7. Sattamo paricchedo
Vipākacittappavattiniddeso
376.
Anantañāṇena niraṅgaṇena,
Guṇesinā kāruṇikena tena;
Vutte vipāke matipāṭavatthaṃ,
Vipākacittappabhavaṃ suṇātha.
377.
Ekūnatiṃsa kammāni, pākā dvattiṃsa dassitā;
Tīsu dvāresu kammāni, vipākā chasu dissare.
378.
Kusalaṃ kāmalokasmiṃ, pavatte paṭisandhiyaṃ;
Taṃ taṃ paccayamāgamma, dadāti vividhaṃ phalaṃ.
379.
Ekāya cetanāyekā, paṭisandhi pakāsitā;
Nānākammehi nānā ca, bhavanti paṭisandhiyo.
380.
Tihetukaṃ tu yaṃ kammaṃ, kāmāvacarasaññitaṃ;
Tihetukaṃ duhetuñca, vipākaṃ detyahetukaṃ.
381.
Duhetukaṃ tu yaṃ kammaṃ, taṃ na deti tihetukaṃ;
Duhetukamahetuñca, vipākaṃ deti attano.
382.
Tihetukena kammena,
Paṭisandhi tihetukā;
Duhetukāpi hoteva,
Na ca hoti ahetukā.
383.
Duhetukena kammena,
Paṭisandhi duhetukā;
Ahetukāpi hoteva,
Na ca hoti tihetukā.
384.
Asaṅkhāramasaṅkhāraṃ , sasaṅkhārampi deti hi;
Sasaṅkhāramasaṅkhāraṃ, sasaṅkhāraṃ phalaṃ tathā.
385.
Ekāya cetanāyettha, kusalassa ca soḷasa;
Vidhā vipākacittāni, bhavantīti pakāsaye.
386.
Ārammaṇena hoteva, vedanāparivattanaṃ;
Tadārammaṇacittampi, javanena niyāmitaṃ.
387.
Kāmāvacaracittena, kusalenādinā pana;
Tulyena pākacittena, gahitā paṭisandhi ce.
388.
Balavārammaṇe iṭṭhe, cakkhussāpāthamāgate;
Manodhātu bhavaṅgasmiṃ, tāya āvaṭṭite pana.
389.
Vīthicittesu jātesu, cakkhuviññāṇakādisu;
Jāyate javanaṃ hutvā, paṭhamaṃ kāmamānasaṃ.
390.
Sattakkhattuṃ javitvāna, paṭhame kusale gate;
Tadevārammaṇaṃ katvā, teneva sadisaṃ puna.
391.
Vipākaṃ jāyate cittaṃ, tadārammaṇasaññitaṃ;
Sandhiyā tulyato mūla-bhavaṅganti pavuccate.
392.
Tañca santīraṇaṃ ettha, dassanaṃ sampaṭicchanaṃ;
Gaṇanūpagacittāni, cattāreva bhavanti hi.
393.
Yadā hi dutiyaṃ cittaṃ, kusalaṃ javanaṃ tadā;
Tena tulyavipākampi, tadārammaṇakaṃ siyā.
394.
Sandhiyā asamānattā, dve nāmānissa labbhare;
‘‘Āgantukabhavaṅga’’nti, ‘‘tadārammaṇaka’’nti ca.
395.
Yadā hi tatiyaṃ puññaṃ, javanaṃ hoti tena ca;
Sadisaṃ tatiyaṃ pākaṃ, tadārammaṇakaṃ siyā.
396.
‘‘Āgantukabhavaṅga’’nti, idampi ca pavuccati;
Iminā pana saddhiṃ cha, purimāni ca pañcapi.
397.
Yadā catutthaṃ kusalaṃ, javanaṃ hoti tena ca;
Tulyaṃ catutthaṃ pākaṃ tu, tadārammaṇataṃ vaje.
398.
Āgantukabhavaṅgaṃ tu, tadārammaṇanāmakaṃ;
Purimāni cha pākāni, iminā honti satta tu.
399.
Tasmiṃ dvāre yadā iṭṭha-majjhattārammaṇaṃ pana;
Āgacchati tadāpāthaṃ, tadā vuttanayenidha.
400.
Ārammaṇavaseneva, vedanā parivattati;
Upekkhāsahitaṃ tasmā, hoti santīraṇaṃ mano.
401.
Upekkhāsahitesveva, javanesu catūsupi;
Tehi tulyāni cattāri, pākacittāni jāyare.
402.
Vedanāyāsamānattā, accantaṃ purimehi tu;
Honti piṭṭhibhavaṅgāni, cattārīti ca nāmato.
403.
Pañcimāni vipākāni, purimehi ca sattahi;
Saddhiṃ dvādasa pākāni, bhavantīti viniddise.
404.
Cakkhudvāre tathā evaṃ, sotādīsvapi niddise;
Dvādasa dvādasa pākā, samasaṭṭhi bhavantime.
405.
Ekāya cetanāyeva, kamme āyūhite pana;
Samasaṭṭhi vipākāni, uppajjanti na saṃsayo.
406.
Gahitāgahaṇenettha , cakkhudvāresu dvādasa;
Sotaviññāṇakādīni, cattārīti ca soḷasa.
407.
Evameva sasaṅkhāra-tihetukusalenapi;
Asaṅkhārasasaṅkhāru-pekkhāsahagatehipi.
408.
Kamme āyūhite tesaṃ, vipākehi ca tīhipi;
Eseva ca nayo tehi, dinnāya paṭisandhiyā.
409.
Paṭhamaṃ iṭṭhamajjhatta-gocarassa vasenidha;
Pavattiṃ pana dassetvā, upekkhāsahitadvaye.
410.
Dassetabbā tappacchā tu, iṭṭhasmiṃ gocare idha;
Ekekasmiṃ pana dvāre, dvādasa dvādaseva tu.
411.
Gahitāgahaṇenettha, pākacittāni soḷasa;
Pubbe vuttanayeneva, ñeyyaṃ sabbamasesato.
412.
Tihetukena kammena, paṭisandhi tihetukā;
Bhavatīti ayaṃ vāro, vutto ettāvatā mayā.
413.
Sandhimekaṃ tu kammekaṃ, janeti na tato paraṃ;
Anekāni vipākāni, sañjaneti pavattiyaṃ.
414.
Ekasmā hi yathā bījā, jāyate ekamaṅkuraṃ;
Subahūni phalānissa, honti hetupavattito.
415.
Duhetukena kammena, paṭisandhi duhetukā;
Hotīti hi ayaṃ vāro, anupubbena āgato.
416.
Duhetukena kammena, somanassayutenidha;
Asaṅkhārikacittena, kamme āyūhite pana.
417.
Tena tulyena pākena, gahitā paṭisandhi ce;
Iṭṭhe ārammaṇe cakkhu-dvāre āpāthamāgate.
418.
Somanassayute ñāṇa-hīne kusalamānase;
Sattakkhattuṃ javitvāna, gate tasmiṃ duhetuke.
419.
Tadevārammaṇaṃ katvā, jāyate tadanantaraṃ;
Taṃsarikkhakamekaṃ tu, asaṅkhārikamānasaṃ.
420.
Taṃ hi mūlabhavaṅganti, tadārammaṇamiccapi;
Ubhayampi ca tasseva, nāmanti paridīpitaṃ.
421.
Duhetukasasaṅkhāre, javitepi ca taṃsamaṃ;
Hotāgantukasaṅkhātaṃ, tadārammaṇamānasaṃ.
422.
Tatheva ca duhetūnaṃ, iṭṭhamajjhattagocare;
Dvinnaṃ upekkhāyuttānaṃ, javanānamanantaraṃ.
423.
Dve tādisāni jāyante, tadārammaṇamānasā;
Tesaṃ ‘‘piṭṭhibhavaṅga’’nti, nāmaṃ ‘‘āgantuka’’nti ca.
424.
Santīraṇadvayañceva, dassanaṃ sampaṭicchanaṃ;
Imāni ca bhavaṅgāni, cakkhudvāre panaṭṭha hi.
425.
Evamaṭṭhaṭṭha katvāna, dvāresupi ca pañcasu;
Cattālīsa vipākāni, bhavantīti pavattiyaṃ.
426.
Gahitāgahaṇenettha, cakkhudvāre panaṭṭha ca;
Sotaghānādinā saddhiṃ, dvādaseva bhavanti hi.
427.
Ekāya cetanāyevaṃ, kamme āyūhite pana;
Dvādaseva vipākāni, bhavantīti pakāsitaṃ.
428.
Duhetukattayenāpi , sesena sadisena tu;
Pākenādinnasandhiyā, ayameva nayo mato.
429.
Duhetukena kammena, paṭisandhi duhetukā;
Hotītipi ayaṃ vāro, vutto ettāvatā mayā.
430.
Duhetukena kammena, paṭisandhi ahetukā;
Hotīti ca ayaṃ vāro, anupubbena āgato.
431.
Duhetukesu cittesu, kusalesu catūsupi;
Tesu aññatareneva, kamme āyūhite pana.
432.
Tasseva pākabhūtāya, ādinnapaṭisandhino;
Upekkhāsahitāhetu, manoviññāṇadhātuyā.
433.
Paṭisandhi na vattabbā, sā kammasadisāti hi;
Kammaṃ duhetukaṃ hoti, paṭisandhi ahetukā.
434.
Tassa buddhimupetassa, iṭṭhamajjhattagocare;
Āpāthamāgate cakkhu-dvāre puna ca dehino.
435.
Duhetūnaṃ catunnampi, puññānaṃ yassa kassaci;
Javanassāvasānasmiṃ, ahetukamidaṃ mano.
436.
Tadārammaṇabhāvena, jāyate natthi saṃsayo;
Taṃ tu mūlabhavaṅgañca, tadārammaṇameva ca.
437.
Vīthicittesu jātesu, cakkhuviññāṇakādisu;
Upekkhāsahitaṃyeva, hoti santīraṇampi ca.
438.
Tesu ekaṃ ṭhapetvāna, gahitāgahaṇenidha;
Gaṇanūpagacittāni, tīṇiyeva bhavanti hi.
439.
Iṭṭhe ārammaṇe cakkhu-dvāre āpāthamāgate;
Tadā santīraṇañceva, tadārammaṇamānasaṃ.
440.
Somanassayutaṃyeva, gahetvā tesu ekakaṃ;
Purimāni ca tīṇīti, cattārova bhavanti hi.
441.
Evaṃ cattāri cittāni, dvāresupi ca pañcasu;
Honti vīsati cittāni, vipākāni pavattiyaṃ.
442.
Cakkhudvāre tu cattāri, gahitāgahaṇenidha;
Sotaghānādinā saddhiṃ, hotevāhetukaṭṭhakaṃ.
443.
Ahetupaṭisandhissa , na tadārammaṇaṃ bhave;
Duhetukaṃ tihetuṃ vā, duhetupaṭisandhino.
444.
Jātā sugatiyaṃ yena, pākena paṭisandhi tu;
Tena tulyampi hīnaṃ vā, tadārammaṇakaṃ bhave.
445.
Manussalokaṃ sandhāya, vuttañcāhetukaṭṭhakaṃ;
Catūsupi apāyesu, pavatte pana labbhati.
446.
Thero nerayikānaṃ tu, dhammaṃ deseti vassati;
Gandhaṃ vāyuñca māpeti, yadā tesaṃ tadā pana.
447.
Theraṃ disvā ca sutvā ca, dhammaṃ gandhañca ghāyataṃ;
Pivatañca jalaṃ vāyuṃ, phusataṃ mudumeva ca.
448.
Cakkhuviññāṇakādīni, puññajāneva pañcapi;
Santīraṇadvayaṃ ekā, manodhātūti aṭṭhakaṃ.
449.
Ayaṃ tāva kathā iṭṭha-iṭṭhamajjhattagocare;
Kāmāvacarapuññānaṃ, javanānaṃ vasenidha.
450.
Niyamatthaṃ tu yaṃ vuttaṃ, tadārammaṇacetaso;
Kusalaṃ pana sandhāya, taṃ vuttanti hi dīpitaṃ.
451.
Idhākusalacittesu, somanassayutesupi;
Iṭṭhe ārammaṇe tesu, javitesu catūsupi.
452.
Somanassayutāhetu-manoviññāṇadhātu hi;
Tadārammaṇabhāvena, jāyate tadanantaraṃ.
453.
Chasvākusalacittesu, upekkhāya yutesu hi;
Gocare iṭṭhamajjhatte, javitesu anantaraṃ.
454.
Upekkhāsahitāhetu-manoviññāṇadhātu hi;
Tadārammaṇabhāvena, jāyate pana puññajā.
455.
Iṭṭhārammaṇayogasmiṃ , kaṅkhato uddhatassa vā;
Somanassayutaṃ hoti, tadārammaṇamānasaṃ.
456.
Somanassayute citte, javane javite pana;
Gavesitabbā pañceva, tadārammaṇamānasā.
457.
Upekkhāsahite citte, javane javite pana;
Chaḷeva gavesitabbā, tadārammaṇamānasā.
458.
Tihetusomanassena, ādinnapaṭisandhino;
Jhānato parihīnassa, taṃ jhānaṃ paccavekkhato.
459.
Domanassayutaṃ cittaṃ, hoti vippaṭisārino;
Tassa kiṃ jāyate brūhi, tadārammaṇamānasaṃ.
460.
Paṭṭhāne paṭisiddhā hi, domanassaanantaraṃ;
Somanassassa uppatti, domanassassa cassa vā.
461.
Mahaggataṃ panārabbha, javane javitepi ca;
Tattheva paṭisiddhaṃ tu, tadārammaṇamānasaṃ.
462.
Tasmā bhavaṅgapātova, tadārammaṇameva vā;
Na hoti kiṃ nu kātabbaṃ, vada tvaṃ ābhidhammika.
463.
Upekkhāsahitāhetu-manoviññāṇadhātu tu;
Puññāpuññavipākā hi, tadārammaṇikā siyā.
464.
Āvajjanaṃ kimassāti, natthi taṃ jāyate kathaṃ;
Bhavaṅgāvajjanānaṃ kiṃ, maggassānantarassa ca.
465.
Phalassapi nirodhā ca, vuṭṭhahantassa bhikkhuno;
Phalacittassa vā evaṃ, natthi āvajjanaṃ kira.
466.
Vinā āvajjanenāpi, hoti jāyatu mānasaṃ;
Kimassārammaṇaṃ brūhi, yadi jānāsi paṇḍita.
467.
Vinā ārammaṇeneva, na hi jāyati mānasaṃ;
Rūpādīsu parittesu, yaṃ kiñcārabbha jāyate.
468.
Utubījaniyāmo ca, kammadhammaniyāmatā;
Cittassa ca niyāmoti, ñeyyā pañca niyāmatā.
469.
Tattha ekappahārena, phalapupphādidhāraṇaṃ;
Rukkhānaṃ pana sabbesaṃ, ayaṃ utuniyāmatā.
470.
Tesaṃ tesaṃ tu bījānaṃ, taṃtaṃtulyaphalubbhavo;
Matthake nāḷikerassa, chiddattaṃ bījajo ayaṃ.
471.
Tihetukaṃ tihetuñca, duhetuñca ahetukaṃ;
Vipākaṃ tu yato deti, ayaṃ kammaniyāmatā.
472.
Jātiyaṃ bodhisattassa, medanīkampanādikaṃ;
Visesattamanekampi, ayaṃ dhammaniyāmatā.
473.
Gocarena pasādasmiṃ, ghaṭṭite pana tenidha;
Uppattāvajjanādīnaṃ, ayaṃ cittaniyāmatā.
474.
Andhajjanānaṃ hadayandhakāraṃ,
Viddhaṃsanaṃ dīpamimaṃ jalantaṃ;
Sikkhetha dhīro satataṃ payutto,
Mohandhakārāpagamaṃ yadiccheti.
Iti abhidhammāvatāre vipākacittappavattiniddeso nāma
Sattamo paricchedo.
