đủ 32 tướng tốt của bậc-đại-nhân và 80 tướng tốt phụ đó là quả của đại-thiện-nghiệp 30 pháp-hạnh ba-la-mật của tiền-kiếp Đức-Bồ-tát đã tạo trong vô số kiếp quá-khứ.
Năm tròn đúng 35 tuổi, Đức-Bồ-tát Chánh-Đẳng- Giác Siddhattha ngự đến ngồi trên bồ đoàn quý báu tại cội Đại-Bồ-đề trong khu rừng Uruvelā, thực-hành pháp- hành thiền-tuệ, chính đại-thiện-nghiệp 30 pháp-hạnh ba- la-mật hỗ-trợ dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận được 4 pháp trầm-luân (āsava), mọi tham-ái, mọi phiền-não không còn dư sót, đặc biệt diệt được mọi tiền-khiên-tật (vāsanā), trở thành bậc Thánh A- ra-hán đầu tiên trong toàn muôn ngàn cõi-giới chúng- sinh, nên gọi là Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác độc nhất vô nhị có danh hiệu là Đức-Phật Gotama.
Khi Đức-Bồ-tát Siddhattha đã trở thành bậc Thánh A- ra-hán đầu tiên gọi là Đức-Phật Gotama thì không còn tạo thêm nghiệp mới nào nữa, bởi vì Đức-Phật và chư bậc Thánh A-ra-hán có tác-ý tâm-sở đồng sinh với duy-tác-tâm, nên tác-ý ấy không gọi là nghiệp, mà chỉ thuộc về pháp không-thiện không-ác (abyākata-dhamma) mà thôi.
Tuy Đức-Phật và chư bậc Thánh A-ra-hán hoàn toàn không tạo thêm nghiệp mới, nhưng vẫn còn tất cả mọi đại-thiện-nghiệp cũ và mọi ác-nghiệp cũ đã tạo từ trước khi trở thành bậc Thánh A-ra-hán, tất cả mọi đại-thiện- nghiệp và mọi ác-nghiệp ấy vẫn còn được lưu-trữ ở trong tâm của Đức-Phật, của chư bậc Thánh A-ra-hán.
Nếu nghiệp cũ nào có cơ-hội thì nghiệp cũ ấy cho quả trong kiếp hiện-tại cho đến trước khi Đức-Phật, hoặc chư bậc Thánh A-ra-hán tịch diệt Niết-bàn.
* Đức-Phật và chư bậc Thánh A-ra-hán sau khi tịch diệt Niết-bàn rồi, thì tất cả mọi đại-thiện-nghiệp cũ và mọi ác-nghiệp cũ ấy đều trở thành vô-hiệu-quả-nghiệp (ahosikamma) không còn cơ-hội cho quả được nữa.
