Concise Pali-english Dictionary - Lời Tựa Và Lời Nói Đầu

LỜI TỰA

Namoṭassa Bhagavaṭo Arahaṭo Sammāsambuddhassa.
Xin thành kính đến Đức Thế Tôn, Ngài là bậc Ứng Cúng, là bậc Chánh Biến Tri.

Quyển Từ điển Pāli-Việt này bần tăng đã có ý định phiên dịch từ lâu, nhưng vì bận nhiều Phật sự và sức khỏe cũng yếu kém nên phải trì hoãn thời gian đã lâu.

Hiện nay, nhận thấy phong trào tìm hiểu giáo lý Phật Đà nhất là về Nam Tông, càng ngày càng phát triển. Những danh từ nhà Phật phần nhiều đều có liên quan đến Pāli, nhưng thấy chưa có quyển từ điển nào, dầu tóm tắt, cũng chưa có, để tra cứu những chữ hoài nghi hoặc không rõ nghĩa lý, nên bần tăng ráng cố gắng sưu tầm và phiên dịch ra Việt ngữ, nương theo quyển “Concise Pali-English Dictionary” của Đại Đức A.P. Buddhadatta Mahathera và cũng có thêm vào ít chữ trong quyển Từ điển “Pali-English Dictionary” của Ông Rhys Davids đã giải rộng và đầy đủ, nhưng vì quá mắc mỏ và tốn kém nên không thể phiên dịch ra in cho hết được.

Tuy nhiên, quyển Từ điển này dù tóm tắt nhưng cũng đầy đủ ý nghĩa cho những chữ cần thiết trong kinh điển, để cho các nhà khảo cứu sưu tầm.

Sự biên soạn chỉ có một mình nên dù sao cũng không khỏi còn một vài chỗ sơ xuất, vậy xin chư Đại Đức Cao Tăng cũng như các nhà bác học thấy có chỗ nào còn khiếm khuyết hoặc sơ sót xin hoan hỷ chỉ bảo, mách dùm hầu có dịp sửa chữa lại cho được tốt đẹp thêm trong nền văn học về “Từ ngữ”.

Phần công đức này xin hồi hướng cho tất cả chúng sinh trong ba giới bốn loài được thọ lãnh phước báu và mau phát bồ đề tâm để tu hành cho được mau thoát khổ.

Và cũng cầu nguyện công đức này đến Ngài Đại Đức Buddhadatta, tác giả biên soạn, thầy tổ và song thân được thọ lãnh và mau được siêu sanh nơi nhàn cảnh.

Riêng phần công đức thì có Ông Đàm Tô nhận lãnh đánh máy, cô Mudiṭā nhũ danh Triệu Thị Ngọc Liên dò đọc, sửa chữa lại bản đánh máy và các chư Sư cũng như những người khác coi sửa chữa bản thảo (vì Từ điển Pāli rất phức tạp khó khăn không phải như những ấn phẩm khác) cho nên cần phải nhiều người trông nom sửa chữa thật kỹ lưỡng vì vậy mà phải tốn rất nhiều công phu trong công việc ấn loát.

Bao nhiêu những công đức ấy, cầu xin cho quí vị hữu công được nhiều phước báu, nhất là trí tuệ thông minh sáng suốt, kiếp nào sanh lên cũng gặp được chánh pháp để tu hành mau đến nơi giải thoát đại Niết Bàn.

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật

Soạn giả
Tỳ Khưu BỬU CHƠN
(Nāga Mahā Thera)
Cố vấn tinh thần Phật giáo Thế Giới

(soạn xong tại Phổ Minh Tự, Sài Gòn, lúc 19 giờ, ngày 19-05-1975 / PL. 2519)

-ooOoo-

LỜI NÓI ĐẦU

Những động từ của tiếng Pāli khác hẳn với động từ của Âu Châu. Ở Âu Châu họ thường dùng động từ vị biến cách (infinitive) và khởi sự với ngôi thứ nhất. Còn động từ Pāli lại ít dùng đến vị biến cách và khởi sự bằng ngôi thứ ba số it của thì hiện tại.

Do nhiều cách để phối hợp bất định phân từ và quá khứ phân từ, nên tôi phải nói ở đây hai cách dưới mỗi động từ. Về quá khứ phân từ có khi phải để riêng ra khi nó có ý nghĩa không biểu lộ bằng động từ, hoặc khi nó rất khó hiểu từ đâu mà động từ ấy đến.

Thường thì tuyệt đối cách cuối cùng bằng TVA và TVANA thì phần nhiều không có thêm vào sau những động từ, nhưng có vài hình thức đặc biệt như: nikkhamma, pahāya, ucchijja được nêu ra. Tuy nhiên, không nên hiểu rằng những ngữ căn này không có hình thức cuối cùng bằng TVA và TVANA.

Những chữ do từ nguồn gốc mà ra và cuối cùng bằng TA đều thuộc về nữ tính, chúng nó có những trung tính cách cuối cùng bằng TTA và TTANA, nhưng muốn thu gọn lại một hình thức duy nhất, là hoặc cuối cùng bằng TA và TTA trong một chỗ mà thôi.

Những danh từ nam tính cuối cùng bằng ī khi đổi ra nữ tính cuối cùng bằng inī, như haṭṭhī: haṭṭhinī.

Nhiều danh từ cuối cùng bằng a, như kāka, miga, nāga thì cuối cùng nữ tính của nó bằng ī và một đôi khi bằng inī. Như:

kāka
nữ tính
kākī

miga

—
migī

nāga

—
nāgī, nāginī

Có vài chữ cuối cùng như trên nhưng khi đổi ra nữ tính thì cuối cùng bằng ā hoặc ānī. Như:

khaṭṭiya
nữ tính
khaṭṭiyā, khaṭṭiyāni

māṭula

—
māṭulāni.

Những tính từ cuối cùng bằng vanṭu và manṭu khi đổi ra nữ tính thì để bằng ī vào chỗ chữ u và có khi cũng bỏ chữ n của tiếp vĩ ngữ. Như:

guṇvanṭu: guṇvanṭī, guṇavaṭī

saṭimanṭu: saṭimanṭī, saṭimaṭī

Có hai hình thức của hiện tại phân từ, một cuối cùng bằng nṭa và bằng mana. Những hình thức bằng nṭā khi đổi ra nữ tính bằng ī và bằng māna thì đổi ra ā. Như:

gacchanṭa: gacchanṭī

pacamāna: pacamānā

Những hình thức của trung tính thì cũng đổi ra giống như nam tính.

Có vài nguyên căn khi đổi ra nữ tính thì phải thay vào ikā thay vì aka. Như :

dāyaka: dāyikā

ārocaka: ārocikā

pācaka: pācikā

Vì vậy mà tiếng Pāli thay đổi ra rất nhiều hình thức, nên coi thêm văn phạm Pāli và khi phiên dịch phải hết sức thận trọng vì nhiều hình thức giống nhau nhưng ý nghĩa lại khác hẳn nhau.

Nāga Mahāthera BỬU CHƠN
Nguyên Tăng Thống Giáo hội Tăng già Nguyên thủy Việt Nam
Cố vấn Tinh thần Hội Phật Giáo Thế Giới

Tháng 3, PL. 2521 – DL. 1976

-ooOoo-

ABBREVIATIONS: Những chữ viết tắt

a. hay adj	Adjective	tính từ, hình dung từ
abs.	Absolutive	tuyệt đối, hoàn toàn
ad.	Adverb	phó từ
aor.	Aorist	vô hạn, bất định
cpds.	Compounds	hỗn hợp, ghép
conj.	Conjunction	liên từ, nối iền
caus.	Causative	chủ động, chủ trương
Deno.	Denominative verb	động từ cụ thể, đặt tên, chỉ tên
Des.	Desiderative verb	động từ tỏ sự ước muốn, nguyện vọng
f.	Feminine	nữ tính, giống cái
m.	Masculine	nam tính, giống đực
nt.	Neuter	trung tính, không nam không nữ
Ger.	Gerund	đang tiến hành, động danh từ
intj.	Interjection	tán thán từ, thán từ
in.	Indeclinable	bất phân từ, khỏi phân chia, không biến cách
inf.	Infinitive	vị biến cách, chưa biến thể, lối vô định
onom.	Onomatopoetic verb	động từ theo âm thanh tự nhiên, động từ tượng thanh
pass	Passive	thụ động, bị động cách, dạng bị động
act.	Active	tự động cách, dạng chủ động
pp.	Past participle	quá khứ phân từ, động tính từ quá khứ
pr. p.	Present participle	hiện tại phân từ, động tính từ hiện tại
pt. p.	Potential participle	tiềm lực phân từ, động tính từ khả năng
prep.	Preposition	tiền trí từ, tiếng không biến hóa, giới từ
pret.	Preterit verb	động từ thời quá khứ đơn
3	Of the three genders	3 tính (giống)
Si.	Singular	số ít
Pl.	Plural	số nhiều
Der.	Derivative	khởi nguyên, do nơi, phát sinh

-ooOoo-

CHÚ Ý:

Trước khi muốn tìm từ trong quyển Từ điển, nên hiểu sơ qua thứ tự của nguyên âm và phụ âm của vần Pālithì mới tìm được từ mình muốn một cách dễ dàng mau chóng, nó không có đi theo nguyên âm của Âu Tây.

Vần Pāli

Có 41 chữ cái chia ra 8 nguyên âm (vowel) và 33 phụ âm (consonant):

* 8 nguyên âm là: a, ā, i, ī, u, ū, e, o* 33 phụ âm chia làm 5 nhóm (vagga) là:

1/ k – kh – g – gh – ṅ2/ c – ch – j – jh – ñ

3/ ṭ – ṭh – ḍ- ḍh – ṇ

4/ t – th – d – dh – n

5/ p – ph – b – bh – m

và 8 chữ ngoài nhóm là: y – r – l – v – s – h – ḷ – ṃ

* Cách phát âm của 8 nguyên âm Pàli, theo vần Việt Nam:

	Pāli	phát âm theo vần VN
1	a	â hoặc á	– chữ thứ 1, 3, 5 thì đọc giọng vắn, – còn chữ thứ 2, 6, 7, 8 thì đọc giọng dài
2	ā	a
3	i	í
4	ī	i
5	u	ú
6	ū	u
7	e	ê
8	o	ô