BYĀKARAṆA GANTHA-SAṄGAHO

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa Saddanītippakaraṇaṃ (padamālā) Ganthārambhakathā Dhīrehi magganāyena, yena buddhena desitaṃ; Sitaṃ dhammamidhaññāya, ñāyate amataṃ padaṃ. Taṃ namitvā mahāvīraṃ,

1. Savikaraṇākhyātavibhāga Tattha dhātūti kenaṭṭhena dhātu? Sakatthampi dhāretīti dhātu, atthātisayayogato paratthampi dhāretīti dhātu, vīsatiyā upasaggesu yena kenaci upasaggena atthavisesakāraṇena paṭibaddhā atthavisesampi

2. Bhavatikriyāpadamālāvibhāga Ito paraṃ pavakkhāmi, sotūnaṃ mativaḍḍhanaṃ; Kriyāpadakkamaṃ nāma, vibhattādīni dīpayaṃ. Tatra ākhyātikassa kriyālakkhaṇattasūcikā tyādayo vibhattiyo, tā aṭṭhavidhā vattamānāpañcamīsattamīparokkhāhiyyattanajjatanībhavissantī kālātipattivasena.

3. Pakiṇṇakavinicchaya Ito paraṃ pavakkhāmi, pakiṇṇakavinicchayaṃ; Sappayogesu atthesu, viññūnaṃ pāṭavatthayā. Tattha atthuddhāro, atthasaddacintā, atthātisayayogo, samānāsamānavasenavacanasaṅgaho, āgamalakkhaṇavasena vibhattivacanasaṅgaho, kālavasena vibhattivacanasaṅgaho, kālasaṅgaho,

4. Bhūdhātumayanāmikarūpavibhāga ‘‘Bhū sattāya’’nti dhātussa, rūpamākhyātasaññitaṃ; Tyādyantaṃ lapitaṃ nāna-ppakārehi anākulaṃ. Syādyantaṃ, dāni tasseva, rūpaṃ nāmikasavhayaṃ; Bhāsissaṃ bhāsitatthesu, paṭubhāvāya sotunaṃ. Yadatthe’ttani

5. Okārantapulliṅganāmikapadamālā Bhū dhātuto pavattānaṃ, nāmikānamito paraṃ; Nāmamālaṃ pakāsissaṃ, nāmamālantarampi ca. Vippakiṇṇakathā ettha, evaṃ vutte na hessati; Pabhedo nāmamālānaṃ, paripuṇṇova hehiti.

6. Ākārantapulliṅganāmikapadamālā Atha pubbācariyamataṃ purecaraṃ katvā ākārantapulliṅgānaṃ pakatirūpesu abhibhavitu iccetassa pakatirūpassa nāmikapadamālaṃ vakkhāma – satthā, satthā, satthāro. Satthāraṃ, satthāro. Satthārā, satthārehi, satthārebhi. Satthu, satthussa,

7. Niggahītantapulliṅganāmikapadamālā Atha pubbācariyamataṃ purecaraṃ katvā niggahītantapulliṅgānaṃ bhavanta karontaiccādikassa pakatirūpassa nāmikapadamālaṃ vakkhāma – Gacchaṃ mahaṃ caraṃ tiṭṭhaṃ, dadaṃ bhuñjaṃ suṇaṃ pacaṃ;

8. Itthiliṅganāmikapadamālā Atha itthiliṅgesu ākārantassa bhūdhātumayassa pakatirūpabhūtassa bhāvikāsaddassa nāmikapadamālāyaṃ vattabbāyampi pasiddhassa tāva kaññāsaddassa nāmikapadamālaṃ vakkhāma – Kaññā, kaññā, kaññāyo. Kaññaṃ, kaññā, kaññāyo. Kaññāya, kaññāhi,

9. Napuṃsakaliṅganāmikapadamālā Atha pubbācariyamataṃ purecaraṃ katvā niggahītantanapuṃsakaliṅgānaṃ ‘‘bhūtaṃ’’iccādikassa pakatirūpassa nāmikapadamālaṃ vakkhāma – Cittaṃ, cittāni. Cittaṃ, cittāni. Cittena, cittehi, cittebhi. Cittassa,

10. Liṅgattayamissakanāmikapadamālā Adhikūnakato ceka-kkharato ca ito paraṃ; Tīṇi liṅgāni missetvā, padamālamanākulaṃ. Nānāsukhumasaṅketa-gatesvatthesu viññunaṃ; Gambhīrabuddhicāratthaṃ, pavakkhāmi yathābalaṃ. Itthī thī ca pabhā

11. Vāccābhidheyyaliṅgādiparidīpananāmikapadamālā Vāccābhidheyyaliṅgādi-vasenapi ito paraṃ; Bhāsissaṃ padamālāyo, bhāsitassānurūpato. Tattha vāccaliṅgānīti appadhānaliṅgāni, guṇanāmasaṅkhātāni vā liṅgāni. Abhidheyyaliṅgānīti padhānaliṅgāni, guṇīpadasaṅkhātāni vā liṅgāni. Yasmā pana tesu

12. Sabbanāmataṃsadisanāmanāmikapadamālā Ito paraṃ pavakkhāmi, sabbanāmañca tassamaṃ; Nāmañca yojitaṃ nānā-nāmeheva visesato. Yāni honti tiliṅgāni, anukūlāni yāni ca; Tiliṅgānaṃ visesena, padānetāni

13. Savinicchayasaṅkhyānāmanāmikapadamālā Ito paraṃ pavakkhāmi, saṅkhyānāmikapantiyo; Bhūdhātujehi rūpehi, aññehi cupayojituṃ. Yā hi sā heṭṭhā amhehi eka dviti catuiccetesaṃ saṅkhyāsabbanāmānaṃ nāmikapadamālā kathitā, taṃ

14. Atthattikavibhāga Bhūdhātu tāya nipphanna-rūpañcāti idaṃ dvayaṃ; Katvā padhānamamhehi, sabbametaṃ papañcitaṃ. Bhavatissa vasā dāni, vakkhāmatthattikaṃ varaṃ; Atthuddhāro tumantañca, tvādiyantaṃ tikaṃ idha. Tasmā