Tâm Sở Vấn Đáp
PHẦN II
TÂM SỞ BẤT THIỆN.
(Akusalacetasikā).
68– HỎI: Vì sao gọi là tâm sở bất thiện?
ĐÁP:
Tâm sở bất thiện là những tâm sở tạo ra những điều ác xấu, phiền não (kilesa), ô nhiễm (māla) khiến chúng sinh rơi vào khổ.
Pāli có giải thích:
Akusalehi yuttanti = akusalaṃ: Hợp với những điều không tốt đẹp gọi là bất thiện.
Các Ngài giải thích bất thiện có 5 nghĩa:
– Bịnh hoạn (rogayattha).
– Không tốt đẹp (asundarattha)
– Không khôn khéo (achakattha).
– Lầm lỗi (savajjattha).
– Tạo quả khổ (dukkhavipākattha).
Gọi là bất thiện vì những tâm sở này có khuynh hướng tà vạy, khiến tâm lầm lạc rơi vào sự áp chế của chúng, để rồi cho quả khổ sau này.
Đức Phật có dạy:
“Disodisaṃ yaṃ taṃ kariyā.
Verī vā pana verinaṃ
Micchāpanihitaṃ cittaṃ.
Pāpiyo naṃ tato kare.
“Kẻ thù hại kẻ thù.
Oan gia hại oan gia.
Không bằng tâm hướng tà.
Gây ác cho tự thân”
Sự tà vạy ở đây ám chỉ 10 điều ác là: Sát sanh, lấy của không cho, tà hạnh trong dục, nói dối, nói ác, nói đâm thọc, nói nhãm nhí, tham ác, sân ác và tà kiến ác.
69- HỎI: Hãy kể ra những tâm sở bất thiện (akusalacetasikā)?
ĐÁP:
Tâm sở bất thiện gồm có 14 thứ chia thành năm nhóm như sau:
1- Nhóm Si phần có 4 tâm sở là:
– Tâm sở Si (mohacetasika),
– Tâm sở Vô tàm (ahiricetasika).
– Tâm sở Vô quý (anottappacetasika).
– Tâm sở Phóng dật (uddhaccacetasika).
Nhóm Si phần này còn gọi là tâm sở bất thiện biến hành vì hiện khởi trong tất cả tâm bất thiện.
2- Nhóm Tham phần gồm 3 tâm sở là:
– Tâm sở Tham (lobhacetasika).
– Tâm sở Tà kiến (diṭṭhicetasika).
– Tâm sở Ngã mạn (mānacetasika).
Những tâm sở này có chung đặc tính là “dính mắc với cảnh”, không muốn xa lìa cảnh, chúng chỉ hiện hữu trong tâm tham, nên gọi là “nhóm tham”.
3- Nhóm Sân phần gồm 4 tâm sở là:
– Tâm sở Sân (dosacetasika).
– Tâm sở Ganh tỵ (issācetasika – Tật).
– Tâm sở Bỏn xẻn (keo kiết) (macchariyacetasika – Lận).
– Tâm sở Hối hận (kukucca cetasika).
Những tâm sở này có chung đặc tính là “không hài lòng đối tượng (cảnh)”, chúng chỉ hiện hữu trong hai tâm sân, nên gọi là “nhóm sân”.
4- Nhóm Hôn phần gồm 2 tâm sở là:
– Tâm sở Hôn trầm (thīnacetasika) và tâm sở Thụy miên (middhacetasika).
Hai tâm sở này có chung đặc tánh làm cho các pháp đồng sanh trở nên yếu đuối, lười nhát, rơi vào thụ động.
Nhóm Hôn phần chỉ hiện khởi trong những tâm bất thiện có “sự kích thích” (akusalasasaṇkhārikacitta), tức là chỉ có trong bốn tâm tham hữu trợ và tâm sân hữu trợ mà thôi.
5- Tâm sở Hoài nghi (vicikicchācetasika). Tâm sở này chỉ có trong tâm Si hợp hoài nghi.
