8. Aṭṭhamo paricchedo
Pakiṇṇakaniddeso
475.
Idāni pana sabbesaṃ, etesaṃ mānasaṃ mayā;
Pāṭavatthāya bhikkhūnaṃ, kathīyati pakiṇṇakaṃ.
476.
Panthamakkaṭako nāma, disāsu pana pañcasu;
Tattha suttaṃ pasāretvā, jālamajjhe nipajjati.
477.
Paṭhamāya disāyettha, sutte pana pasārite;
Pāṇakena paṭaṅgena, ghaṭṭite makkhikāya vā.
478.
Nipannaṭṭhānato kiñci, calitvā uṇṇanābhi tu;
Gantvā suttānusārena, yūsaṃ pivati tassa sā.
479.
Punāgantvāna tattheva, nipajjati yathāsukhaṃ;
Evameva karoteva, disāsu dutiyādisu.
480.
Pasādā pañca daṭṭhabbā, suttaṃ pañcadisāsviva;
Cittaṃ pana ca daṭṭhabbaṃ, majjhe makkaṭako viya.
481.
Pāṇakādīhi suttassa, tassa saṅghaṭṭanā viya;
Pasādānaṃ tu daṭṭhabbā, ghaṭṭanārammaṇena hi.
482.
Calanaṃ viya taṃmajjhe, nipannāyuṇṇanābhiyā;
Pasādaghaṭṭanaṃ tattha, gahetvārammaṇaṃ pana.
483.
Manodhātukriyācittaṃ, bhavaṅgāvaṭṭanaṃ mataṃ;
Tassā suttānusāraṃva, vīthicittapavattanaṃ.
484.
Sīse panassa vijjhitvā, yūsapānaṃva cetaso;
Ārammaṇesu daṭṭhabbaṃ, javanassa pavattanaṃ.
485.
Punāgantvā yathā sutta-jālamajjhe nipajjanaṃ;
Vatthuṃyeva ca nissāya, cittassa parivattanaṃ.
486.
Idaṃ tu pana opammaṃ, atthaṃ dīpeti kiṃ tu hi;
Ārammaṇena paṭhamaṃ, pasāde ghaṭṭite pana.
487.
Pasādavatthuto cittā, vatthusannissitaṃ mano;
Tato hi paṭhamaṃyeva, jāyatīti hi dīpitaṃ.
488.
Ekekārammaṇaṃ dvīsu, dvīsu dvāresu sabbaso;
Āgacchati tenāpāthaṃ, ayamatthopi dīpito.
489.
Rūpaṃ cakkhupasādamhi, ghaṭṭitvā taṅkhaṇe pana;
Manodvāre tathāpātha-māgacchati nisaṃsayo.
490.
Khago yathā hi rukkhagge, nilīyantova sākhino;
Sākhaṃ ghaṭṭeti tassīdha, chāyā pharati bhūmiyaṃ.
491.
Sākhāya ghaṭṭanacchāyā, pharaṇāni ca sabbaso;
Apubbācarimaṃ eka-kkhaṇasmiṃyeva jāyare.
492.
Evameva ca rūpassa, pasādassa ca ghaṭṭanaṃ;
Bhavaṅgacalanassāpi, paccayattena atthato.
493.
Tatheva ca manodvāre, āpāthagamanampi ca;
Apubbācarimaṃ eka-kkhaṇasmiṃyeva hotiti.
494.
Tato bhavaṅgaṃ chinditvā, cakkhudvāre yathākkamaṃ;
Āvajjane samuppanne, dassane sampaṭicchane.
495.
Santīraṇe samuppanne, tato voṭṭhabbanepi ca;
Kusalaṃ javanaṃ cittaṃ, tathākusalameva vā.
496.
Eso eva nayo sota-dvārādīsupi viññunā;
Avisesena viññeyyo, saddādīnaṃ tu ghaṭṭane.
497.
Dovārikopamādīni , etassatthassa dīpane;
Uddharitvāna tānettha, dassetabbāni viññunā.
498.
Asambhedena cakkhussa, rūpāpāthagamena ca;
Ālokanissayenāpi, samanakkārahetunā.
499.
Paccayehi panetehi, sametehi catūhipi;
Jāyate cakkhuviññāṇaṃ, sampayuttehi taṃ saha.
500.
Asambhedena sotassa, saddāpāthagamena ca;
Ākāsanissayenāpi, samanakkārahetunā.
501.
Paccayehi panetehi, sametehi catūhipi;
Jāyate sotaviññāṇaṃ, sampayuttehi taṃ saha.
502.
Asambhedena ghānassa, gandhāpāthagamena ca;
Vāyosannissayenāpi, samanakkārahetunā.
503.
Paccayehi panetehi, sametehi catūhipi;
Jāyate ghānaviññāṇaṃ, sampayuttehi taṃ saha.
504.
Asambhedena jivhāya, rasāpāthagamena ca;
Āposannissayenāpi, samanakkārahetunā.
505.
Paccayehi panetehi, sametehi catūhipi;
Jāyate jivhāviññāṇaṃ, sampayuttehi taṃ saha.
506.
Asambhedena kāyassa, phoṭṭhabbāpāthasaṅgamā;
Pathavīnissayenāpi, samanakkārahetunā.
507.
Paccayehi panetehi, sametehi catūhipi;
Jāyate kāyaviññāṇaṃ, sampayuttehi taṃ saha.
508.
Asambhedā manassāpi, dhammāpāthagamena ca;
Vatthusannissayenāpi, samanakkārahetunā.
509.
Paccayehi panetehi, sametehi catūhipi;
Manoviññāṇamevaṃ tu, sampayuttehi jāyate.
510.
Mano bhavaṅgacittanti, veditabbaṃ vibhāvinā;
Āvajjanakriyācittaṃ, samanakkāroti saññitaṃ.
511.
Vatthusannissayenāti, nāyaṃ sabbattha gacchati;
Bhavaṃ tu pañcavokāraṃ, sandhāya kathito pana.
512.
Paṭisandhādicittāni, sabbānekūnavīsati;
Kāme dasa ca rūpesu, pañca cattārirūpisu.
513.
Kammaṃ kammanimittañca, tathā gatinimittakaṃ;
Idaṃ hi tividhaṃ tesaṃ, ārammaṇamudīritaṃ.
514.
Kāmāvacarasandhīnaṃ, parittārammaṇaṃ mataṃ;
Paccuppannamatītaṃ vā, hoti natthi anāgataṃ.
515.
Aṭṭheva ca mahāpākā, tīṇi santīraṇāni ca;
Ekādasavidhaṃ cittaṃ, tadārammaṇasaññitaṃ.
516.
Ekādasavidhe citte, tadārammaṇasaññite;
Dasa puññavipākāni, ekaṃ hoti apuññajaṃ.
517.
Mahāpākā na jāyante, rūpārūpabhavadvaye;
Kāme rūpe bhave ceva, hoti santīraṇattayaṃ.
518.
Tadārammaṇacittāni, yāni vuttāni satthunā;
Tesu cittaṃ panekampi, rūpārūpabhavadvaye.
519.
Na tadārammaṇaṃ hutvā, pavattati kadācipi;
Kasmā na hoti ce tattha, bījassābhāvato pana.
520.
Paṭisandhibījaṃ natthettha, kāmāvacarasaññitaṃ;
Rūpādigocare tassa, bhaveyya janakaṃ tu yaṃ.
521.
Cakkhuviññāṇakādīnaṃ , natthitāpajjatīti ce;
Nindriyānaṃ pavattānu-bhāvato cittasambhavo.
522.
Ekantena yathā cetaṃ, tadārammaṇamānasaṃ;
Nappavattati sabbampi, rūpārūpabhavadvaye.
523.
Akāmāvacaradhammepi, tadetaṃ nānubandhati;
Kasmā ajanakattā hi, janakassāsamānato.
524.
Janakaṃ tena tulyaṃ vā, kāmāvacarasaññitaṃ;
Kusalākusalādiṃ tu, javanaṃ anubandhati.
525.
Kāmāvacaradhammāpi , ye mahaggatagocarā;
Hutvā vattanti te cāpi, idaṃ nevānubandhati.
526.
Parittārammaṇattā ca, ekantena panassa hi;
Tathāparicitattā ca, nānubandhati sabbadā.
527.
Kiṃ tena yuttivādena, vuttaṃ aṭṭhakathāsu hi;
Tadārammaṇacittāni, ekādasapi sabbaso.
528.
Nāmagottaṃ panārabbha, javane javitepi ca;
Tadārammaṇaṃ na gaṇhanti, rūpārūpabhavesu vā.
529.
Yadā paññattimārabbha, javane javitepi vā;
Tathā vipassanāyāpi, lakkhaṇārammaṇāya ca.
530.
Tadārammaṇā na labbhanti, micchattaniyatesupi;
Na lokuttaradhammepi, ārabbha javane gate.
531.
Tathā mahaggate dhamme, ārabbha javane pana;
Paṭisambhidāñāṇāni, ārabbha javitepi ca.
532.
Manodvārepi sabbesaṃ, javanānamanantaraṃ;
Tadārammaṇacittāni, bhavanti anupubbato.
533.
Na vijjati manodvāre, ghaṭṭanārammaṇassa hi;
Kathaṃ bhavaṅgato hoti, vuṭṭhānaṃ pana cetaso.
534.
Manodvārepi āpātha-māgacchanteva gocarā;
Ghaṭṭanāya vinā tasmā, cittānaṃ hoti sambhavo.
535.
Dvādasāpuññacittānaṃ , vipākā sattasattati;
Bhavanti caturāsīti, pāpapākā pavattiyaṃ.
536.
Ekādasavidhānaṃ tu, hitvā uddhaccamānasaṃ;
Ekādasavidhā ceva, bhavanti paṭisandhiyo.
537.
Kriyacittesu sabbesu, javanaṃ na ca hoti yaṃ;
Taṃ ve karaṇamattattā, vātapupphasamaṃ mataṃ.
538.
Javanattaṃ tu sampattaṃ, kiccasādhanato pana;
Chinnamūlassa rukkhassa, pupphaṃva aphalaṃ siyā.
539.
Paṭicca pana etasmā, phalametīti paccayo;
Yo dhammo yassa dhammassa, ṭhitiyuppattiyāpi vā.
540.
Upakāro hi so tassa, paccayoti pavuccati;
Sambhavopabhavo hetu, kāraṇaṃ paccayo mato.
541.
Lobhādi pana yo dhammo, mūlaṭṭhenupakārako;
Hetūti pana so dhammo, viññātabbo vibhāvinā.
542.
Lobho doso ca moho ca,
Tathālobhādayo tayo;
Chaḷeva hetuyo honti,
Jātito navadhā siyuṃ.
543.
Dhammānaṃ kusalādīnaṃ, kusalādittasādhako;
Mūlaṭṭhoti vadantevaṃ, eke ācariyā pana.
544.
Evaṃ sante tu hetūnaṃ, taṃsamuṭṭhānarūpisu;
Hetupaccayatā neva, sampajjati kadācipi.
545.
Na hi te pana rūpānaṃ, sādhenti kusalādikaṃ;
Na tesaṃ pana rūpānaṃ, paccayā na ca honti te.
546.
Tasmā hi kusalādīnaṃ, kusalādittasādhako;
Mūlaṭṭhoti na gantabbo, viññunā samayaññunā.
547.
Suppatiṭṭhitabhāvassa, sādhanenupakārako;
Mūlaṭṭhoti ca hetūnaṃ, viññātabbo vibhāvinā.
548.
Kusalākusalā hetū, kriyāhetū ca sabbaso;
Dhammānaṃ sampayuttānaṃ, taṃsamuṭṭhānarūpinaṃ.
549.
Hetupaccayataṃ yātā, pañcavokārabhūmiyaṃ;
Sampayuttānamevete, catuvokārabhūmiyaṃ.
550.
Kāme vipākahetūpi, kāmāvacarabhūmiyaṃ;
Attanā sampayuttānaṃ, paṭisandhikkhaṇe pana.
551.
Kaṭattārūpajātānaṃ, tatheva ca pavattiyaṃ;
Cittajānañca rūpānaṃ, hetupaccayataṃ gatā.
552.
Rūpe vipākahetu ca, rūpāvacarabhūmiyaṃ;
Tathā vuttappakārānaṃ, honti te hetupaccayā.
553.
Hetuyo pañcavokāre, lokuttaravipākajā;
Cittajānañca rūpānaṃ, sampayuttānameva ca.
554.
Te hetupaccayā honti, catuvokārabhūmiyaṃ;
Bhavanti sampayuttānaṃ, itare ca sabhūmiyaṃ.
555.
Hetuttho hetuyo ceva, hetupaccayasambhavo;
Evameva ca viññeyyo, sañjātasukhahetunā.
556.
Chando cittañca vīriyaṃ, vīmaṃsā cāti satthunā;
Lokādhipatinā vuttā, catudhādhipatī siyuṃ.
557.
Chandaṃ tu jeṭṭhakaṃ katvā, chandaṃ katvā dhuraṃ pana;
Cittassuppattikālasmiṃ, chandādhipati nāmaso.
558.
Eseva ca nayo ñeyyo, sesesupi ca tīsupi;
Adhippatīti niddiṭṭho, jeṭṭhaṭṭhenupakārako.
559.
Sumatimativibodhanaṃ vicittaṃ,
Kumatimatindhanapāvakaṃ padhānaṃ;
Imamatimadhuraṃ avedi yo yo,
Jinavacanaṃ sakalaṃ avedi so so.
Iti abhidhammāvatāre pakiṇṇakaniddeso nāma
Aṭṭhamo paricchedo.
