18. Aṭṭhārasamo paricchedo
Diṭṭhivisuddhiniddeso
1170.
Samādhiṃ pana sābhiññaṃ, bhāvetvā tadanantaraṃ;
Bhāvetabbā yato paññā, bhikkhunā tena dhīmatā.
1171.
Tatohaṃ dāni vakkhāmi, paññābhāvanamuttamaṃ;
Samāseneva bhikkhūnaṃ, paraṃ pītisukhāvahaṃ.
1172.
Kā paññā pana ko cattho,
Kimassā lakkhaṇādikaṃ;
Katidhā sā kathaṃ tena,
Bhāvetabbāti vuccate. –
1173.
Paññā vipassanāpaññā, puññacittasamāyutā;
Pajānātīti paññā sā, jānanā vā pakārato.
1174.
Saññāviññāṇapaññānaṃ, ko viseso kimantaraṃ;
Saññāviññāṇapaññānaṃ, jānanatte samepi ca.
1175.
Yā sañjānanamattaṃva, saññā nīlādito pana;
Lakkhaṇappaṭivedhaṃ tu, kātuṃ sakkoti neva sā.
1176.
Viññāṇaṃ pana jānāti, nīlapītādigocaraṃ;
Sakkotipi aniccādilakkhaṇaṃ paṭivijjhituṃ.
1177.
Ussakkitvā na sakkoti, maggaṃ pāpetumeva taṃ;
Paññā vuttanayaṃ kātuṃ, sakkoti tividhampi taṃ.
1178.
Imesaṃ pana tiṇṇampi, viseso samudīrito;
Sabbesaṃ pana dhammānaṃ, sabhāvapaṭivedhanaṃ.
1179.
Lakkhaṇaṃ pana paññāya, lakkhaṇaññūhi dīpitaṃ;
Sammohanandhakārassa, viddhaṃsanarasā matā.
1180.
Asammohapaccupaṭṭhānā , samādhāsannakāraṇā;
Evamettha ca viññeyyā, paññāya lakkhaṇādikā.
Katidhāti ettha –
1181.
Lakkhaṇenekadhā vuttā,
Lokikālokikā dvidhā;
Lokiyenettha maggena,
Yuttā sā lokikā siyā.
1182.
Lokuttarena maggena, yuttā lokuttarā matā;
Tividhāpi siyā paññā, cintāsutamayādito.
1183.
Tatthattanova cintāya, nipphannattāti tassa sā;
Hoti cintāmayā paññā, bhūripaññena desitā.
1184.
Parato pana sutvāna, laddhā paññā ayaṃ idha;
Suteneva ca nipphannā, paññā sutamayā matā.
1185.
Yathā vāpi tathā cettha, bhāvanāya vasena tu;
Nipphannā appanāpattā, paññā sā bhāvanāmayā.
1186.
Paṭisambhidācatukkassa, vasena catudhā siyā;
Atthadhammaniruttīsu, ñāṇaṃ ñāṇesu tīsupi.
1187.
Yaṃ kiñci paccayuppannaṃ, vipākā ca kriyā tathā;
Nibbānaṃ bhāsitattho ca, pañcete atthasaññitā.
1188.
Phalanibbattako hetu, ariyamaggo ca bhāsitaṃ;
Kusalākusalañceti, pañcete dhammasaññitā.
1189.
Tasmiṃ atthe ca dhamme ca, yā sabhāvanirutti tu;
Niruttīti ca niddiṭṭhā, niruttikusalena sā.
1190.
Ñāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā, tividhaṃ paccavekkhato;
Tesu ñāṇesu yaṃ ñāṇaṃ, paṭibhānanti taṃ mataṃ.
1191.
Pariyattiparipucchāhi , savanādhigamehi ca;
Pubbayogena gacchanti, pabhedaṃ paṭisambhidā.
Kathaṃ bhāvetabbāti ettha –
1192.
Khandhādīsu hi dhammesu, bhūmibhūtesu yoginā;
Uggahādivasenettha, katvā paricayaṃ pana.
1193.
Sīlaṃ cittavisuddhiñca, sampādetvā tato paraṃ;
Diṭṭhisuddhādayo pañca, sampādentena suddhiyā.
1194.
Tāya paññāya yuttena, bhītena jananādito;
Bhāvetabbā bhavābhāvaṃ, patthayantena bhikkhunā.
1195.
Rūpañca vedanā saññā, saṅkhārā ceva sabbaso;
Viññāṇañceti pañcete, khandhā sambuddhadesitā.
1196.
Tattha yaṃ kiñci rūpaṃ taṃ, atītānāgatādikaṃ;
Ajjhattaṃ vā bahiddhā vā, sukhumoḷārikampi vā.
1197.
Hīnaṃ vāpi paṇītaṃ vā, yaṃ dūre yañca santike;
Sabbaṃ tamekato katvā, rūpakkhandhoti vuccati.
1198.
Itaresupi yaṃ kiñci, taṃ vedayitalakkhaṇaṃ;
Sabbaṃ tamekato katvā, vedanākkhandhatā katā.
1199.
Cittajaṃ pana yaṃ kiñci, taṃ sañjānanalakkhaṇaṃ;
Sabbaṃ tamekato katvā, saññākkhandhoti vuccati.
1200.
Yaṃ kiñci cittasambhūtaṃ, abhisaṅkhāralakkhaṇaṃ;
Sabbaṃ tamekato katvā, saṅkhārakkhandhatā katā.
1201.
Tattha cittaṃ tu yaṃ kiñci, taṃ vijānanalakkhaṇaṃ;
Sabbaṃ tamekato katvā, viññāṇakkhandhatā katā.
1202.
Cattāro ca mahābhūtā, upādā catuvīsati;
Aṭṭhavīsatidhā cetaṃ, rūpaṃ rūpanti gaṇhati.
1203.
Ekāsītiyā cittena, saṃyuttā vedanādayo;
Vedanāsaññāsaṅkhāra-viññāṇakkhandhasaññitā.
1204.
Cattārorūpino khandhe, nāmanti parigaṇhati;
Rūpakkhandho bhave rūpaṃ, nāmakkhandhā arūpino.
1205.
Ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ, nāmaṃ namanalakkhaṇaṃ;
Iti saṅkhepato nāma-rūpaṃ so parigaṇhati.
1206.
Phālento viya tālassa, kandaṃ tu yamakaṃ dvidhā;
Vavatthapeti nāmañca, rūpañcāti dvidhā pana.
1207.
Nāmato rūpato añño,
Satto vā puggalopi vā;
Attā vā koci natthīti,
Niṭṭhaṃ gacchati sabbadā.
1208.
Evaṃ vavatthapetvā so, nāmarūpaṃ sabhāvato;
Sattasammohaghātatthaṃ, bahusuttavasenidha.
1209.
Nāmarūpamattaññeva, natthi kocidha puggalo;
Evamettha paṇḍito poso, vavatthapeti taṃ pana.
Vuttaṃ hetaṃ –
1210.
‘‘Yathāpi aṅgasambhārā,
Hoti saddo ratho iti;
Evaṃ khandhesu santesu,
Hoti sattoti sammutī’’ti.
1211.
Yathāpi dāruyantampi, nijjīvañca nirīhakaṃ;
Dārurajjusamāyoge, taṃ gacchatipi tiṭṭhati.
1212.
Tathedaṃ nāmarūpampi, nijjīvañca nirīhakaṃ;
Aññamaññasamāyoge, taṃ gacchatipi tiṭṭhati.
Tenāhu porāṇā –
1213.
‘‘Nāmañca rūpañca idhatthi saccato,
Na hettha satto manujo ca vijjati;
Suññaṃ idaṃ yantamivābhisaṅkhataṃ,
Dukkhassa puñjo tiṇakaṭṭhasādiso’’ti.
1214.
Aññamaññūpanissāya , daṇḍakesu ṭhitesu hi;
Ekasmiṃ patamāne tu, tatheva patatītaro.
Tenāhu porāṇā –
1215.
‘‘Yamakaṃ nāmarūpañca, ubho aññoññanissitā;
Ekasmiṃ bhijjamānasmiṃ, ubho bhijjanti paccayā’’ti.
1216.
Utinnaṃ nāmarūpānaṃ, nāmaṃ nittejamettha taṃ;
Sakeneva hi tejena, na sakkoti pavattituṃ.
1217.
Na byāharati no seti, na tiṭṭhati na gacchati;
Na bhedeti na coreti, na bhuñjati na khādati.
1218.
Tathā rūpampi nittejaṃ, vinā nāmañca sabbathā;
Sakeneva hi tejena, na sakkoti pavattituṃ.
1219.
Bhuñjāmīti pivāmīti, khādāmīti tatheva ca;
Rodāmīti hasāmīti, rūpassetaṃ na vijjati.
1220.
Nāmaṃ nissāya rūpaṃ tu, rūpaṃ nissāya nāmakaṃ;
Pavattati sadā sabbaṃ, pañcavokārabhūmiyaṃ.
1221.
Imassa pana atthassa, āvibhāvatthameva ca;
Jaccandhapīṭhasappīnaṃ, vattabbā upamā idha.
1222.
Yathā hi nāvaṃ nissāya, manussā yanti aṇṇave;
Evaṃ rūpampi nissāya, nāmakāyo pavattati.
1223.
Yathā manusse nissāya, nāvā gacchati aṇṇave;
Evaṃ nāmampi nissāya, rūpakāyo pavattati.
1224.
Sattasaññaṃ vinodetvā, nāmarūpassa sabbathā;
Yāthāvadassanaṃ etaṃ, ‘‘diṭṭhisuddhī’’ti vuccati.
1225.
Parimuccitukāmo ca, dukkhato jātiādito;
Antadvayaṃ vivajjetvā, bhāvaye pana paṇḍito.
1226.
Diṭṭhivisuddhimimaṃ parisuddhaṃ,
Suṭṭhutaraṃ tu karoti naro yo;
Diṭṭhigatāni malāni asesaṃ,
Nāsamupenti hi tassa narassa.
Iti abhidhammāvatāre diṭṭhivisuddhiniddeso nāma
Aṭṭhārasamo paricchedo.
