5. Pañcamo paricchedo
Bhūmipuggalacittuppattiniddeso
182.
Ito paraṃ pavakkhāmi, buddhivuddhikaraṃ nayaṃ;
Cittānaṃ bhūmīsuppattiṃ, puggalānaṃ vasena ca.
183.
Devāceva manussā ca, tisso vāpāyabhūmiyo;
Gatiyo pañca niddiṭṭhā, satthunā tu tayo bhavā.
184.
Bhūmiyo tattha tiṃseva, tāsu tiṃseva puggalā;
Bhūmīsvetāsu uppannā, sabbe ca pana puggalā.
185.
Paṭisandhikacittānaṃ, vasenekūnavīsati;
Paṭisandhi ca nāmesā, duvidhā samudīritā.
186.
Acittakā sacittā ca, asaññīnamacittakā;
Sesā sacittakā ñeyyā, sā panekūnavīsati.
187.
Paṭisandhivaseneva, honti vīsati puggalā;
Idha cittādhikārattā, acittā na ca uddhaṭā.
188.
Ahetudvitihetūti, puggalā tividhā siyuṃ;
Ariyā pana aṭṭhāti, sabbe ekādaseritā.
189.
Etesaṃ pana sabbesaṃ, puggalānaṃ pabhedato;
Cittānaṃ bhūmīsuppattiṃ, bhaṇato me nibodhatha.
190.
Tiṃsabhūmīsu cittāni, kati jāyanti me vada;
Cuddaseva tu cittāni, honti sabbāsu bhūmisu.
191.
Sadā vīsati cittāni, kāmeyeva bhave siyuṃ;
Pañca rūpabhaveyeva, cattāreva arūpisu.
192.
Kāmarūpabhavesveva , aṭṭhārasa bhavanti hi;
Dvecattālīsa cittāni, honti tīsu bhavesupi.
193.
Ṭhapetvā pana sabbāsaṃ, catassopāyabhūmiyo;
Teraseva ca cittāni, honti chabbīsabhūmisu.
194.
Aparāni catassopi, ṭhapetvāruppabhūmiyo;
Cittāni pana jāyanti, cha ca chabbīsabhūmisu.
195.
Suddhāvāsikadevānaṃ , ṭhapetvā pañca bhūmiyo;
Pañca cittāni jāyante, pañcavīsatibhūmisu.
196.
Aparāni duve honti, pañcavīsatibhūmisu;
Ṭhapetvā nevasaññañca, catassopāyabhūmiyo.
197.
Dvepi cittāni jāyanti, catuvīsatibhūmisu;
Ākiñcaññaṃ nevasaññañca, ṭhapetvāpāyabhūmiyo.
198.
Apāyabhūmiyo hitvā, tisso āruppabhūmiyo;
Dveyeva pana cittāni, honti tevīsabhūmisu.
199.
Arūpe ca apāye ca, ṭhapetvā aṭṭha bhūmiyo;
Ekādasavidhaṃ cittaṃ, honti dvāvīsabhūmisu.
200.
Suddhāvāse apāye ca, ṭhapetvā nava bhūmiyo;
Ekavīsāsu niccampi, cattārova bhavanti hi.
201.
Ekaṃ sattarasasveva, cittaṃ jāyati bhūmisu;
Suddhāvāse ṭhapetvā tu, apāyāruppabhūmiyo.
202.
Dvādaseva tu jāyante, ekādasasu bhūmisu;
Ṭhapetvā pana sabbāpi, bhūmiyo hi mahaggatā.
203.
Kāmāvacaradevānaṃ, manussānaṃ vasena tu;
Aṭṭha cittāni jāyante, sadā sattasu bhūmisu.
204.
Pañcamajjhānapākeko , jāyate chasu bhūmisu;
Cattāri pana cittāni, tīsu tīsveva bhūmisu.
205.
Cattāri pana cittāni, honti ekekabhūmisu;
Arūpāvacarapākānaṃ, vasena paridīpaye.
206.
Kusalākusalā kāme,
Tesaṃ pākā ahetukā;
Āvajjanadvayañcāti,
Sattatiṃseva mānasā.
207.
Narakādīsvapāyesu, catūsupi ca jāyare;
Dvepaññāsāvasesāni, nuppajjanti kadācipi.
208.
Kāme devamanussānaṃ, nava pākā mahaggatā;
Neva jāyanti jāyanti, asīti hadayā sadā.
209.
Kāme aṭṭha mahāpākā, domanassadvayampi ca;
Tathā ghānādiviññāṇa-ttayaṃ pākā apuññajā.
210.
Natthi āruppapākā ca, rūpāvacarabhūmiyaṃ;
Imehi saha cittehi, tayo maggā phaladvayaṃ.
211.
Cattāro diṭṭhisaṃyuttā, vicikicchāyutampi ca;
Cattāro heṭṭhimā pākā, suddhāvāse na labbhare.
212.
Sesāni ekapaññāsa, cittāni pana labbhare;
Rūpāvacarikā sabbe, vipākā kāmadhātuyā.
213.
Domanassādimaggo ca, kriyā ca dve ahetukā;
Tecattālīsa cittāni, natthi āruppabhūmiyaṃ.
214.
Evaṃ bhūmivaseneva, cittuppattiṃ vibhāvaye;
Tathā ekādasannampi, puggalānaṃ vasena ca.
215.
Kusalākusalā kāme,
Tesaṃ pākā ahetukā;
Āvajjanadvayañcāti,
Sattatiṃseva mānasā.
216.
Ahetukassa sattassa, jāyante pañcabhūmisu;
Dvepaññāsāvasesāni, na jāyanti kadācipi.
217.
Ahetukassa vuttehi, kāmapākā duhetukā;
Duhetukassa jāyante, cattālīsaṃ tathekakaṃ.
218.
Sabbe mahaggatā ceva, sabbepi ca anāsavā;
Tihetukā vipākā ca, kāme nava kriyāpi ca.
219.
Duhetuno na jāyanti, cattālīsaṃ tathāṭṭha ca;
Kāmāvacarasattassa, tihetupaṭisandhino.
220.
Puthujjanassa jāyante, catupaññāsa mānasā;
Dvihetukassa vuttāni, cattālīsaṃ tathekakaṃ.
221.
Cattāro ñāṇasaṃyuttā, vipākā kāmadhātuyā;
Rūpārūpesu puññāni, catupaññāsa mānasā.
222.
Puthujjanassa jāyante, pañcatiṃsa na jāyare;
Chadevesu manussesu, sotāpannassa dehino.
223.
Paññāsevassa cittāni, jāyantīti viniddise;
Navatiṃseva cittāni, nuppajjantīti dīpaye.
224.
Sotāpannassa vuttāni, ṭhapetvā paṭhamaṃ phalaṃ;
Attanova phalenassa, sakadāgāmino siyuṃ.
225.
Sotāpannassa vuttāni, ṭhapetvā paṭighadvayaṃ;
Dutiyaṃ ca phalaṃ hitvā, yāni cittāni tāniti;
Anāgāmissa sattassa, jāyantīti viniddise.
226.
Kati cittāni jāyante, kāme arahato pana;
Cattārīsañca cattāri, kāme arahato siyuṃ.
227.
Maggaṭṭhānaṃ catunnampi, puggalānaṃ sakaṃ sakaṃ;
Maggacittaṃ siyā tesaṃ, ekacittakkhaṇā hi te.
228.
Puthujjanassa tīsveva, paṭhamajjhānabhūmisu;
Pañcatiṃseva cittāni, jāyanteti viniddise.
229.
Ghānādīsu ca viññāṇa-ttayaṃ satta apuññajā;
Mahāpākā tathā pākā, uparijjhānabhūmikā.
230.
Vipākāpi ca āruppā, domanassadvayampi ca;
Aṭṭhārasa kriyā ceva, aṭṭha lokuttarāni ca.
231.
Paṭhamajjhānanibbatta-puthujjanasarīrino;
Etāni catupaññāsa, cittāni na ca labbhare.
232.
Sotāpannassa cittāni, tatthekatiṃsa jāyare;
Puthujjanassa vuttesu, hitvā cāpuññapañcakaṃ.
233.
Sakadāgāmino tattha, ṭhapetvā paṭhamaṃ phalaṃ;
Ekatiṃseva jāyante, pakkhipitvā sakaṃ phalaṃ.
234.
Anāgāmissa tattheva, ṭhapetvā dutiyaṃ phalaṃ;
Ekatiṃseva jāyante, phalacittena attano.
235.
Viññāṇaṃ cakkhusotānaṃ, puññajaṃ sampaṭicchanaṃ;
Santīraṇadvayañceva, kriyacittāni vīsati.
236.
Arahattaphalaṃ pāko, paṭhamajjhānasambhavo;
Sattavīsati cittāni, arahantassa jāyare.
237.
Puthujjanassa tīsveva, dutiyajjhānabhūmisu;
Chattiṃsa dutiyajjhāna-tatiyajjhānapākato.
238.
Puthujjanassa vuttesu, hitvā vāpuññapañcakaṃ;
Sotāpannassa bāttiṃsa, phalena saha attano.
239.
Sotāpannassa vuttesu, ṭhapetvā paṭhamaṃ phalaṃ;
Bāttiṃsa phalacittena, sakadāgāmissa attano.
240.
Sakadāgāmīsu vuttesu, ṭhapetvā dutiyaṃ phalaṃ;
Anāgāmiphalenassa, bāttiṃseva bhavanti hi.
241.
Arahantassa tīsveva, aṭṭhavīsati attano;
Phalena dutiyajjhāna-tatiyajjhānapākato.
242.
Parittakasubhādīnaṃ, devānaṃ tīsu bhūmisu;
Pañcatiṃseva jāyante, catutthajjhānapākato.
243.
Sotāpannassa tattheka-tiṃsa cittāni jāyare;
Sakadāgāmino evaṃ, tathānāgāminopi ca.
244.
Khīṇāsavassa tattheva, sattavīsati mānasā;
Tathā vehapphale cāpi, sabbesaṃ honti mānasā.
245.
Ekatiṃseva cittāni, suddhāvāsikabhūmisu;
Anāgāmikasattassa, hontīti paridīpaye.
246.
Arahato pana tattheva, mānasā sattavīsati;
Evaṃ rūpīsu cittāni, viññeyyāni vibhāvinā.
247.
Catuvīsati cittāni, paṭhamāruppabhūmiyaṃ;
Puthujjanassa sattassa, jāyantīti viniddise.
248.
Sotāpannassa tattheva, ṭhapetvāpuññapañcakaṃ;
Samavīsati cittāni, phalena saha attano.
249.
Sakadāgāmino tattha, tathānāgāminopi ca;
Jāyanti vīsa cittāni, pubbapubbaphalaṃ vinā.
250.
Khīṇāsavassa tattheva, dasapañca ca mānasā;
Puthujjanassa sattassa, dutiyāruppabhūmiyaṃ.
251.
Honti tevīsa cittāni, iti vatvā vibhāvaye;
Tiṇṇannampettha sekhānaṃ, cittānekūnavīsati.
252.
Cuddaseva tu cittāni, dutiyāruppabhūmiyaṃ;
Kriyādvādasa pākeko, phalaṃ khīṇāsavassa tu.
253.
Puthujjanassa sattassa, tatiyāruppabhūmiyaṃ;
Bāvīsati ca cittāni, bhavantīti pakāsaye.
254.
Aṭṭhāraseva cittāni, sotāpannassa jāyare;
Sakadāgāmino tāni, ṭhapetvā paṭhamaṃ phalaṃ.
255.
Sakadāgāmivuttesu, ṭhapetvā dutiyaṃ phalaṃ;
Aṭṭhāraseva cittāni, anāgāmissa jāyare.
256.
Teraseva ca cittāni, tatiyāruppabhūmiyaṃ;
Khīṇāsavassa sattassa, bhavantīti viniddise.
257.
Ekavīsati cittāni, catutthāruppabhūmiyaṃ;
Puthujjanassa sattassa, jāyantīti viniddise.
258.
Sotāpannassa sattassa, sattarasa pakāsaye;
Sakadāgāmino tāni, ṭhapetvā paṭhamaṃ phalaṃ.
259.
Sakadāgāmivuttesu, ṭhapetvā dutiyaṃ phalaṃ;
Honti sattarasevassa, anāgāmissa mānasā.
260.
Dvādaseva tu cittāni, catutthāruppabhūmiyaṃ;
Jāyanti arahantassa, iti vatvā vibhāvaye.
261.
Heṭṭhimānaṃ arūpīnaṃ, brahmānaṃ uparūpari;
Arūpakusalā ceva, uppajjanti kriyāpi ca.
262.
Uddhamuddhamarūpīnaṃ, heṭṭhimā heṭṭhimā pana;
Āruppāneva jāyante, diṭṭhādīnavato kira.
263.
Ṭhapetvā paṭhamaṃ maggaṃ, kusalānuttarā tayo;
Kāmāvacarapuññāni, apuññāni tathā dasa.
264.
Cattārāruppapuññāni, sabbe pākā anuttarā;
Paṭhamāruppapāko ca, nava kāmakriyāpi ca.
265.
Āruppāpi kriyā sabbā, tecattālīsa mānasā;
Uppajjanti panetāni, paṭhamāruppabhūmiyaṃ.
266.
Sabbo kāmavipāko ca, sabbo rūpomahaggato;
Cittuppādo manodhātu, domanassadvayampi ca.
267.
Ādimaggo tayo pākā, āruppā ca tathūpari;
Chacattālīsa natthettha, paṭhamāruppabhūmiyaṃ.
268.
Vuttesu pana cittesu, paṭhamāruppabhūmiyaṃ;
Ṭhapetvā paṭhamāruppa-ttayaṃ pāko ca attano.
269.
Tālīsetāni jāyante, dutiyāruppabhūmiyaṃ;
Evaṃ sesadvaye ñeyyā, hitvā heṭṭhimaheṭṭhimaṃ.
270.
Attano attano pākā, cattāro ca anāsavā;
Vipākā honti sabbeva, catūsvāruppabhūmisu.
271.
Voṭṭhabbanena cittena, kāme aṭṭha mahākriyā;
Catassopi ca āruppā, teraseva kriyā siyuṃ.
272.
Khīṇāsavassa jāyante, paṭhamāruppabhūmiyaṃ;
Dvādaseva kriyā honti, dutiyāruppabhūmiyaṃ.
273.
Ekādasa kriyā honti, tatiyāruppabhūmiyaṃ;
Daseva ca kriyā ñeyyā, catutthāruppabhūmiyaṃ.
274.
Arahato pana cittāni, honti ekūnavīsati;
Arahattaṃ kriyā sabbā, ṭhapetvāvajjanadvayaṃ.
275.
Catunnañca phalaṭṭhānaṃ, tihetukaputhujjane;
Teraseva ca cittāni, bhavantīti pakāsaye.
276.
Cattāro ñāṇasaṃyuttā, mahāpākā tathā nava;
Rūpārūpavipākā ca, teraseva bhavantime.
277.
Catunnañca phalaṭṭhānaṃ, duhetukaputhujjane;
Ñāṇahīnāni cattāri, vipākā eva jāyare.
278.
Puthujjanānaṃ tiṇṇampi, catunnaṃ ariyadehinaṃ;
Sattaraseva cittāni, sattannampi bhavanti hi.
279.
Viññāṇāni duve pañca, manodhātuttayampi ca;
Santīraṇāni voṭṭhabbaṃ, honti sattarasevime.
280.
Heṭṭhā tiṇṇaṃ phalaṭṭhānaṃ, tihetukaputhujjane;
Naveva kusalā honti, catunnampi mahaggatā.
281.
Tiṇṇaṃ puthujjanānañca, tiṇṇamariyānamādito;
Teraseva tu cittāni, uppajjantīti niddise.
282.
Aṭṭheva kāmapuññāni, diṭṭhihīnā apuññato;
Cattāropi ca uddhacca-saṃyuttañcāti terasa.
283.
Heṭṭhā dvinnaṃ phalaṭṭhānaṃ, tathā sabbaputhujjane;
Domanassayuttaṃ cittaṃ, dvayameva tu jāyate.
284.
Tiṇṇaṃ puthujjanānaṃ tu, pañceva pana jāyare;
Cattāri diṭṭhiyuttāni, vicikicchāyutampi ca.
285.
Maggaṭṭhānaṃ catunnampi, maggacittaṃ sakaṃ sakaṃ;
Ekameva bhave tesaṃ, iti vatvā vibhāvaye.
286.
Mayā bhavesu cittānaṃ, puggalānaṃ vasena ca;
Bhikkhūnaṃ pāṭavatthāya, cittuppatti pakāsitā.
287.
Evaṃ sabbamidaṃ cittaṃ, bhūmipuggalabhedato;
Bahudhāpi ca hotīti, viññātabbaṃ vibhāvinā.
288.
Sakkā vuttānusārena, bhedo ñātuṃ vibhāvinā;
Ganthavitthārabhītena, saṃkhittaṃ panidaṃ mayā.
289.
Pubbāparaṃ viloketvā, cintetvā ca punappunaṃ;
Atthaṃ upaparikkhitvā, gahetabbaṃ vibhāvinā.
290.
Imañcābhidhammāvatāraṃ susāraṃ,
Varaṃ sattamohandhakārappadīpaṃ;
Sadā sādhu cinteti vāceti yo taṃ,
Naraṃ rāgadosā ciraṃ nopayanti.
Iti abhidhammāvatāre bhūmipuggalavasena cittuppattiniddeso nāma
Pañcamo paricchedo.
