Nội Dung Chính
- Tiểu Bộ – Bổn Sanh I: Nhóm bốn kệ ngôn, Phẩm 1 – 5
- ▪ 1. VIVARAVAGGO
- ▪ 1. PHẨM HÃY MỞ RA
- 1. Cullakāliṅgajātakaṃ – Bổn sanh Vua Cullakāliṅga.
- 2. Mahā-assārohajātakaṃ – Bổn sanh Vị Đại Kỵ Sĩ.
- 3. Ekarājajātakaṃ – Bổn sanh Vua Ekarāja.
- 4. Daddarajātakaṃ
- 6. Sujātājātakaṃ – Bổn sanh Nàng Sujātā.
- 7. Palāsajātakaṃ – Bổn sanh Cây Palāsa.
- 8. Javasakuṇajātakaṃ – Bổn sanh Chim Gõ Kiến.
- 9. Chavakajātakaṃ – Bổn sanh Kẻ Cùng Đinh
- 10. Sayhajātakaṃ – Bổn sanh Quan Đại Thần Sayha.
- TÓM LƯỢC PHẨM NÀY
- ▪ 2. PHẨM CÂY PUCIMANDA
- 1. Pucimandajātakaṃ – Bổn sanh Cây Pucimanda.
- 2. Kassapamandiyajātakaṃ – Bổn sanh Kassapa và Kẻ Khờ Dại.
- 3. Khantivādijātakaṃ – Bổn sanh Vị Thuyết Về Nhẫn Nại.
- 4. Lohakumbhijātakaṃ – Bổn sanh Địa Ngục Chậu Đồng
- 5. Maṃsajātakaṃ – Bổn sanh Miếng Thịt.
- 6. Sasajātakaṃ – Bổn sanh Con Thỏ.
- 7. Matarodanajātakaṃ – Bổn sanh Khóc Người Đã Chết.
- 8. Kaṇaverajātakaṃ – Bổn sanh Hoa Kaṇavera.
- 9. Tittirajātakaṃ – Bổn sanh Chim Đa Đa.
- 10. Succajajātakaṃ – Bổn sanh Vật Dễ Thí Bỏ.
- ▪ 3. PHẨM KẺ PHÁ HOẠI CỐC LIÊU
- 1. Kuṭidūsakajātakaṃ – Bổn sanh Kẻ Phá Hoại Cốc Liêu.
- 3. Brahmadattajātakaṃ – Bổn sanh Vua Brahmadatta.
- 4. Cammasāṭakajātakaṃ – Bổn sanh Tấm Choàng Da Thú.
- 5. Godhajātakaṃ – Bổn sanh Con Kỳ Đà.
- 6. Kakkārujātakaṃ – Bổn sanh Hoa Kakkāru.
- 7. Kākātijātakaṃ – Bổn sanh Hoàng Hậu Kākātī.
- 8. Ananusociyajātakaṃ – 8. Bổn sanh Không Nên Sầu Muộn.
- 9. Kāḷabāhujātakaṃ – Bổn sanh Con Khỉ Kāḷabāhu.
- 10. Sīlavīmaṃsajātakaṃ – Bổn sanh Suy Xét Về Giới.
- TÓM LƯỢC PHẨM NÀY
- ▪ 4. PHẨM KOKĀLIKA
- 1. Kokālikajātakaṃ – Bổn sanh Kokālika.
- 2. Rathalaṭṭhijātakaṃ – Bổn sanh Gậy Điều Khiển Xe Ngựa.
- 3. Pakkagodhajātakaṃ – Bổn sanh Con Kỳ Đà Nướng Chín.
- 4. Rājovādajātakaṃ – Bổn sanh Giáo Huấn Đức Vua.
- 6. Bổn sanh Vị Chatta Vĩ Đại.
- 7. Pīṭhajātakaṃ – Bổn sanh Ghế Ngồi.
- 8. Thusajātakaṃ – Bổn sanh Vỏ Trấu
- 9. Bāverujātakaṃ – Bổn sanh Xứ Bāveru
- 10. Bổn sanh Trưởng Giả Visayha.
- TÓM LƯỢC PHẨM NÀY
- ▪ 5. PHẨM TIỂU KUṆĀLA
- 1. Kinnarījātakaṃ – Bổn sanh Hoàng Hậu Kinnarī.
- 2. Vānarajātakaṃ – Bổn sanh Con Khỉ.
- 3. Kuntinījātakaṃ – Bổn sanh Chim Dẽ Cái.
- 4. Ambacorajātakaṃ – Bổn sanh Kẻ Trộm Xoài.
- 5. Gajakumbhajātakaṃ – Bổn sanh Con Rùa.
- 6. Kesavajātakaṃ – Bổn sanh Ẩn Sĩ Kesava.
- 7. Ayakūṭajātakaṃ – Bổn sanh Cái Búa Sắt.
- 8. Āraññajātakaṃ – Bổn sanh Khu Rừng.
- 9. Sandhibhedajātakaṃ – Bổn sanh Chia Rẽ Mối Liên Kết.
- 10. Devatāpañhajātakaṃ – Bổn sanh Các Câu Hỏi Của Vị Thiên Nhân.
- TÓM LƯỢC PHẨM NÀY
Tiểu Bộ – Bổn Sanh I: Nhóm bốn kệ ngôn, Phẩm 1 – 5
▪ 1. VIVARAVAGGO
▪ 1. PHẨM HÃY MỞ RA
508. Vivaratha imāsaṃ dvāraṃ nagaraṃ pavisituṃ mayā,aruṇarājassa sīhena susiṭṭhena surakkhitaṃ nandisenena.
508. “Các ngươi hãy mở cổng thành cho các nàng này đi vào thành phố đã khéo được bảo vệ bởi ta, Nandisena, sư tử nhân đã khéo được huấn luyện của đức vua Aruṇa.
Hãy mở cổng cho các nàng thiếu nữ,
Chúng ta đây đã giữ chắc được thành,
Nan-di-se-na sức lực vững vàng
Sư tử của vua A-ru-na đó.
509. Jayo kaliṅgānaṃ asayhasāhinaṃ parājayo anayo assakānaṃ, icceva te bhāsitaṃ brahmacārī na ujjubhūtā vitathaṃ bhaṇanti.
509. “‘Chiến thắng là thuộc về quân của vua Kaliṅga có sức chịu đựng điều không thể chịu đựng; và sự chiến bại, sự thiệt thòi, là thuộc về quân của vua Assaka,’ y như lời đã nói của ngài. Các bậc hành Phạm hạnh là những người ngay thẳng, không nói sái quấy.”
Quân Kà-lin-ga kiên cường thắng lợi
Quân As-sa-ka thất bại ê chề?
Ẩn giả ơi ngài đã nói tôi nghe.
Người chân thật chớ bao giờ nói dối.
510. Devā musāvādamupātivattā saccaṃ dhanaṃ paramaṃ tesu sakka, taṃ te musābhāsitaṃ devarāja kiṃ vā paṭicca maghavā mahinda.
510. “Chư Thiên đã đạt đến và vượt qua việc nói lời dối trá. Thưa Sakka, chân thật là tài sản tối thượng của các vị ấy. Thưa vị Chúa của chư Thiên, điều ấy của ngài đã được nói dối trá là bởi vì lý do gì, thưa vị Đại Thiên Chủ Maghavā?”
Quí nhất của thần linh là chân thật
Các vị thần chẳng chịu nói sai ngoa,
Thế mà nay, ngài nói dối, Sak-ka,
Xin ngài nói lý do cho tôi biết.
1. Cullakāliṅgajātakaṃ – Bổn sanh Vua Cullakāliṅga.
511. Nanu te sutaṃ brāhmaṇa bhaññamāne devā na issanti purisaparakkamassa, damo samādhi manaso adejjho avyaggatā nikkhamanañca kāle, daḷhañca viriyaṃ purisaparakkamo ca teneva āsi vijayo assakānan ”ti.
511. “Này Bà-la-môn, chẳng phải ông đã nghe điều được nói rằng: ‘Chư Thiên không ganh tỵ đối với sự gắng sức của con người’? Sự tinh luyện, sự tập trung, tâm ý không bị phân tán, trạng thái không nao núng và sự xuất quân đúng thời điểm, sự vững chãi, sự tinh tấn, và sự gắng sức của con người, chính vì thế, sự thắng trận đã có cho quân của vua Assaka.”
Bà-la-môn, há chẳng nghe:
Thần linh nào chẳng yêu vì hùng anh?
Những người dũng cảm, to gan
Ở nơi chiến trận chiếm phần thắng ngay.
Kiên cường mạo hiểm dạn dày,
As-sa-ka thắng trận này đúng thôi.
512. Adeyyesu dadaṃ dānaṃ deyyesu nappavecchati, āpāsu vyasanaṃ patto sahāyaṃ nādhigacchati.
512. “Trong khi cho vật thí ở những người không đáng cho, và không cho ở những người đáng cho, trong những lúc rủi ro, bị lâm vào cảnh bất hạnh, sẽ không đạt được người giúp đỡ.
Giúp cho kẻ dại người ngoa
Ðến khi khẩn cấp, ai mà cứu cho?
513. Nādeyyesu dadaṃ dānaṃ deyyesu yo pavecchati, āpāsu vyasanaṃ patto sahāyamadhigacchati.
513. Trong khi không cho vật thí ở những người không đáng cho, và người nào cho ở những người đáng cho, trong những lúc rủi ro, bị lâm vào cảnh bất hạnh, sẽ đạt được người giúp đỡ.
Thi ân cho kẻ hiền hòa,
Ðến khi khẩn cấp, người đà giúp ngay.
514. Saññogasambhogavisesadassanaṃ. anariyadhammesu saṭhesu nassati, katañca ariyesu ca añjasesu ca mahapphalaṃ hoti aṇumpi tādisu.
514. Sự gắn bó, sự thọ hưởng chung, sự đánh giá cao ở những kẻ không có tính chất thánh thiện, ở những kẻ xảo trá sẽ bị tiêu hoại. Và việc đã được làm ở những người thánh thiện, ở những người chính trực, ở những người như thế ấy, dầu nhỏ bé cũng có quả báu lớn lao.
Bao nhiêu công của dù dày,
Giúp cho kẻ xấu, cũng tày như không.
Những ai là kẻ có lòng
Ta tuy giúp ít mà công được bền.
2. Mahā-assārohajātakaṃ – Bổn sanh Vị Đại Kỵ Sĩ.
515. Yo pubbe katakalyāṇo akā loke sudukkaraṃ, pacchā kayirā na vā kayirā accantaṃ pūjanāraho ”ti.
515. Người đã tạo việc thiện trước đây là người đã làm công việc vô cùng khó làm ở thế gian, về sau, dầu có làm hay không làm, người ấy vẫn xứng đáng sự cúng dường tuyệt đối.”
Một lần việc nghĩa gây nên,
Ngai vàng xứng giá đáp đền cung nghênh.
Như từ mầm nhỏ, tái sinh trái;
Từ hành vi tốt, hiển vinh đời đời.
516. Anuttare kāmaguṇe samiddhe bhutvāna pubbe vasi ekarājā, sodāni dugge narakamhi khitto nappajahe vaṇṇabalaṃ purāṇaṃ.
516. “Này Ekarāja, trước đây ngài đã sống và đã thọ hưởng các loại dục vô thượng đã được thành tựu cho bản thân. Bây giờ, ngài đây đã bị ném vào cảnh giam cầm khó di chuyển, ngài vẫn không đánh mất vẻ đẹp và sức mạnh trước kia.”
Xưa Ðại vương sống trong vương quốc
Hưởng bao nhiêu hạnh phúc, ai bằng!
Mặt ngài sao quá khinh an
Giữa cơn địa ngục nhọc nhằn đớn đau?
517. Pubbeva khantī ca tapo ca mayhaṃ sampatthitā dabbasenā ahosi, taṃdāni laddhāna kathannu rāja jahe ahaṃ vaṇṇabalaṃ purāṇaṃ.
517. “Ngay trước đây, sự nhẫn nại và khổ hạnh đã được ta mong ước, này Dabbasena. Bây giờ, sau khi đã đạt được điều ấy, này đức vua, làm thế nào ta lại có thể đánh mất vẻ đẹp và sức mạnh trước kia?
Xưa ta đã nguyện cùng trời đất
Nhập vào hàng ẩn dật, chẳng dừng.
Ta nay vinh hiển sáng lừng,
Mặt ta há lại ra tuồng héo hon?
518. Sabbaṃ kireva pariniṭṭhitāni yasassinaṃ paññavantaṃ visayha, yaso ca laddhā purimaṃ uḷāraṃ nappajahe vaṇṇabalaṃ purāṇaṃ.
518. Quả thật thế, tất cả đều được hoàn thành sau khi đã chứng tỏ là người có danh vọng, có trí tuệ. Và sau khi đã đạt được danh vọng cao cả chưa đạt được trước đây, ta không thể nào đánh mất vẻ đẹp và sức mạnh trước kia.
Ðạt cứu cánh, ta tròn bổn phận,
Vua thù ta còn hận ta đâu?
Vinh danh, ta đạt mong cầu,
Mặt ta há lại đổi màu xấu xa?
3. Ekarājajātakaṃ – Bổn sanh Vua Ekarāja.
519. Panujja dukkhena sukhaṃ janinda sukhena vā dukkhamasayhasāhi, ubhayattha santo abhinibbutattā sukhe ca dukkhe ca bhavanti tulyā ”ti.
519. Này quân vương, sau khi đổi thay hạnh phúc bằng khổ đau, hoặc khổ đau bằng hạnh phúc, hãy chịu đựng điều không thể chịu đựng. Ở cả hai trường hợp, những người an tịnh, có bản thân tịch tịnh, đều thản nhiên ở hạnh phúc và ở khổ đau.”
Khi vui sướng chuyển ra khổ cực,
Kẻ bền lòng lọc được an khang.
Khổ, vui, nào phải hai đàng,
Khi người đời đạt Niết-bàn tịch không.
520. Imāni maṃ daddara tāpayanti vācāduruttāni manussaloke, maṇḍūkabhakkhā udakantasevī āsīvisaṃ maṃ avisā sapanti.
“Này anh Daddara, những lời nói lăng mạ này ở thế giới loài người làm em bực bội: ‘Những kẻ có thức ăn là ếch, những kẻ lai vãng ở mép nước.’ Những kẻ không có nọc độc chưởi rủa em, là rắn có nọc độc.”
Dad-da-ra, ai mà chịu nỗi
Chúng nhiếc ta: ” Ăn nhái, ở bùn”
Bọn kia khờ dại đáng thương,
Trước nanh rắn độc, dám nhờn mặt sao?
521. Sakā raṭṭhā pabbājito aññaṃ janapadaṃ gato, mahantaṃ koṭṭhaṃ kayirātha duruttānaṃ nidhetave.
521. “Người bị trục xuất khỏi đất nước của mình và đi đến một xứ sở khác, nên tạo ra một kho chứa lớn để chứa đựng những lời nói lăng mạ.
Kẻ lưu đầy bị vào chốn lạ
Phải chịu bao nhục mạ tân toan
522. Yattha posaṃ na jānanti jātiyā vinayena vā, na tattha mānaṃ kayirātha vasamaññātake jane.
522. Ở nơi nào người ta không biết về dòng dõi hoặc về tư cách của mình, ở nơi ấy, không nên tỏ ra ngã mạn trong khi sống với người không biết về mình.
Bậc hàng giai cấp ta mang,
Hạnh hiền đức độ há từng ai hay?
Kẻ ngu muốn tỏ bày ra dáng
Rằng ta đây là hạng cao vời.
4. Daddarajātakaṃ
523. Videsavāsaṃ vasato jātavedasamenapi, khamitabbaṃ sapaññena api dāsassa tajjitan ”ti.
523. Người đang sống lưu trú ở nước ngoài, dầu là (chói sáng) như là ngọn lửa, với trí tuệ của mình cũng nên nhẫn nhịn sự công kích của kẻ hạ cấp.”4. Bổn sanh Con Rắn Daddara.
Trong nhà dù sáng như trời,
Ra ngoài phải chịu đựng người hạ lưu.
524. Natthi loke raho nāma pāpakammaṃ pakubbato, passanti vanabhūtāni taṃ bālo maññatī raho.
524. “Không có việc gọi là kín đáo ở thế gian đối với kẻ đang làm việc ác. Các sinh linh ở trong rừng nhìn thấy việc mà kẻ ngu nghĩ là kín đáo.
Thật ra chẳng việc nào tội lỗi
Lại kín bưng đối với đời này.
Kẻ ngu tưởng kín đáo thay,
Thần linh cũng đã thấy ngay hết rồi.
525. Ahaṃ raho na passāmi suññaṃ vāpi na vijjati, yattha aññaṃ na passāmi asuññaṃ hoti taṃ mayā.
525. Con không nhìn thấy nơi nào kín đáo, hoặc nơi trống vắng cũng không tìm thấy. Nơi nào con không nhìn thấy người nào khác, nơi ấy là không trống vắng bởi vì con (có mặt ở đó).”
Ðiều bí mật chẳng nơi giấu được,
Với tôi đây không nốt cái không.
Ở nơi chẳng có ai cùng
Nhưng tôi có đó, hết luôn không rồi!
526. Dujjacco ca sujacco ca nando ca sukhavacchako, vejjo addhuvasīlo ca te dhammaṃ jahumatthikā.
526. “Dujjacca, Sujacca, Nanda, Sukhavacchaka, Vejja, và Addhuvasīla, tất cả bọn chúng, với mục đích (đạt được vợ), đã từ bỏ nguyên tắc đạo đức.
Cậu Hoang, cậu Khánh, cậu Vui
Lại thêm cậu Dễ, cậu Tồi, cậu Vinh
Thảy mong được vợ cho mình
Lầm đường lạc nẻo mà thành lông bông.
5. Sīlavīmaṃsajātakaṃ – Bổn sanh Suy Xét Về Giới.
527. Brāhmaṇe ca kathaṃ jahe sabbadhammānapāragū, yo dhammamanupāleti dhitimā saccanikkamo ”ti.
527. Và làm thế nào vị Bà-la-môn có thể từ bỏ (mục đích đạt được vợ)? Vị đã đi đến bờ kia đối với tất cả các pháp là người gìn giữ nguyên tắc đạo đức, có nghị lực, có sự nỗ lực vì chân lý.”
Thấy rõ Pháp từ trong tuổi trẻ,
Luôn chấp trì Chân đế mà thôi.
Do lòng can đảm cao vời,
Bà-la-môn lấy được người vợ kia.
528. Kiṃ aṇḍakā ime deva nikkhittā kaṃsamallake, upalohitakā vaggu taṃ me akkhāhi pucchito.
528. “Tâu bệ hạ, những trái này, như những quả trứng, có tên là gì? Chúng được đặt ở mâm đồng, có màu đỏ tựa máu, xinh tươi. Được thiếp hỏi, xin bệ hạ hãy nói về nó.”
Dáng như cái trứng, cái gì đây
Trong đĩa vàng kia đặt trước ngài,
Sắc đỏ xinh thay – Tâu thánh thượng,
Trái cây này mọc ở đâu vầy?
529. Yāni pure tvaṃ devi bhaṇḍu nantakavāsinī, ucchaṅgahatthā pacināsi tassā te koliyaṃ phalaṃ.
529. “Này hoàng hậu, nàng trước kia, đầu cạo, mặc y phục tàn tạ, dùng cánh tay thu gom chúng vào lòng, là trái táo của nàng đấy.
Áo quần mộc mạc, đầu không mão,
Ngày ấy nào cô hổ thẹn đâu?
Vạt áo đựng đầy bao trái táo,
Bây giờ lại hỏi trái cây nào!
530. Uḍḍayhate na ramati bhogā vippajahanti taṃ, tatthevimaṃ paṭinetha yattha kolaṃ pacissati.
530. ‘Nàng này kiêu ngạo nên không vui thích, các của cải rời bỏ nàng ấy.’ Các ngươi hãy đưa nàng này về lại đúng nơi mà nàng sẽ thu gom trái táo.”
Cô quá tự cao, hư hỏng ra,
Ðời cô chẳng thấy thú đâu mà!
Ði đi, táo ấy, lui về lượm,
Cô chẳng còn là vợ của ta.
6. Sujātājātakaṃ – Bổn sanh Nàng Sujātā.
531. Honti hete mahārāja iddhippattāya nāriyā, khama deva sujātāya māssā kujjhi rathesabhā ”ti.
531. “Tâu đại vương, những người phụ nữ này quả là do đã đạt được uy quyền. Tâu bệ hạ, xin hãy tha thứ cho nàng Sujātā. Tâu đấng thủ lãnh xa binh, xin ngài chớ nổi giận đối với nàng ấy.”
Ðây là tội của người phụ nữ
Tăng trưởng theo ngôi thứ mà ra.
Xin ngài thôi giận, thứ tha,
Vì ngài đã tặng cho bà ngôi cao.
532. Acetanaṃ brāhmaṇa assuṇantaṃ jāno ajānantamimaṃ palāsaṃ, āraddhaviriyo dhuvaṃ appamatto sukhaseyyaṃ pucchasi kissa hetu.
532. “Này Bà-la-môn, trong khi biết rằng cây palāsa này là không có tâm tư, không nghe được, không nhận biết, có sự ngủ nghê thoải mái, ngươi vẫn nỗ lực ra sức, thường xuyên, không xao lãng hỏi han nó, vậy điều gì là nguyên nhân?”
Bà-la-môn, sao người có trí
Lại hỏi han cây chỉ vô tri?
Lời cầu, lời chúc ra chi!
Cây trong thảm ấy đáp gì người đâu!
533. Dūre suto ceva brahā ca rukkho dese ṭhito bhūtanivāsarūpo, tasmā namassāmi imaṃ palāsaṃ ye cettha bhūtā te ca dhanassa hetu.
533. “Được nghe tiếng là ở nơi xa xôi và to lớn, cây này đứng thẳng ở khu đất bằng, có vẻ là nơi trú ngụ của chư Thiên. Vì thế, tôi kính lễ cây palāsa này, và tài sản của chư Thiên ngụ ở nơi này là nguyên nhân.”
Cây nổi tiếng từ lâu vẫn đứng
Chỗ an cư của những vị thần.
Thần kia tôi kính muôn vàn,
Chắc rằng thần giữ kho tàng nơi đây.
534. So te karissāmi yathānubhāvaṃ. kataññutaṃ brāhmaṇa pekkhamāno, kathaṃ hi āgamma sataṃ sakāse moghāni te assu pariphanditāni.
534. “Này Bà-la-môn, trong khi xem xét trạng thái biết ơn, ta đây sẽ làm cho ngươi tùy theo năng lực. Bởi vì làm thế nào để ngươi sau khi đi đến gần bên những người tốt, những việc làm thành tín của ngươi chẳng phải rỗng không?
Bà-la-môn tâm đầy từ ái
Chính ta đây ghi lấy việc người
Hành vi sùng đạo trên đời,
Bao giờ kết quả cũng thời xứng cân.
7. Palāsajātakaṃ – Bổn sanh Cây Palāsa.
535. Yo tindurukkhassa paro pilakkhū parivārito pubbayañño uḷāro, tasseva mūlasmiṃ nidhī nikhāto ādāyādo gaccha taṃ uddharāhī ”ti.
535. Ở phía trước của cây tindu, có cây sung nào to lớn, đã được rào quanh, trước đây có cuộc tế lễ, ở ngay gốc cây ấy có của cải cất giữ đã được chôn giấu, không có người thừa tự, ngươi hãy đi đến và lấy của cải ấy lên.”
Cây sung kia đổ tràn bóng mát
Xứng cùng bao tặng vật, cúng dường.
Dưới cây chôn một kho tàng
Phần người được thưởng, đào vàng mà xin.
536. Akaramhasa te kiccaṃ yaṃ balaṃ ahuvamhase, migarāja namo tyatthu api kiñci labhāmase.
536. “Chúng tôi đã làm phận sự đối với ngài, việc ấy là khả năng của chúng tôi. Thưa chúa tể của loài thú, xin kính lễ đến ngài. Mong rằng chúng tôi cũng nhận được vật gì đó.”
Bao nhiêu lòng tốt trong tôi,
Tôi đây đã tỏ cho ngài lần kia.
Phần ngài chẳng nguyện cao xa,
Cho tôi đôi chút gọi là hảo tâm.
537. Mama lohitabhakkhassa niccaṃ ḷuddāni kubbato, dantantaragato santo taṃ bahuṃ yampi jīvasi.
537. “Trong khi đi vào bên trong hàm răng của ta,–kẻ có thức ăn vấy máu, thường xuyên gây nên các việc tàn bạo,–việc bạn vẫn sống còn là (đã nhận được) nhiều rồi đấy.”
Ngươi gởi đầu vào hàm Sư tử
Loài vuốt nanh rực thứ máu hồng
Nhưng ngươi vẫn sống như thường:
Hảo tâm ta đã tỏ tường cho ngươi.
538. Akataññumakattāraṃ katassa appatikārakaṃ, yasmiṃ kataññutā natthi niratthā tassa sevanā.
538. “Không có sự đền đáp đến người đã làm cho kẻ không biết ơn, cho kẻ không làm . Ở kẻ nào không có sự biết ơn, phục vụ kẻ ấy là không có lợi ích.
Bao việc tốt trên đời
Thi hành để giúp ngươi.
Giúp loài vô ơn nghĩa
Mong chi được đền bồi?
8. Javasakuṇajātakaṃ – Bổn sanh Chim Gõ Kiến.
539. Yassa sammukhaciṇṇena mittadhammo na labbhati, anusuyyam anakkosaṃ saṇikaṃ tamhā apakkame ”ti.
539. Với công đức đã làm trực tiếp đến kẻ nào, mà pháp thân hữu không đạt được, thì nên mau chóng rời xa kẻ ấy, không phật lòng, không sỉ vả.”
Ðừng khởi ý chua cay
Ðừng buông lời gắt gay.
Phường xấu xa như thế,
Ta cần lánh xa ngay!
540. Sabbamidaṃ carimavataṃ ubho dhammaṃ na passare, ubho pakatiyā cutā yo cāyaṃ sajjhāpayati, yo ca dhammaṃ adhīyati.
540. “Toàn bộ việc này là sự thọ trì thời cận đại, cá hai không nhìn thấy pháp, cả hai đã bị lệch ra khỏi lề thói, người này dạy (ngồi chỗ thấp), và người học pháp (ngồi chỗ cao).”
Thưa Ðạo sư, thưa Vương đệ tử,
Tôi thấy kia mọi sự lỗi lầm,
Hai ngài đọa khỏi thiên ân,
Hai ngài giới luật đều làm sai hư.
541. Sālīna bhojanaṃ bhuñje suciṃ maṃsūpasevanaṃ, tasmā etaṃ na sevāmi dhammaṃ isīhi sevitaṃ.
541. “Ta thọ thực bữa ăn với gạo sālī, có trộn lẫn thịt tinh khiết. Vì thế, ta không thực hành việc ấy, là pháp mà các vị ẩn sĩ phụng sự.”
Gạo ta ăn lấy từ đồi nọ
Mùi thơm ngon như có thịt vào.
Kẻ kia tội lỗi, tại sao
Thánh đang dùng bữa, lại rao giới điều?
542. Paribbaja mahā loko pacantaññepi pāṇino, mā taṃ adhammo ācarito asmā kumbhamivābhidā.
542. “Ngài hãy ra đi, thế gian là to lớn, dầu cho các sinh mạng khác bị đọa đày. Ngài chớ thực hành việc phi pháp, tựa như hòn đá làm vỡ cái chum.
Hãy dọc ngang mọi chiều mặt đất,
Bà-la-môn, người sẽ thấy ra
Xem kia, đau khổ ấy là
Số phần chung của người ta trên đời.
9. Chavakajātakaṃ – Bổn sanh Kẻ Cùng Đinh
543. Dhiratthu taṃ yasalābhaṃ dhanalābhañca brāhmaṇa, yā vutti vinipātena adhammacaraṇena vā ”ti.
543. Này Bà-la-môn, thật xấu hổ thay sự đạt được danh vọng và sự đạt được tài sản ấy, đó là hành vi với sự bị rơi vào đọa xứ (trong tương lai) hoặc với sự thực hành sai trái (trong hiện tại).”
Do tội lỗi, đời người tàn ố
Giá còn thua mảnh vỡ chiếc bình
Coi chừng tham ý, dục tình,
Chúng đưa tới cõi khổ hình đau thương.
544. Sasamuddapariyāyaṃ mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ, na icche sahanindāya evaṃ sayha vijānahi.
544. “Ta không mong muốn vùng đất có sự bao quanh của biển cả, có biển là vòng đai, cùng với lời chê bai. Này Sayha, ông hãy nhận biết như vậy.
Trên đời chẳng ngai vàng, vương quốc
Chiếm lòng ta, gây nhục ta nào!
545. Dhiratthu taṃ yasalābhaṃ dhanalābhañca brāhmaṇa, yā vutti vinipātena adhammacaraṇena vā.
545. Này Bà-la-môn, thật xấu hổ thay sự đạt được danh vọng và sự đạt được tài sản ấy, đó là hành vi với sự bị rơi vào đọa xứ (trong tương lai) hoặc với sự thực hành sai trái (trong hiện tại).
Xấu thay, danh lợi mong cầu
Ðưa người vào cảnh khổ đau ngập tràn.
546. Api ce pattamādāya anāgāro paribbaje, sāyeva jīvikā seyyo yā cādhammena esanā.
546. Hơn nữa, nếu cầm lấy bình bát, ra đi, sống không nhà, chính sự nuôi mạng ấy là tốt hơn việc tầm cầu không đúng pháp.
Kiếp không nhà lang thang đây đó,
Cầm bát xin nhà nọ nhà kia,
10. Sayhajātakaṃ – Bổn sanh Quan Đại Thần Sayha.
547. Api ce pattamādāya anāgāro paribbaje, aññaṃ ahiṃsayaṃ loke api rajjena taṃ varan ”ti.
547. Hơn nữa, nếu cầm lấy bình bát, ra đi, sống không nhà, trong khi không hãm hại người khác ở thế gian, thậm chí điều ấy còn cao quý hơn cả vương quốc.”
Hơn làm vua, tạo phiền hà,
Trị vì độc đoán theo đà ác tham.
Vivaravaggo paṭhamo.
*****
Phẩm Hãy Mở Ra là thứ nhất.
*****
TASSUDDĀNAṂ
Vivarañca adeyyasamiddhavaraṃatha daddarapāpamahātiraho, atha kolipalāsavarañca kara carimaṃ sasamuddavarena dasa.
–ooOoo–
TÓM LƯỢC PHẨM NÀY
Việc mở ra, người không đáng cho, và chuyện đã được thành tựu, rồi con rắn Daddara, nơi vô cùng kín đáo cho việc làm ác, rồi trái táo, và chuyện cây palāsa, chúng tôi đã làm,
thời cận đại, với chuyện có biển cả bao quanh, là mười.
–ooOoo–
▪ 2. PUCIMANDAVAGGO
▪ 2. PHẨM CÂY PUCIMANDA
548. Uṭṭhehi cora kiṃ sesi ko attho supinena te, mā taṃ gahesuṃ rājāno gāme kibbisakārakaṃ.
548. “Này kẻ trộm, hãy đứng lên. Sao ngươi lại nằm? Lợi ích gì cho ngươi với việc ngủ mơ? Chớ để những người của vua bắt được ngươi, kẻ gây ra tội lỗi ở trong làng?”
Anh trộm, dậy đi thôi,
Ngủ chi, gấp lắm rồi,
Người của vua sắp đến,
Tội anh họ quyết đòi.
549. Yannu coraṃ gahessanti gāme kibbisakārakaṃ, kiṃ tattha pucimandassa vane jātassa tiṭṭhato.
549. “Phải chăng họ sẽ bắt được kẻ trộm, kẻ gây ra tội lỗi ở trong làng? Trong trường hợp ấy, việc gì đến cây Pucimanda đã được sanh ra và tồn tại ở trong rừng?”
Tên trộm táo gan ấy
Bị bắt hay thoát đi,
Thần cây Nimbo xin hỏi:
Với ngài, đâu khác chi?
550. Na tvaṃ assattha jānāsi mama corassa c’ antaraṃ, coraṃ gahetvā rājāno gāme kibbisakārakaṃ, appenti nimbasūlasmiṃ tasmiṃ me saṅkate mano.
550. “Này Thần cây Assattha, ngài không biết về kết cuộc của tôi và của kẻ trộm: Sau khi bắt được kẻ trộm, kẻ gây ra tội lỗi ở trong làng, những người của vua đem treo gã ở cọc cây nimba vót nhọn; ý của tôi lo ngại về điều ấy.
Ngài đâu biết ta lo thầm kín:
Quân nhà vua sẽ đến nơi đây,
Bắt tên trộm, chặt cành cây
Phạt xiên tội phạm cây này còn chi!
1. Pucimandajātakaṃ – Bổn sanh Cây Pucimanda.
551. Saṅkeyya saṅkitabbāni rakkheyyānāgataṃ bhayaṃ, anāgatabhayā dhīro ubho loke avekkhatī ”ti.
551. Nên lo ngại về những điều đáng lo ngại. Nên phòng ngừa nỗi nguy hiểm ở tương lai. Vì sự nguy hiểm trong tương lai, người sáng trí xem xét cả hai đời (đời này và đời sau).”
Mối nguy chưa thấy, vẫn lo ngay,
Cân nhắc so đo kẻo muộn thay.
Kẻ trí bao giờ trong hiện tại
Cũng nhìn tình trạng của tương lai.
552. Api kassapa mandiyā yuvā sapati hanti vā, sabbantaṃ khamate dhīro paṇḍito taṃ titikkhati.
552. “Này Kassapa, cũng vì khờ dại mà người trẻ tuổi chưởi rủa hoặc đánh đập. Bậc sáng trí tha thứ mọi điều ấy, bậc sáng suốt nhẫn nhịn điều ấy.
Nếu trẻ dại nói làm sai trái,
Phần người khôn nhẫn nại bền lòng
553. Sacepi santo vivadanti khippaṃ sandhīyare puna, bālā pattāva bhijjanti na te samathamajjhagū.
553. Thêm nữa, nếu những người tốt tranh cãi, họ cũng mau chóng hàn gắn lại. Còn những kẻ ngu bị tan rã, tựa như các bình bát đất; chúng không đạt đến sự hòa giải.
Người hiền tranh cãi chóng xong,
Kẻ rồ tan vỡ như hòn đất khô.
554. Ete bhūyyo samāyanti sandhi tesaṃ na jīrati, yo cādhipannaṃ jānāti yo ca jānāti desanaṃ.
554. Người biết lỗi đã vi phạm và người biết sự sám hối tội, những người này gặp gỡ nhau nhiều hơn thì sự liên kết giữa bọn họ không bị hư hoại.
Kẻ cầu học biết cho mình lỗi,
Chẳng hề phai, tỏ mối thân tình,
2. Kassapamandiyajātakaṃ – Bổn sanh Kassapa và Kẻ Khờ Dại.
555. Eso hi uttaritaro bhāravāho dhurandharo, yo paresādhipannānaṃ sayaṃ sandhātumarahatī ”ti.
555. Người có khả năng tự mình hòa giải các sự va chạm của những người khác, chính người ấy là tốt hơn, với sự mang đi gánh nặng và sự nhận lãnh trách nhiệm.”
Như mang gánh của em anh,
Và làm nhẹ bớt xung quanh láng giềng.
556. Yo te hatthe ca pāde ca kaṇṇanāsañca chedayi, tassa kujjha mahāvīra mā raṭṭhaṃ vinassā idaṃ.
556. “Thưa đại dũng sĩ, người nào đã ra lệnh chặt đứt hai tay, hai chân, tai và mũi của ngài, thì ngài hãy nổi giận với người ấy, xin ngài chớ hủy diệt xứ sở này.”
Kẻ nào xéo mũi, cắt tai,
Cùng là chặt đứt của ngài tay chân.
Xin hờn kẻ ấy riêng phần,
Tâm hồn oanh liệt, xin đừng hờn chung!
557. Yo me hatthe ca pāde ca kaṇṇanāsañca chedayi, ciraṃ jīvatu so rājā na hi kujjhanti mādisā.
557. “Người nào đã ra lệnh chặt đứt hai tay, hai chân, tai và mũi của ta, mong rằng vị vua ấy sống lâu, bởi vì những người như ta không nổi giận.”
Mong vua vẫn được mạng trường,
Tay hung hủy hoại chẳng thương thân này,
Nhưng lòng thanh tịnh, ta đây,
Chẳng hề căm giận kẻ gây ác nào!
558. Ahū atītamaddhānaṃ samaṇo khantidīpano, taṃ khantiyāyeva ṭhitaṃ kāsirājā achedayi.
558. “Vào thời quá khứ, đã có vị Sa-môn với lời khen về kham nhẫn. Vua xứ Kāsi đã ra lệnh chém vị đã trú vững ở chính sự kham nhẫn ấy.
Cổ thánh nhân – người đời truyền tụng –
Vẫn tỏ ra đại dũng đại uy.
Thánh kia kham nhẫn kiên trì,
Bị vua của xứ Kà-si giết rồi.
559. Tassa kammassa pharusassa vipāko kaṭuko ahu, yaṃ kāsirājā vedesi nirayamhi samappito ”ti.
3. Khantivādijātakaṃ – Bổn sanh Vị Thuyết Về Nhẫn Nại.
559. Quả thành tựu của hành động thô bạo ấy đã là cay đắng, vua xứ Kāsi đã cảm thọ điều ấy khi bị đọa vào địa ngục.”
Ôi món nợ chẳng hồi tiếc nuối,
Vua kia đành trả lại liền sau.
Tháng ngày ân hận dài lâu,
Một khi trú địa ngục sâu tận cùng.
560. Dujjīvitaṃ ajīvimha ye sante na dadamhase, vijjamānesu bhogesu dīpaṃ nākamha attano.
560. “Chúng tôi đã sống cuộc sống xấu xa; trong khi hiện hữu, chúng tôi đã không bố thí. Trong khi có các của cải, chúng tôi đã không xây dựng hòn đảo cho bản thân.”
Ðúng phần của, ta nào ban bố,
Lại sống đời nhiễm ố, tà gian,
Không tìm cứu rỗi vững vàng,
Giờ đây phước lạc một đường bay xa.
561. Saṭṭhi vassasahassāni paripuṇṇāni sabbaso, niraye paccamānānaṃ kadā anto bhavissati.
561. “Trong khi bị nung nấu ở địa ngục với mọi hình thức, tròn đủ sáu chục ngàn năm, khi nào sẽ là sự chấm dứt (cho chúng tôi)?”
Sầu thảm thay, số này chịu cả
Ðến khi nào buông thả ra cho?
Qua vô số kiếp khôn dò
Cực hình địa ngục bao giờ ngưng đâu!
562. Natthi anto kuto anto na anto patidissati, tadā hi pakataṃ pāpaṃ mamaṃ tuyhañca mārisā.
562. “Không có sự chấm dứt. Do đâu có sự chấm dứt? Sự chấm dứt không được nhìn thấy. Này các ông, bởi vì khi ấy, tội ác của tôi và của ông đã được làm ra.”
Nào dứt được khổ sầu đau đớn,
Số phận kia đã gán cho ta,
Ở trần gian tạo ác ra,
Chính phần ta phải nhận mà đền đây.
4. Lohakumbhijātakaṃ – Bổn sanh Địa Ngục Chậu Đồng
563. Sohaṃ nūna ito gantvā yoniṃ laddhāna mānusiṃ, vadaññū sīlasampanno kāhāmi kusalaṃ bahun ”ti.
563. “Chắc chắn rằng tôi đây, sau khi từ nơi này ra đi nhập vào tử cung của người nữ, tôi sẽ là người hào phóng, có đầy đủ giới hạnh, và sẽ làm nhiều việc thiện.”
Số phận này một mai thoát nhẹ,
Mang kiếp người, ta sẽ vươn lên,
Quyết làm nhiều việc thiện hiền,
Bằng công đức tự trang nghiêm lấy mình.
564. Pharusā vata te vācā maṃsaṃ yācanako asi, kilomasadisī vācā kilomaṃ samma dadāmi te.
564. “Lời nói của bạn quả thật là thô lỗ, và bạn là người xin thịt. Lời nói có sự tương đương với miếng bạc nhạc, này bạn, ta cho bạn miếng bạc nhạc.”
Ðối với kẻ cầu xin ân huệ,
Lời sao thô lỗ thế bạn ơi?
Món thô xứng đáng cùng lời,
Chỉ xương da đấy, thứ tôi treo này.
565. Aṅgametaṃ manussānaṃ bhātā loke pavuccati, aṅgassa sadisī vācā aṅgaṃ samma dadāmi te.
565. “Tay chân này là thuộc về con người, ở thế gian gọi là anh em. Lời nói có sự tương đương với tay chân, này bạn, ta cho bạn phần thịt đùi.”
Tên người anh, mối dây mạnh mẽ
Nối tình thân những kẻ với nhau…
Lời hay của bạn vừa trao
Khiến tôi tặng chỗ nối vào hai xương.
566. Tātāti putto vadamāno kampeti hadayaṃ pitu, hadayassa sadisī vācā hadayaṃ samma dadāmi te.
566. “Người con trai trong khi nói ‘cha ơi’ làm rung động trái tim người cha. Lời nói có sự tương đương với trái tim, này bạn, ta cho bạn trái tim.”
Tim người cha xót thương động chuyển
Khi nghe kêu lên tiếng “cha thân”!
Ðáp lời bạn khẩn cầu ân,
Trái tim nai đấy tôi mang tặng liền.
5. Maṃsajātakaṃ – Bổn sanh Miếng Thịt.
567. Yassa gāme sakhā natthi yathāraññaṃ tatheva taṃ, sabbassa sadidī vācā sabbaṃ samma dadāmi te ”ti.
567. “Đối với người nào không có bạn bè ở trong làng, nơi ấy giống y như khu rừng. Lời nói có sự tương đương với tất cả, này bạn, ta cho bạn tất cả.”
Tôi dám nghĩ: cuộc đời không bạn
Chắc phải là hoang vắng đìu hiu!
Gồm trong tiếng “bạn” niềm yêu,
Nên tôi tặng hết bao nhiêu thịt này.
568. Satta me rohitā macchā udakā thalamubbhatā, idaṃ brāhmaṇa me atthi etaṃ bhutvā vane vasa.
568. “Bảy con cá hồng của tôi đã được vớt từ dưới nước lên đất liền. Này Bà-la-môn, cái này là phần tôi có. Ngài hãy ăn cái ấy rồi sống ở trong rừng.”
Bảy cá hồng tôi đã gọn mang
Từ dòng nước cả của sông Hằng,
Bà-la-môn hỡi, ăn cho thỏa,
Và ở lại đây chốn núi ngàn.
569. Dussa me khettapālassa rattibhattaṃ apābhataṃ, maṃsasūlā ca dve godhā ekañca dadhivārakaṃ, idaṃ brāhmaṇa me atthi etaṃ bhutvā vane vasa.
569. “Tôi đã lấy đi bữa ăn tối của người giữ ruộng ấy gồm có hai xiên thịt nướng, một con kỳ đà, và một bình sữa. Này Bà-la-môn, cái này là phần tôi có. Ngài hãy ăn cái ấy rồi sống ở trong rừng.”
Người coi đồng dành thức ăn tối
Bình sữa kia; rắn mối nữa đây.
Hai xiên để nướng thịt này
Tôi đây trót dại lấy ngay ấy mà.Có bao nhiêu tôi đà tặng đấy,
Bà-la-môn xin hãy ăn thôi!
Nếu ngài hạ cố đến nơi
Rừng này ở lại cùng tôi một hồi.
570. Ambapakkodakaṃ sītaṃ sītacchāyaṃ manoramaṃ, idaṃ brahmaṇa me atthi etaṃ bhutvā vane vasa.
570. “Xoài chín, nước lạnh, bóng cây dâm mát làm thích ý. Này Bà-la-môn, cái này là phần tôi có. Ngài hãy ăn cái ấy rồi sống ở trong rừng.”
Dòng nước lạnh với cành xoài mọng,
Chốn rừng xanh rợp bóng yên lành,
Ðể ngài vui hưởng, sẵn dành,
Nếu ngài thỏa ý, rừng xanh nương mình.
6. Sasajātakaṃ – Bổn sanh Con Thỏ.
571. Na sasassa tilā atthi na muggā na pi taṇḍulā, iminā agginā pakkaṃ mamaṃ bhutvā vane vasā ”ti.
571. “Thỏ tôi không có mè, không có đậu, cững không có gạo. Ngài hãy ăn thịt tôi đã được nướng chín bằng ngọn lửa này, rồi sống ở trong rừng.”
Tôi chẳng có thức ăn mè, đậu,
Cùng gạo cơm để hậu đãi ngài.
Thịt tôi hãy nướng lửa thôi,
Nếu ngài sống với chúng tôi chốn này.
572. Matamatameva rodatha na hi taṃ rodatha yo marissati, sabbeva sarīradhārino anupubbena jahanti jīvitaṃ.
572. “Quý vị khóc người đã chết và chỉ mỗi người đã chết, bởi vì quý vị không khóc cho người chưa chết. Toàn bộ tất cả những loài có thân xác đều từ bỏ mạng sống theo tuần tự.
Khóc người sống hết khóc kẻ chết,
Mọi sinh linh đều kết một thân,
573. Devamanussā catuppadā pakkhigaṇā uragā ca bhogino, samhi sarīre anissarā ramamānāva jahanti jīvitaṃ.
573. Chư Thiên, nhân loại, loài bốn chân, các loài chim, và các loài bò sát có thân hình to lớn, đều không có quyền hành về thân xác của mình, chúng từ bỏ mạng sống ngay trong lúc đang còn vui thích.
Loài chim, loài thú bốn chân, Rắn, người, thần thảy bước chung một đàng.
574. Evañcalitaṃ asaṇṭhitaṃ sukhadukkhaṃ manujesu apekkhiya, kanditaruditaṃ niratthakaṃ kiṃ vo sokagaṇābhikīrare.
574. Như vậy, hạnh phúc hay khổ đau ở loài người là bị dao động, không được ổn định, không thể trông đợi, rên rỉ và khóc lóc là không có lợi ích, tại sao quý vị lại gieo rắc lắm nỗi sầu muộn?
Chống số phận, ta càng bất lực,
Vui chết không khổ lạc thăng trầm.
Sao chìm trong mối thương tâm
Vì người anh chết, lệ đầm đìa rơi?
7. Matarodanajātakaṃ – Bổn sanh Khóc Người Đã Chết.
575. Dhuttā soṇḍā akatā bālā sūrā ayogino, dhīraṃ maññanti bāloti ye dhammassa akovidā ”ti.
575. Những kẻ vô lại, những kẻ nghiện ngập, những kẻ vô học, những kẻ ngu si, những kẻ võ biền, những kẻ không rèn luyện, chúng nghĩ rằng người sáng suốt là ‘kẻ ngu si,’
chúng là những kẻ không rành rẽ về các pháp (thế gian).”
Chuyện lừa đảo, chuyện đời phóng dật,
Kẻ dại cuồng hay bậc hùng oai,
Khôn ranh, chẳng biết điều ngay,
Khôn ngoan như thế cũng tày ngu si.
576. Yantaṃ vasantasamaye kaṇaveresu bhānusu, sāmaṃ bāhāya pīḷesi sā taṃ ārogyamabravi.
576. “Vào tiết mùa xuân, khi những bông hoa kaṇavera chói sáng, chàng đã ghì chặt Sāmā bằng cánh tay, nàng ấy đã nói rằng nàng vẫn khỏe mạnh.”
Giữa ngày vui đẹp của xuân thời,
Cây cối mang hoa rực ánh tươi,
Tỉnh dậy sau cơn mê ngất ấy,
Sà-mà đang sống, sống vì người.
577. Ambho na kira saddheyyaṃ yaṃ vāto pabbataṃ vahe, pabbatañce vahe vāto sabbampi paṭhaviṃ vahe, yattha sāmā kālakatā sā maṃ ārogyamabravi.
577. “Này ông, tôi thật sự không thể tin rằng gió có thể dời đi ngọn núi, nếu gió có thể dời đi ngọn núi thì gió có thể dời đi toàn bộ trái đất; và trường hợp nàng Sāmā đã qua đời mà nàng ấy đã nói rằng nàng vẫn khỏe mạnh.”
Gió dữ lung lay được núi đâu?
Gió làm đất vững chãi rung sao?
Thấy người đã chết đang còn sống,
Chuyện ấy hóa ra quá nhiệm mầu!
578. Na ceva sā kālakatā na ca sā aññamicchati, ekabhattā kira sāmā tameva abhikaṅkhati.
578. “Nàng ấy chẳng những chưa qua đời mà nàng ấy còn không ưa thích người đàn ông khác. Nghe nói Sāmā chỉ ăn một bữa và mong mỏi chỉ mỗi ông thôi.”
Sà-mà quả thực sống đời này,
Nàng chẳng kết duyên với một ai,
Nhịn hết, mỗi ngày ăn một bữa,
Riêng người, nàng giữ mối mê say.
8. Kaṇaverajātakaṃ – Bổn sanh Hoa Kaṇavera.
579. Asanthutaṃ maṃ cirasanthutena nimini sāmā adhuvaṃ dhuvena, mayāpi sāmā nimineyya aññaṃ ito ahaṃ dūrataraṃ gamissan ”ti.
579. “Sāmā đã chọn lấy tôi, kẻ không thân thiết, thay vì người tình thân thiết lâu dài, đã chọn lấy kẻ không chung thủy thay vì người chung thủy, Sāmā cũng có thể chọn lấy người khác thay vì tôi; từ nơi này, tôi sẽ ra đi xa hơn nữa.”
Sà-mà thay đổi mãi tình thôi,
Tha thiết yêu đương, lại hợt hời.
Cũng vậy, với ta nàng sẽ phản,
Nếu ta chẳng quyết phải xa rời.
580. Susukhaṃ vata jīvāmi labhāmi ceva bhuñjituṃ, paripanthe ca tiṭṭhāmi kānu bhante gati mama.
580. “Quả thật, tôi sống vô cùng sung sướng, và tôi còn nhận được thức ăn. Nhưng tôi tồn tại trong sự hiểm nguy, thưa ngài, phần số tương lai của tôi thế nào?”
Ðời hạnh phúc suốt ngày tôi sống
Ðến cùng tôi đầy những thức ăn.
Nhưng tôi gặp cảnh khó khăn,
Tương lai tôi ấy, số phần ra sao?
581. Mano ce te na panamati pakkhi pāpassa kammuno, avyāvaṭassa bhadrassa na pāpamupalippati.
581. “Này chim, nếu tâm ý của ngươi không thiên về hành động xấu xa, sự xấu xa không làm ô nhiễm người hiền thiện, không chủ động.”
Nếu lòng chẳng tơ hào xấu ác
Khiến bạn gây nên việc nhục hèn.
Do phần thụ động mà nên,
Bạn nào bị tội trói lên số phần!
582. Ñātako no nisinnoti bahu āgacchate jano, paṭicca kammaṃ phusati tasmiṃ me saṅkate mano.
582. “‘Quyến thuộc của chúng ta ngồi kia,’ nghĩ vậy nhiều kẻ kéo đến, rồi phạm vào nghiệp liên đới; ý của tôi lo ngại về điều ấy.
Chúng bảo rằng: “Họ hàng ta đấy!”
Cả đám đông đổ lại trông coi,
Phải chăng là tội của tôi
Khiến cho chúng chết?
Xin ngài giải nghi.
9. Tittirajātakaṃ – Bổn sanh Chim Đa Đa.
583. Paṭicca kammaṃ na phusati mano ce nappadussati, appossukkassa bhadrassa na pāpamupalippatī ”ti.
583. “Không phạm vào nghiệp liên đới, nếu tâm ý không sái quấy, sự xấu xa không làm ô nhiễm người hiền thiện, không nỗ lực.”
Nếu tội không ẩn trì lòng bạn
Thì hành vi sẽ chẳng tội tình.
Kẻ nào thụ động phần mình,
Thoát bao tội lỗi trở thành thong dong.
584. Succajaṃ vata naccaji vācāya adadaṃ giriṃ, kimhi tassaṃ cajantassa vācā adada pabbataṃ.
584. “Quả thật, vua đã không thí bỏ vật dễ thí bỏ, trong khi không ban cho ngọn núi bằng lời nói. Kẻ đã không ban cho ngọn núi bằng lời nói, kẻ ấy còn có thể xả bỏ cái gì?”
Ngài có thể ban phần nhỏ nhặt,
Ðối với ngài có mất mát gì đâu!
Núi vàng, tôi cũng tặng trao,
Tôi xin mọi thứ, ngài đều bảo không!
585. Yaṃ hi kayirā taṃ hi vade yaṃ na kayirā na taṃ vade, akarontaṃ bhāsamānaṃ parijānanti paṇḍitā.
585. “Có thể làm điều gì thì nên nói điều ấy, không thể làm điều gì thì không nên nói điều ấy. Các bậc sáng suốt biết rõ người nói mà không làm.”
Khi có thể, bảo “vâng” sẽ tặng
Chớ hứa suông khi chẳng thể kham,
Lời ngoa khi hứa không làm,
Hiền nhân khinh ghét kẻ xàm dối thôi.
586. Rājaputta namo tyatthu sacce dhamme ṭhitovasi, yassa te vyasanaṃ patto saccasmiṃ ramate mano.
586. “Tâu thái tử, xin kính lễ ngài. Ngài quả đã đứng vững ở pháp chân thật. Đã bị lâm vào cảnh bất hạnh, tâm ý của ngài đây vẫn vui thích ở sự chân thật.”
Tâu quân vương, chúng tôi cầu chúc
Ngài ngôi cao chính trực vững vàng.
Sang giàu có thể tiêu tan,
Chỉ riêng Chân lý ngài hằng hưởng vui.
10. Succajajātakaṃ – Bổn sanh Vật Dễ Thí Bỏ.
587. Yā daḷiddī daḷiddassa aḍḍhā aḍḍhassa kittimā, sā hissa paramā bhariyā sahiraññassa itthiyo ”ti.
587. “Người nữ nào nghèo khó khi chồng nghèo khó, giàu có khi chồng giàu có, tâu bậc có danh tiếng, chính nàng ấy là người vợ hạng nhất của ngài, còn các phụ nữ khác là thuộc về đức vua, không xứng đáng.”
Danh vợ hiền lệnh bà đã tỏ,
Chia xẻ bao vui khổ cuộc đời,
Phận bà xứng đáng lắm rồi.
Cùng hàng vương giả kết đôi bạn lòng.
Pucimandavaggo dutiyo.
*****
Phẩm Cây Pucimanda là thứ nhì.
*****
TASSUDDĀNAṂ
Atha corasakassapakhantivaro dujjīvitatā ca varāpharusā, atha sasamatañca vasantasukhaṃ succajaṃ vata navacajinā ca dasa.
–ooOoo–
Giờ kẻ trộm, với vị Kassapa, và chuyện nhẫn nại, tình trạng cuộc sống xấu xa và các chuyện về thô lỗ rồi con thỏ, và người đã chết, mùa xuân, và sung sướng, thật sự dễ thí bỏ và đã không thí bỏ là mười.
–ooOoo–
▪ 3. KUṬIDŪSAKAVAGGO
▪ 3. PHẨM KẺ PHÁ HOẠI CỐC LIÊU
588. Manussasseva te sīsaṃ hatthapādā ca vānara, atha kena nu vaṇṇena agāraṃ te na vijjati.
588. “Này khỉ, đầu, và tay chân của ngươi đúng là của loài người. Vậy thì lý do gì, nhà của ngươi lại không có?”
Khỉ ạ, tay chân mặt mũi ngươi,
Xem ra thật giống với người thôi.
Sao không xây lấy nơi cư trú
Ðể núp khi giông bảo đến nơi?
589. Manussasseva me sīsaṃ hatthapādā ca siṅgila, yāhu seṭṭhā manussesu sā me paññā na vijjati.
589. “Này chim siṅgila, đầu, và tay chân của ta đúng là của loài người. Họ đã nói rằng cái nào là hạng nhất ở loài người, cái trí tuệ ấy ở ta lại không có.”
Chim hỡi, tay chân mặt mũi ta
So cùng người thật giống, không xa
Trí khôn, lợi nhất người thừa hưởng
Phần ấy ta đây bị loại ra.590. Anavaṭṭhitacittassa lahucittassa dubbhino, niccaṃ addhuvasīlassa sucibhāvo na vijjati.
590. “Đối với kẻ có tâm không ổn định, có tâm khinh suất, có âm mưu làm hại, thường xuyên có giới không bền vững, bản tính trong sạch không tồn tại.
Kẻ nào vẫn trơ tráo hoài,
Tâm hồn hời hợt đổi thay không ngừng.
Tỏ ra cung cách thất thường,
Thì niềm hạnh phúc chẳng đường tìm ra.
1. Kuṭidūsakajātakaṃ – Bổn sanh Kẻ Phá Hoại Cốc Liêu.
591. So karassu anubhāvaṃ vītivattassu sīliyaṃ, sītavātaparittāṇaṃ karassu kuṭikaṃ kapī ”ti.
591. Này khỉ, ngươi đây hãy thể hiện năng lực, hãy vượt qua bản chất xấu xa, hãy thực hiện chỗ ở nhằm bảo vệ khỏi bị gió lạnh.”
Khỉ ơi, hạnh muốn tiến xa,
Ngươi cần gắng sức thật là tinh chuyên
Ði đi, lều lá dựng lên
Ðể mà trú ẩn tránh phiền gió đông.
592. Daddabhāyati bhaddante yasmiṃ dese vasāmahaṃ, ahampetaṃ na jānāmi kimetaṃ daddabhāyati.
592. “Thưa đức ông, có tiếng động ầm ầm ở khu vực tôi sống. Tôi cũng không biết gì về việc ấy, cái gì gây nên tiếng động ầm ầm ấy?”
Từ nơi trú ẩn của tôi đây,
Tiếng thụp bỗng nghe kinh hãi thay.
Tiếng ấy là gì không thể nói,
Cũng không hiểu được bởi gì gây.
593. Beluvaṃ patitaṃ sutvā daddabhanti saso javi, sasassa vacanaṃ sutvā santattā migavāhinī.
593. “Sau khi nghe trái cây beluva rơi xuống gây tiếng động ầm ầm, con thỏ đã phóng chạy. Sau khi nghe lời con thỏ, bầy thú rừng bị hoảng hốt.
Hãi hùng vì tiếng trái rơi ra,
Thỏ nọ, một lần đã chạy xa.
Tất cả thú kia đều nối gót,
Rúng lòng vì thỏ hoảng kinh mà
594. Appatvā padaviññāṇaṃ paraghosānusārino, pamādaparamā bālā te honti parapattiyā.
594. Chưa đạt đến sự nhận biết căn bản, chúng có sự thuận theo lời nói của người khác; những kẻ ngu si nổi bật ở sự xao lãng, chúng có sự dựa dẫm vào người khác.
Chúng không xem rõ việc là gì,
Chuyện nhảm, không đâu, lắng tai nghe,
Cả đám, đều vô cùng rối loạn
Với niềm kinh hoảng rất ngu si.
2. Daddabhajātakaṃ – Bổn sanh Tiếng Động Ầm Ầm.
595. Ye ca sīlena sampannā paññāyupasame ratā, ārakā viratā dhīrā na honti parapattiyā ”ti.
595. Và những vị nào được thành tựu về giới, được vui thích ở tuệ và sự an tịnh, là các bậc sáng trí đã lìa khỏi, đã lánh xa (ác pháp), (những vị ấy) không có sự dựa dẫm vào người khác.”
Những ai đạt được hạnh thông cao,
Trí tuệ lạc an nhập được vào,
Việc xấu dù cho còn xúi gọi.
Kinh hoàng, như thế xá chi nào!
596. Dvayaṃ yācanako rāja brahmadatta nigacchati, alābhaṃ dhanalābhaṃ vā evaṃ dhammā hi yācanā.
596. “Tâu đức vua Brahmadatta, người cầu xin trải qua hai trường hợp: không nhận được hoặc nhận được tài sản, bởi vì việc cầu xin có bản chất như thế.
Như thế này đúng là tính chất,
Của lời xin, kính bạch Ðại vương,
Nó luôn luôn vẫn sẽ mang
Hoặc lời từ chối, hoặc phần tặng trao.
597. Yācanaṃ rodanaṃ āhu pañcālānaṃ rathesabha, yo yācanaṃ paccakkhāti tamāhu paṭirodanaṃ.
597. Tâu đấng thủ lãnh xa binh của xứ Pañcāla, người đời đã nói sự cầu xin có sự khóc lóc, và người nào từ chối sự cầu xin, người ấy có sự khóc lóc đáp trả.
Tâu chúa công, kẻ nào thỉnh nguyện,
Nước mắt kia đã muốn trào ra;
Còn người từ chối lời kia
Cũng là khó giữ đầm đìa lệ rơi.
598. Mā maddasaṃsu rodantaṃ pañcālā susamāgatā, tuvaṃ vā paṭirodantaṃ tasmā icchāmahaṃ raho.
598. Chớ để những người xứ Pañcāla đã đến đông đủ nhìn thấy thần đang khóc lóc, hoặc bệ hạ đang khóc lóc đáp trả; vì thế, thần muốn được kín đáo.”
Tôi sợ rằng mọi người thấy được
Chúng ta đây nhỏ nước mắt suông
Nêu điều tôi hỏi xin mang
Bên ngài thầm kín, tôi cần rỉ tai.
3. Brahmadattajātakaṃ – Bổn sanh Vua Brahmadatta.
599. Dadāmi te brāhmaṇa rohiṇīnaṃ gavaṃ sahassaṃ saha puṅgavena, ariyo hi ariyassa kathaṃ na dajje sutvāna gāthā tava dhammayuttā ”ti.
599. “Này Bà-la-môn, trẫm ban cho khanh một ngàn bò cái màu hung đỏ với một con bò mộng. Bởi vì là người thánh thiện, tại sao trẫm lại không ban tặng cho người thánh thiện, sau khi đã lắng nghe các kệ ngôn gắn liền với lý lẽ của khanh?”
Ta tặng ngài một bầy bò đỏ,
Gồm ngàn con, thêm có người chăn
Lời ngài cao quí muôn vàn,
Phần ta xúc cảm rộng lòng phát ban.
600. Kalyāṇarūpo vatayaṃ catuppado subhaddako ceva supesalo ca, yo brāhmaṇaṃ jātimantapapannaṃ apacāyati meṇḍavaro yasassī.
600. “Con thú bốn chân này quả thật có bản chất tốt lành, không những vô cùng hiền thiện mà còn vô cùng đáng yêu, là con cừu cao quý, có tiếng tăm, nó tôn kính vị Bà-la-môn thành tựu về dòng dõi và các chú thuật.”
Con vật hảo tâm tỏ ra khâm phục
Trước Bà-la-môn đạo thức, đẳng cao.
Thú kia, ngươi thiện hảo biết là bao,
Mong ngươi được vang danh khắp loài vật.
601. Mā brāhmaṇa ittaradassanena vissāsamāpajji catuppadassa, daḷhappahāraṃ abhikaṅkhamāno apasakkati dassati suppahāraṃ.
601. “Này Bà-la-môn, mới xem qua, chớ đặt niềm tin vào con thú bốn chân. Trong lúc mong muốn cú húc mạnh bạo, nó bước lui, và nó sẽ giáng cho cú húc tuyệt vời.”
Bà-la-môn, chớ kinh thường, tin nó,
Nó sẽ húc, người ngã xuống đất ngay.
Cừu đực kia đang lui lại như vầy,
Ðể phóng mạnh tới tấn công người đó.
602. Ūraṭṭhi bhaggaṃ patito khāribhāro sabbaṃ bhaṇḍaṃ brāhmaṇassīdhabhinnaṃ, bāhā paggayha kandati abhidhāvathā haññate brahmacārī.
602. “Xương đùi bị gãy, túi mang vai bị bật tung, tất cả vật dụng của vị Bà-la-môn bị bể nát tại nơi này. Vị Bà-la-môn đưa hai tay lên, than vãn: ‘Quý vị mau chạy đến, có người hành Phạm hạnh bị hãm hại.’
”Bình bát lật úp và chân bị gãy,
Người tiếc than thân phận ấy đau buồn.
Ðừng dang tay khóc lóc thật hoài công,
Mau cứu chữa trước khi người bị giết!
4. Cammasāṭakajātakaṃ – Bổn sanh Tấm Choàng Da Thú.
603. Evaṃ so nihato seti yo apūjaṃ namassati, yathāhamajja pahaṭo hato meṇḍena dummatī ”ti.
603. “Như vậy, tôi đây bị ngã gục, nằm dài. Kẻ nào ca ngợi người không xứng đáng sự tôn vinh, là kẻ có trí tồi, giống như tôi hôm nay bị húc ngã, bị giết chết bởi con cừu.”
Kẻ nào tỏ kính cung nơi chẳng xứng,
Ðều xẻ chia số phận của tôi nay,
Bị cừu kia húc ngã xuống đất đây.
Tôi phải chết vì lòng tin vụng dại.
604. Samaṇaṃ taṃ maññamāno upagacchiṃ asaññataṃ, so maṃ daṇḍena pāhāsi yathā assamaṇo tathā.
604. “Trong khi nghĩ rằng kẻ ấy là Sa-môn, tôi đã đi đến gần kẻ không tự chế ngự. Kẻ ấy đã đánh tôi bằng cây gậy, như thế không phải là Sa-môn.
Kẻ nào đóng vai tu ẩn dật,
Chế ngự mình, cần được tỏ ra.
Chính người ném gậy vào ta,
Người tu ẩn dật hẳn là giả danh.
605. Kiṃ te jaṭāhi dummedha kiṃ te ajinasāṭiyā, abbhantaraṃ te gahanaṃ bāhiraṃ parimajjasi.
605. Này kẻ ngu muội, có ích gì với những búi tóc bện của ngươi? Có ích gì với y phục bằng da dê của ngươi? Ngươi đánh bóng bên ngoài, bên trong của ngươi là rừng rậm (ô nhiễm).”
Tóc bện ấy, da trần không áo
Ðể che trùm, tội giấu kín hoài.
Khùng thay! Lo sạch bề ngoài,
Bỏ quên mọi thứ xấu tồi bên trong.
606. Ehi godha nivattassu bhuñja sālīnamodanaṃ, telaṃ loṇañca me atthi pahūtaṃ mayha pipphali.
606. “Này con kỳ đà, hãy đến, hãy quay lại, hãy ăn cơm gạo sālī. Ta có dầu và muối, ta có nhiều hạt tiêu dài.”
Tắc kè ơi, mau vòng quay lại,
Muối, dầu, ta chẳng phải thiếu đâu.
Cả tiêu, ta nảy ý cầu
Một phần thích khẩu thêm vào món cơm.
607. Esa bhiyyo pavekkhāmi vammikaṃ sataporisaṃ, telaṃ loṇañca kittesi ahitaṃ mayha pipphalī ”ti.
5. Godhajātakaṃ – Bổn sanh Con Kỳ Đà.
607. “Điều ấy là quá thừa thãi, ta sẽ đi vào gò mối có chiều cao bằng một trăm người. Ngươi cứ việc ca ngợi dầu, và muối, hạt tiêu dài là không có lợi ích đối với ta.”
Ta ẩn náu êm đềm ấm cúng
Giữa đám đông trong đụn kiến này.
Muối, dầu, chuyện nhảm chớ bày
Cả tiêu kia nữa, ta đây chán rồi.
608. Kāyena yo nāvahare vācāya na musā bhaṇe, yaso laddhā na majjeyya sa ve kakkārumarahati.
608. “Người nào không trộm cắp bằng thân, không nói lời dối trá bằng khẩu, sau khi đạt được danh vọng không bị say đắm, người ấy thật sự xứng đáng hoa kakkāru (của cõi Trời).”
Kẻ nào giữ mình không trộm cắp.
Miệng lưỡi luôn tránh tật dối lời
Ðạt nên danh vọng cao vời.
Giữ tâm yên ổn – xứng đòi hoa đây.
609. Dhammena vittameseyya na nikatyā dhanaṃ hare, bhoge laddhā na majjeyya sa ve kakkārumarahati.
609. “Người nào tầm cầu của cải một cách chân chánh, không lấy đi tài sản bằng cách lường gạt, sau khi đạt được các vật sở hữu không bị say đắm, người ấy thật sự xứng đáng hoa kakkāru (của cõi Trời).”
Kẻ nào kiếm tiền tài chân thật
Tránh gian manh để đạt giàu sang
Thú vui quá độ, tránh luôn,
Xứng phần được đóa thiên hương đây này.
610. Yassa cittaṃ ahāliddaṃ saddhā ca avirāginī, eko sāduṃ na bhuñjeyya sa ve kakkārumarahati.
610. “Người nào có tâm không thay đổi và đức tin không bị phai nhạt, một người không thọ dụng thức ăn ngon ngọt, người ấy thật sự xứng đáng hoa kakkāru (của cõi Trời).”
Kẻ nào chẳng lệch xa mục đích,
Và lòng tin bất dịch chẳng rời,
Thức ăn ngon chẳng đoái hoài,
Chánh chân đòi hỏi hoa trời này đây.
6. Kakkārujātakaṃ – Bổn sanh Hoa Kakkāru.
611. Sammukhā vā parokkhā vā yo sante na paribhāsati, yathāvādī tathākārī sa ve kakkārumarahatī ”ti.
611. “Người nào không mắng nhiếc những người tốt, có mặt hay vắng mặt, là người nói như thế nào thì làm như thế ấy, người ấy thật sự xứng đáng hoa kakkāru (của cõi Trời).”
Kẻ nào chẳng phê bình người tốt
Dù sau lưng hay trước mặt người
Làm tròn việc đúng như lời,
Xứng đòi phần thưởng hoa trời này đây.
612. Vāti cāyaṃ tato gandho yattha me vasatī piyā, dūre ito hi kākāti yattha me nirato mano.
612. “Mùi hương này thổi đến từ nơi ấy, nơi người yêu dấu của tôi cư ngụ. Nàng Kākātī ở xa nơi này, tâm ý của tôi vương vấn ở nơi nàng.”
Hương quyện quanh tôi là hơi thở
Của mối tình người ở nơi xa.
Kà-kà-ti đẹp ấy mà
Khiến tôi rung động sâu xa trong lòng.
613. Kathaṃ samuddamatari kathaṃ atari kebukaṃ, athaṃ satta samuddāni kathaṃ simbalimāruhi.
613. “Làm thế nào vượt qua biển cả? Làm thế nào vượt qua sông Kebukā? Làm thế nào vượt qua bảy biển cả? Làm thế nào leo lên cây Simbalī?”
Vượt qua biển, qua dòng Ke-buk,
Phải chăng người đến được đảo ta?
Bảy vùng biển rộng bay qua.
Sim-bal rừng ấy người đà đến nơi?
614. Tayā samuddamatariṃ tayā atari kebukaṃ, tayā satta samuddāni tayā simbalimāruhiṃ.
614. “Nhờ ngài, tôi đã vượt qua biển cả. Nhờ ngài, tôi đã vượt qua sông Kebukā. Nhờ ngài, tôi đã vượt qua bảy biển cả. Nhờ ngài, tôi đã leo lên cây Simbalī.”
Khắp trời rộng, nhờ ngài tôi vượt,
Và tôi đây đến được Sim-bal,
Bay ngang bao biển, bao sông,
Mối tình tôi gặp, nhờ phần ngài thôi.
7. Kākātijātakaṃ – Bổn sanh Hoàng Hậu Kākātī.
615. Dhiratthu maṃ mahākāyaṃ dhiratthu maṃ6 acetanaṃ, yattha jāyāyahaṃ jāraṃ āvahāmi vahāmi cā ”ti.
615. “Thật xấu hổ thay cái thân xác to lớn của ta! Thật xấu hổ thay sự vô ý của ta! Bởi vì ta mang tình nhân đến cho người vợ của ta, rồi ta lại mang đi.”
Thật cuồng si, việc tôi xảo trá,
Khiến tôi thành một gã ngu đần
Người yêu nên giữ riêng phần,
Kìa! Tôi phục vụ như hàng mối mai.
616. Bahunnaṃ vijjati bhotī tehi kimme bhavissati, tasmā etaṃ na socāmi piyaṃ sammillabhāsiniṃ.
616. “Hiền thê hiện hữu trong số nhiều người (đã chết), với họ tôi sẽ có được điều gì? Vì thế, tôi không sầu muộn về nàng Sammillabhāsinī yêu dấu ấy.
Sao ta nhỏ lệ vì em chứ,
Hỡi Sam-mil-la-bhà-si-ni.
Em xinh đẹp đã chết đi
Từ nay ta hẳn còn gì em đâu?
617. Taṃ tañce anusoceyya yaṃ yaṃ tassa na vijjati, attānamanusoceyya sadā maccuvasaṃ gataṃ.
617. Người nào u sầu về một ai đó không còn hiện hữu đối với người ấy nữa, người ấy u sầu chính bản thân mình, là kẻ luôn luôn bị rơi vào quyền lực của Thần Chết.
Kẻ yếu đuối âu sầu gì chớ?
Khóc lóc làm chi những thứ mượn vay?
Tử vong đã hơi thở này,
Thì từng giờ phút trao tay tử thần.
618. Na heva ṭhitaṃ nāsīnaṃ na sayānaṃ na paddhaguṃ, yāva pāti nimmisati tatrāpi saratī vayo.
618. Bởi vì, không chỉ đối với người đang đứng, đang ngồi, đang nằm, hay đang đi tới lui, mà chỉ trong khoảnh khắc mở mắt nhắm mắt, tuổi thọ chấm dứt thậm chí ngay khi ấy.
Dầu ai đứng hay đang ngồi đó,
Ðang nằm hay dời chỗ, gì chăng,
Chỉ trong chớp mắt qua ngang,
Chỉ trong một lúc tử thần kề ngay.
8. Ananusociyajātakaṃ – 8. Bổn sanh Không Nên Sầu Muộn.
619. Tatthattani vatappaddhe vinābhāve asaṃsaye, bhūtaṃ sesaṃ dayitabbaṃ vītaṃ ananusociyan ”ti.
619. Thật vậy, trong trường hợp ấy, khi bản thân đang còn tuổi thọ, khi sự chia cách là không còn nghi ngờ, thì nên yêu thương sinh linh đang còn tồn tại, không nên sầu muộn về người đã chết.”
Ðời bất ổn ta đây đã tính,
Mất bạn bè chẳng tránh được ra.
Hãy yêu mọi thứ còn kia,
Chớ buồn khi chúng phải lià xa ta.
620. Yaṃ annapānassa pure labhāma taṃdāni sākhāmigameva gacchati, gacchāmadāni vanameva rādha asakkatā casma dhanañjayāya.
620. “Phần cơm nước của vua mà chúng ta nhận được trước đây, phần ấy giờ đây giao cho chỉ mỗi con khỉ. Này Rādha, giờ đây chúng ta hãy đi vào rừng thôi, chúng ta không có khả năng trong việc chiến thắng tài sản.”
Ta từng hưởng lắm thức ăn,
Khỉ kia nay lại được phần ta xưa.
Rà-dha hãy đến rừng già,
Cách người xử tệ sửa ra thế nào?
621. Lābho alābho ayaso yaso ca nindā pasaṃsā ca sukhañca dukkhaṃ, ete aniccā manujesu dhammā mā soci kiṃ socasi poṭṭhapāda.
621. “Lợi lộc, không lợi lộc, không danh tiếng, và có danh tiếng, sự chê bai, và sự ca ngợi, hạnh phúc, và khổ đau, các pháp này là không bền vững ở con người, chớ sầu muộn, này Poṭṭhapāda, em sầu muộn việc gì?”
Dù là được, mất ra sao,
Khen, chê, vui, khổ, vinh cao, nhục dày,
Ðều là giả tạo, đổi thay.
Sao em lại cứ ngập đầy sầu đau?
622. Addhā tuvaṃ paṇḍitakosi rādha jānāsi atthāni anāgatāni, kathannu sākhāmigaṃ dakkhisāmaniddhāpitaṃ rājakulatova jammaṃ.
622. “Này Rādha, hiển nhiên anh là người sáng suốt, anh biết được các sự việc còn chưa xảy ra. Làm thế nào chúng ta sẽ nhìn thấy được con khỉ đáng khinh bỉ bị tống ra khỏi hoàng cung?”
Rà-dha, chim trí tuyệt cao,
Hẳn anh phải biết việc nào xảy ra.
Ai sẽ là người đuổi tên kia
Từ triều vua trở lại nhà nó xưa?
9. Kāḷabāhujātakaṃ – Bổn sanh Con Khỉ Kāḷabāhu.
623. Cāleti kaṇṇaṃ bhakuṭiṃ karoti muhuṃ muhuṃ bhāyayate kumāre, sayameva taṃ kāhati kāḷabāhu yenārakā ṭhassati annapānā ”ti.
623. “Nó nhúc nhích lỗ tai, nó làm mặt nhăn nhó, nó mau chóng làm cho các vương tử sợ hãi, Kāḷabāhu sẽ tự chính mình làm điều ấy, vì thế, nó sẽ sống xa lìa phần cơm nước.”
Mặt nhăn, tai động ấy mà,
Sẽ làm bầy trẻ vương gia hãi hùng.
Khỉ kia tinh quái lạ thường,
Ngày kia sẽ chạy tìm đường kiếm ăn.
624. Sīlaṃ kireva kalyāṇaṃ sīlaṃ loke anuttaraṃ, passa ghoraviso nāgo sīlavāti na haññati.
624. “Nghe rằng giới quả thật là tốt đẹp, giới là vô thượng ở thế gian. Hãy nhìn xem, con rắn có chất độc dữ dội (không cắn người) được khen là ‘có giới,’ nó không bị giết chết.
Quyền lực trên đời khó sánh tày,
Ðức hiền uy lực diệu kỳ thay.
Khi mang lấy dáng dấp hiền hậu,
Rắn độc tránh điều tổn hại ngay.
625. Yāvadevassahu kiñci tāvadeva akhādisuṃ, saṅgamma kuḷalā loke na hiṃsanti akiñcanaṃ.
625. Cho đến khi nào kẻ này còn có vật gì, cho đến khi ấy chúng đã còn cấu xé, lũ diều hâu ở thế gian, sau khi tụ tập lại, không hãm hại kẻ không có bất cứ vật gì.
Chim cắt đang khi có thức ăn,
Bọn chim mồi đến mổ đau ran;
Khi chim đành thả rơi phần thịt,
Bọn chúng liền thôi, chẳng ngó ngàng.
626. Sukhaṃ nirāsā supati āsā phalavatī sukhā, āsaṃ nirāsaṃ katvāna sukhaṃ supati piṅgalā.
626. Không mong mỏi, nàng ngủ an lạc. Điều mong mỏi có được kết quả là hạnh phúc. Sau khi không còn mong mỏi điều mong mỏi, nàng Piṅgalā ngủ an lạc.
Vui thay mơ ước được hoàn thành.
Trái ngược dường bao, mộng vỡ nhanh.
Hy vọng tiêu tan, dù chán nản.
Pin-ga-là đấy! Ngủ an lành.
10. Sīlavīmaṃsajātakaṃ – Bổn sanh Suy Xét Về Giới.
627. Na samādhiparo atthi asmiṃ loke paramhi ca, na paraṃ nāpi attānaṃ vihiṃsati samāhito ”ti.
627. Không có sự an lạc nào khác ngoài định, ở đời này và đời sau. Người đã được định tĩnh không hãm hại người khác, cũng không hãm hại bản thân.”
Ở cõi này hay ở cõi nào,
Không gì vượt hỷ lạc thiền đâu
Kẻ nào miệt mài tu thanh tịnh
Thân được bình an, hại chẳng vào.
Kuṭidūsakavaggo tatiyo.
*****
Phẩm Kẻ Phá Hoại Cốc Liêu là thứ ba.
*****
TASSUDDĀNAṂ
Samanussa sadaddabha yācanako tha meṇḍavaruttama godhavaro, atha kāya sakebuka bhotivaro atha rādha susīlavarena dasa.
–ooOoo–
TÓM LƯỢC PHẨM NÀY
Với loài người, với tiếng động ầm ầm, người cầu xin, rồi chuyện con cừu là hạng nhất, chuyện con kỳ đà, rồi (trộm cắp) bằng thân, với sông Kebukā, chuyện hiền thê, rồi con vẹt Rādha, với chuyện giới hạnh tốt, là mười.
–ooOoo–
▪ 4. KOKĀLIKAVAGGO
▪ 4. PHẨM KOKĀLIKA
628. Yo ve kāle asampatte ativelaṃ pabhāsati, evaṃ so nihato seti kokilāyiva atrajo.
628. “Thật vậy, kẻ nào, khi thời điểm chưa đến, phát biểu quá thời hạn cho phép, như vậy, kẻ ấy bị giết chết nằm dài, tựa như chim cu cu con.
Kẻ phạm lỗi nói không thích đáng,
Như chim cu tận mạng oan thôi.
629. Na hi satthaṃ sunisitaṃ visaṃ halāhalaṃ iva, evaṃ nikaṭṭhe pāteti vācā dubbhāsitā yathā.
629. Bởi vì, con dao đã khéo được mài bén, tựa như thuốc độc cực mạnh, không quật ngã mau chóng như vậy, giống như lời nói đã được nói vụng về.
Dù cho thuốc độc, gươm mài,
Cũng không tàn hại bằng lời nói sai
630. Tasmā kāle akāle ca vācaṃ rakkheyya paṇḍito, nātivelaṃ pabhāseyya api attasamamhi vā.
630. Vì thế, vào lúc hợp thời hoặc không hợp thời, bậc sáng suốt nên gìn giữ lời nói; không nên phát biểu quá thời hạn cho phép, hay trong trường hợp với người thân tín cũng thế.
Người khôn đắn đo hoài lời nói,
Với người thân không vội tỏ lòng.
1. Kokālikajātakaṃ – Bổn sanh Kokālika.
631. Yo ca kāle mitaṃ bhāse matipubbo vicakkhaṇo, sabbe amitte ādeti supaṇṇo uragaṃ ivā ”ti.
631. Và người nào nói đúng thời, vừa phải, có suy xét trước, có sự khôn khéo, người ấy thâu tóm tất cả những kẻ thù địch, tựa như con linh điểu nắm giữ con rắn.”
Muốn trao lời, xét tận cùng
Như Kim sí điểu bắt Thần rắn kia.
632. Api hantvā hato brūti jetvā jitoti bhāsati, pubbamakkhāyino rāja ekadatthuṃ na saddahe.
632. “Thậm chí sau khi đánh người lại nói là ‘bị đánh,’ sau khi đánh bại người lại nói là ‘bị đánh bại.’ Tâu bệ hạ, trước tiên, không nên tin vào quan điểm một phía của người thuật chuyện.
Hại người, lại tỏ mình bị hại
Mình đánh người, than phải đòn thoi.
633. Tasmā paṇḍitajātiyo suṇeyya itarassa pi, ubhinnaṃ vacanaṃ sutvā yathā dhammo tathā kare.
633. Vì thế, người có bản tánh sáng suốt nên lắng nghe luôn cả của phía bên kia. Sau khi lắng nghe lời nói của cả hai bên, công lý như thế nào thì nên hành động như thế ấy.
Trí nhân thận trọng xét soi,
Nghe hai bên trước, tuyên lời chánh chân.
634. Alaso gihī kāmabhogī na sādhu asaññato pabbajito na sādhu, rājā na sādhu anisammakārī yo paṇḍito kodhano taṃ na sādhu.
634. Người tại gia biếng nhác có sự thọ hưởng các dục, là không tốt, bậc xuất gia không tự chế ngự, là không tốt, vị vua có hành động không cân nhắc, là không tốt, người sáng suốt có sự phẫn nộ, việc ấy là không tốt.
Ghét thế nhân dục tầm, biếng nhác,
Người giả tu dối gạt rành rành!
Hôn quân thường quyết định nhanh,
Mà không nghe rõ sự tình ra sao.Nóng giận không đời nào có thể
Trong người hiền hợp lẽ biện minh.
2. Rathalaṭṭhijātakaṃ – Bổn sanh Gậy Điều Khiển Xe Ngựa.
635. Nisamma khattiyo kayirā nānisamma disampati, nisamma kārino rāja yaso kitti ca vaḍḍhatī ”ti.
635. Vị Sát-đế-lỵ nên hành động sau khi cân nhắc. Bậc chúa tể không thể không cân nhắc. Tâu bệ hạ, người hành động sau khi cân nhắc có danh vọng và tiếng tăm tăng trưởng.”
Ðời đời công chính vang danh,
Quân vương cân nhắc ban hành lệnh ra.
636. Tadeva me tvaṃ vidito vanamajjhe rathesabha, yassa te khaggabaddhassa sannaddhassa tirīṭino, assatthadumasākhāya pakkā godhā palāyatha.
636. “Tâu đấng thủ lãnh xa binh, chính vào lúc ấy, ở giữa cánh rừng, thiếp đã hiểu được bệ hạ. Vào lúc bệ hạ đây mặc áo vỏ cây đã được nai nịt, đã buộc chặt gươm, thế mà từ nơi cành cây sung, con kỳ đà được nướng chín đã tẩu thoát.”
Ngài cho tôi biết rõ ra
Ở trong rừng thẳm, trước kia, tâu ngài:
Tắc kè nướng bứt dây gai,
Từ cành đa nọ thoát ngay ấy mà.
Bên trong lớp áo vỏ dà,
Giáp dày, gươm sắc, tôi đà rõ soi.
637. Name namantassa bhaje bhajantaṃ kiccānukubbassa kareyya kiccaṃ, nānatthakāmassa kareyya atthaṃ asambhajantampi na sambhajeyya.
637. “Nên cúi chào lại người đang cúi chào, nên cộng sự với người đang cộng sự, nên thực hành phận sự đối với người đang thực hành phận sự, không nên làm điều lợi ích đến người không mong mỏi điều lợi ích, không nên gắn bó với người không gắn bó.
Ai trọng ta, ta thời xứng trọng,
Tỏ hảo tâm, hành động đáp đền;
Chẳng nên tốt với bọn hèn,
Kẻ nào tránh mặt, chẳng nên yêu vì.
638. Caje cajantaṃ vanathaṃ na kayirā apetacittena na sambhajeyya, dvijo dumaṃ khīṇaphalanti ñatvā aññaṃ samekkheyya mahā hi loko.
638. Nên từ bỏ người đang từ bỏ ta, không nên thể hiện sự yêu thương, không nên gắn bó với người có tâm hờ hững. Con chim, sau khi biết cây đã hết trái, thì tìm kiếm cây khác, bởi vì thế gian là rộng lớn.”
Kẻ bỏ ta, ta thì bỏ hẳn,
Chớ yêu thương kẻ chẳng thương ta.
Như chim lìa bỏ cây khô,
Bay tìm trú xứ nơi xa trong rừng.
3. Pakkagodhajātakaṃ – Bổn sanh Con Kỳ Đà Nướng Chín.
639. So te karissāmi yathānubhāvaṃ kataññutaṃ khattiye pekkhamāno, sabbañca te issariyaṃ dadāmi yassicchasī tassa tuvaṃ dadāmī ”ti.
639. “Này nữ Sát-đế-lỵ, trong khi xem xét lòng biết ơn, trẫm đây sẽ làm cho nàng theo như năng lực của trẫm. Và trẫm ban cho nàng tất cả quyền uy, nàng ước muốn điều gì, trẫm ban cho nàng điều ấy.”
Chức quyền cao quân vương có sẵn
Nên tỏ bày tình nặng nghĩa thâm,
Ta đem vương quốc tặng nàng
Hãy ban tặng phẩm cho hàng ái ưu.
640. Gavañce taramānānaṃ jimhaṃ gacchati puṅgavo, sabbā tā jimhaṃ gacchanti nette jimhaṃ gate sati.
640. “Trong khi bầy bò đang vượt qua sông, nếu con bò đực đi quanh co, tất cả các con bò cái sẽ đi quanh co khi con bò dẫn đường đi quanh co.
Con bò đực vượt dòng đi lạc hướng,
Ðàn cái theo, hàng ngũ rối tan tành.
641. Evameva manussesu yo hoti seṭṭhasammato, so ce adhammaṃ carati pageva itarā pajā, sabbaṃ raṭṭhaṃ dukhaṃ seti rājā ce hoti adhammiko.
641. Tương tự y như thế ở loài người, nếu người được phong làm thủ lãnh thực hành không đúng pháp, không phải đề cập đến những người khác, toàn bộ vương quốc sẽ bị lầm than nếu đức vua là kẻ không công chính.
Người cầm đầu theo các lối loanh quanh,
Dẫn bọn kém đến đường cùng hèn mạt,
Toàn vương quốc, hận một đời phóng dật.
642. Gavañce taramānānaṃ ujuṃ gacchati puṅgavo, sabbā tā ujuṃ gacchanti nette ujugate sati.
642. Trong khi bầy bò đang vượt qua sông, nếu con bò đực đi ngay thẳng, tất cả các con bò cái sẽ đi ngay thẳng khi con bò dẫn đường đi ngay thẳng.
Bò đực kia, nếu hướng dẫn thẳng đường,
Bầy cái theo sau nó sẽ ngay hàng.
4. Rājovādajātakaṃ – Bổn sanh Giáo Huấn Đức Vua.
643. Evameva manussesu yo hoti seṭṭhasammato, so cepi dhammaṃ carati pageva itarā pajā, sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti rājā ce hoti dhammiko ”ti.
643. Tương tự y như thế ở loài người, nếu người được phong làm thủ lãnh thực hành đúng pháp, không phải đề cập đến những người khác, toàn bộ vương quốc sẽ được hạnh phúc nếu đức vua là người công chính.”
Người cầm đầu, nếu theo đường công chính
Cả đám đông sẽ tránh điều bất hạnh
Khắp nước nhà sẽ hưởng lạc tịnh an.
644. Brahā pavaḍḍhakāyo so dīghadāṭho ca jambuka, na tvaṃ tamhi kule jāto yattha gaṇhanti kuñjaraṃ.
644. “Này chó rừng, nó to lớn, có thân vươn cao, và có ngà dài. Ngươi không sanh ra từ dòng dõi bắt voi.
Chó rừng, coi chừng đấy!
Ðôi ngà voi dài ấy.
Loài bạn bé tí hon
Khó có được một con
Dám đối mặt thú nọ
Oai hùng và đồ sộ.
645. Asīho sīhamānena yo attānaṃ vikubbati, kotthuva gajamāsajja seti bhūmyā anutthunaṃ.
645. “Kẻ nào không phải là loài sư tử, tự đánh tráo bản thân với ngã mạn của loài sư tử, tựa như con chó rừng nằm dài trên mặt đất rên rỉ, sau khi chạm trán với con voi.
Chó rừng nọ mang oai Sư tử,
Ðã một lần toan cự voi kia.
Ngã nhào, ngực vỡ kêu la,
Mới hay tiếc đã vội ra đối đầu.
646. Yasassino uttamapuggalassa sañjātakhandhassa mahabbalassa, asamekkhiya thāmabalūpapattiṃ sa seti nāgena hatova jambuko.
646. Sau khi không suy xét về việc đạt đến sức mạnh và trí lực của hạng người tối thượng, có danh tiếng, có thân hình được hình thành với sức mạnh vĩ đại, con chó rừng ấy đã bị giết chết bởi con voi.
Ai thích đấu kẻ nào siêu đẳng
Sức mạnh kia nếu chẳng nhận ghi,
Sẽ đành chia xẻ tức thì
Chó rừng số phận sầu bi thế này.
5. Jambukajātakaṃ – Bổn sanh Con Chó Rừng
647. Yo cidha kammaṃ kurute pamāya thāmabalaṃ attani saṃviditvā, jappena mantena subhāsitena parikkhavā so vipulaṃ jinātī ”ti.
647. Và ở đây, người nào làm công việc sau khi đã lượng sức, sau khi tự nhận biết sức mạnh và trí lực của bản thân, với tri thức, nhờ vào sự tham vấn, bằng lời khéo nói, có sự khôn khéo, người ấy chiến thắng kẻ thù to lớn.”
Kẻ biết lượng sức tài mình có,
Biết e dè khi tỏ lời ra,
Sống tròn bổn phận đời ta,
Bao nhiêu cừu địch cũng là thắng thôi.
648. Tiṇaṃ tiṇanti lapasi ko nu te tiṇamāhari, kinnu te tiṇakiccatthi tiṇameva pabhāsasi.
648. “Bệ hạ nói lảm nhảm: ‘Cỏ, cỏ,’ vậy người nào đã mang cỏ lại cho bệ hạ? Bệ hạ chỉ nói về cỏ mà thôi, vậy bệ hạ có việc gì cần làm với cỏ?”
“Cỏ” vẫn là tiếng ngài kêu mãi,
Kẻ nào giành cỏ ấy của ngài?
Ngài cần chi với cỏ vầy?
Tại sao ngài cứ lời này thốt ra?
649. Idhāgamā brahmācārī brahā chatto bahussuto, so me sabbaṃ samādāya tiṇaṃ nikkhippa gacchati.
649. “Vị thực hành Phạm hạnh vĩ đại, nổi tiếng, tên Chatta đã đi đến đây. Vị ấy đã lấy tất cả (của cải) của trẫm, để lại cỏ, rồi ra đi.”
Chính đạo sĩ Chat-ta nổi tiếng.
Như thế này câu chuyện xảy ra;
Nó đem cỏ thế vàng ta,
Ta đây trách cứ riêng nhà nó thôi.
650. Evetaṃ hoti kattabbaṃ appena bahumicchatā, sabbaṃ sakassa ādānaṃ anādānaṃ tiṇassa ca, cāṭīsu pakkhipitvāna tattha kā paridevanā.
650. “Như vậy, điều ấy là nên làm, là việc muốn nhiều so với ít. Việc lấy tất cả cho bản thân, và việc không lấy đối với cỏ, sau khi đã để cỏ trong những cái hũ, trường hợp ấy, có sự than vãn gì?”
Bọn tinh ma vẫn noi đường lối:
“Cho ít thôi, nhưng đổi lấy nhiều”.
Của riêng phần nó mang theo,
Cỏ kia để lại, há điều khôn ngoan?
651. Sīlavanto na kubbanti bālo sīlāni kubbati, aniccasīlaṃ dussīlyaṃ kiṃ paṇḍiccaṃ karissatī ”ti.
6. Brahāchattajātakaṃ.
651. “Những người có giới hạnh không làm thế, kẻ ngu còn thực hành các giới. Giới không bền vững là giới tồi, cái gì sẽ tạo nên sự sáng suốt?”
6. Bổn sanh Vị Chatta Vĩ Đại.
Ðức hạnh chẳng theo đàng lối nọ,
Ðức này dành cho lũ ngu si,
Ðức kia chắc hẳn đáng nghi,
Học theo cũng chẳng ích chi, hão huyền!
652. Na te pīṭhamadāyimhā na pānaṃ napi bhojanaṃ, brahmacāri khamassu me etaṃ passāma accayaṃ.
652. “Chúng tôi đã không mời ghế ngồi đến ngài, không nước uống, vật thực cũng không. Thưa bậc hành Phạm hạnh, xin ngài hãy tha thứ cho tôi; chúng tôi nhìn thấy lỗi lầm ấy. Ôi, tôi đã chẳng mời ngồi,
Chẳng mang nước uống, chẳng mời ngài ăn.
Tôi đây thú thật tội phần.
Cầu xin Tôn giả một lần thứ tha.
653. Nevābhisajjāmi na cāpi kuppe na cāpi me appiyamāsi kiñci, athopi me āsi manovitakko etādiso nūna kulassa dhammo.
653. “Tôi chẳng vướng mắc chút gì, cũng không bị bực bội, cũng chẳng có điều gì ghét bỏ ở tôi, tuy nhiên, cũng đã có ý nghĩ khởi lên ở tôi rằng: ‘Có lẽ tập quán của gia đình là như thế ấy?’
”Thứ tha tôi có chi mà!
Tôi nào cảm thấy phiền hà gì đâu!
Lần kia, một ý thoáng mau:
“Người đây, thói tục phần nào lạ xa”.
654. Esasmākaṃ kule dhammo pitupitāmaho sadā, āsanaṃ udakaṃ pajjaṃ sabbetaṃ nipadāmase.
654. “Điều này là tập quán của gia đình chúng tôi, thường xuyên từ thời cha ông: chỗ ngồi, nước rửa chân, dầu thoa chân, chúng tôi dâng mọi thứ ấy.
Thói tục từ lâu đời
Truyền tận đến chúng tôi
Mỗi lần khác lạ đến
Ân cần vẫn đón mời.
7. Pīṭhajātakaṃ – Bổn sanh Ghế Ngồi.
655. Esasmākaṃ kule dhammo pitupitāmaho sadā, sakkaccaṃ upatiṭṭhāma uttamaṃ viya ñātakan ”ti.
655. Điều này là tập quán của gia đình chúng tôi, thường xuyên từ thời cha ông: chúng tôi phục vụ một cách trân trọng tựa như thân nhân bậc trên.”
Chỗ khách ngồi, mời mọc,
Cung cấp thứ khách cần,
Mang nước đến rửa chân,
Ðãi khách như thân tộc.
656. Viditaṃ thusaṃ undurānaṃ viditaṃ pana taṇḍulaṃ, thusaṃ thūlaṃ vivajjetvā taṇḍulaṃ pana khādare.
656. “Đối với những con chuột, vỏ trấu được nhận biết, hạt cơm lại càng được nhận biết. Sau khi loại bỏ vỏ trấu thô cứng, chúng ăn toàn hạt cơm.
Giác quan nhạy, chuột kia tinh xảo,
Trong phần cơm, nhận thấu rõ ra:
Tránh ăn nhiều vỏ trấu kia,
Lựa cơm từng hạt để mà ăn thôi.
657. Yā mantanā araññasmiṃ yā ca gāme nikaṇṇikā, yañcetaṃ iticītica etampi viditaṃ mayā.
657. Lời bàn bạc nào ở trong vườn, và lời thủ thỉ nào ở trong làng, hành động nào là như vầy và như vầy, việc ấy cũng được trẫm biết nữa.
Chuyện bí mật ở trong rừng đó,
Chính ta đây hiểu rõ còn chi!
Trong làng, mưu định thầm thì,
Bao nhiêu cũng đã rõ ghi tai này.
658. Dhammena kira jātassa pitā puttassa makkaṭo, daharasseva santassa dantehi phalamacchidā.
658. Nghe nói rằng khỉ cha, theo bản năng, đã dùng những cái răng cắn đứt tinh hoàn của khỉ đực con đã được sanh ra, trong khi nó hãy còn rất trẻ.
Con khỉ nọ ra tay một bận,
Làm những điều tán tận ác nguy.
Khi con bé bỏng biết chi,
Sức kia há đủ để bì được chăng?
8. Thusajātakaṃ – Bổn sanh Vỏ Trấu
659. Yametaṃ parisappasi ajakāṇova sāsape, yopāyaṃ heṭṭhato sesi etampi viditaṃ mayā ”ti.
659. Việc ngươi bò trườn quanh, tựa như con dê chột mắt chạy lạc ở cánh đồng mù-tạt, kẻ nào là người nằm ở bên dưới, điều này cũng đã được trẫm biết rồi.”
Ngươi thận trọng trườn thân, giống với
Dê chột kia, đồng cải lạc bầy,
Ngươi đang ẩn nấp dưới đây.
Là ai, ta cũng biết ngay cả rồi!
660. Adassanena morassa sikhino mañjubhāṇino, kākaṃ tattha apūjesuṃ maṃsena ca phalena ca.
660. “Do chưa nhìn thấy con công, có chỏm lông, có tiếng kêu ngọt ngào, ở nơi ấy người ta đã cung phụng con quạ với thịt và trái cây.
Trước khi công có chỏm
Xuất hiện ở nơi đây.
Quạ được thịt, trái cây,
Làm quà cung dâng đến.
661. Yadā ca sarasampanno moro bāverumāgamā, atha lābho ca sakkāro vāyasassa ahāyatha.
661. Và khi con công có âm giọng đã đến xứ Bāveru, khi ấy lợi lộc và sự trân trọng đối với con quạ đã bị bỏ quên.
Giọng ngọt ngào trìu mến,
Công đến Bà-ve-ru,
Quạ liền bị khước từ,
Lợi dưỡng và danh vọng.
662. Yāva nupajjati buddho dhammarājā pabhaṅkaro, tāva aññe apūjesuṃ puthū samaṇabrāhmaṇe.
662. Cho đến khi nào đức Phật, bậc Pháp Vương, đấng Mặt Trời còn chưa hiện khởi, cho đến khi ấy người ta đã còn cúng dường các Sa-môn và Bà-la-môn phàm phu khác.
Người ta rất kính trọng
Nhiều đạo sĩ tu hành.
Ðến khi Phật khai minh
Ánh hào quang chân lý.
9. Bāverujātakaṃ – Bổn sanh Xứ Bāveru
663. Yadā ca sarasampanno buddho dhammamadesayi, atha lābho ca sakkāro titthiyānaṃ ahāyathā ”ti.
663. Và khi đức Phật, có âm giọng của Phạm Thiên, đã thuyết giảng Giáo Pháp, khi ấy lợi lộc và sự trân trọng đối với các ngoại đạo đã bị bỏ quên.”
Khi với giọng từ ái,
Ðức Phật thuyết pháp ra;
Ngoại đạo bị người ta
Tước đi mọi danh lợi.
664. Adāsi dānāni pure visayha dadato ca te khayadhammo ahosi, ito parañce na dadeyya dānaṃ tiṭṭheyyuṃ te saññamantassa bhogo.
664. “Này Visayha, trước đây ngài đã bố thí nhiều vật thí, và trong khi ngài bố thí, tình trạng khánh kiệt đã xảy ra cho ngài. Nếu từ nay về sau, ngài không bố thí vật thí nữa,
trong khi ngài tự kiềm chế, các của cải sẽ tồn tại cho ngài.”
Vi-say-ha, xưa người ban tặng,
Bố thí nhiều, mất hẳn giàu sang.
Nay giữ mình, chớ trao ban
Niềm vui bền vững, người hằng sống luôn.
665. Anariyamariyena sahassanetta suduggatenāpi akiccamāhu, mā vo dhanaṃ taṃ janinda ahuvā yambhogahetu vijahema saddhaṃ.
665. “Thưa vị Nghìn Mắt, chư Thánh nhân đã nói việc không cao thượng là việc không nên làm bởi người cao thượng, mặc dầu vô cùng nghèo khổ. Thưa vị chúa của loài người, nếu vì nguyên nhân thọ dụng của cải mà chúng tôi lìa bỏ niềm tin bố thí, thì của cải ấy chớ có cho chúng tôi.
Thế không đúng – đời thường vẫn bảo:
Hành vi hèn làm xấu cho danh.
Ðấng nghìn mắt, hãy ngó ngàng
Cho tôi khỏi lỗi, dù đang khổ sầu.
666. Yena eko ratho yāti yāti tena paro ratho, porāṇaṃ nihitaṃ vattaṃ vattataññeva vāsava.
666. Chiếc xe trước đi bằng con đường nào, thì chiếc xe sau cũng đi bằng chính con đường ấy. Thưa Chúa của chư Thiên, hãy để cho công việc đã được lập ra trước đây được tiếp tục (chớ ngăn lại).
Xin chớ để bao nhiêu của cải
Tôi chi tiêu, ngu dại, phóng cuồng
Chìm vào dục lạc, hư danh
Chỉ xin như trước, thêm phần phúc may.
667. Yadi hessati dassāma asante kiṃ dadāmase, evaṃ bhūtāpi dassāma mā dānaṃ pamadāmhase ”ti.
10. Visayhajātakaṃ.
667. Nếu chúng tôi còn sống, chúng tôi sẽ bố thí, khi không còn sống thì chúng tôi bố thí cái gì? Mặc dầu chúng tôi là (người cắt cỏ) như vầy, chúng tôi cũng sẽ bố thí, chớ để chúng tôi xao lãng việc bố thí.”
10. Bổn sanh Trưởng Giả Visayha.
Theo xe xưa, xe nay vững tiến,
Còn sống đây, tôi vẫn trao ban
Dù đang cảnh khổ tôi mang,
Ý tôi cao thượng xin đừng cản ngăn.
Kokālikavaggo catuttho.
*****
Phẩm Kokālika là thứ tư.
*****
TASSUDDĀNAṂ
Ativelaṃ pabhāsati jinavaro vanamajjherathesabhajimhagamo, atha jambutiṇāsanapīṭhavaraṃ atha taṇḍula mora visayha dasa.
–ooOoo–
TÓM LƯỢC PHẨM NÀY
Kẻ phát biếu quá thời hạn, chuyện đánh bại người,
đấng thủ lãnh xa binh ở giữa cánh rừng, việc đi quanh co,
rồi chó rừng, cỏ, chuyện chỗ ngồi và ghế ngồi,
rồi hạt cơm, con công, và trưởng giả Visayha, là mười.
–ooOoo–
▪ 5. CŪḶAKUṆĀLAVAGGO
▪ 5. PHẨM TIỂU KUṆĀLA
668. Narānamārāmakarāsu nārisu anekacittāsu aniggahāsu ca, sabbattanāpītikarāpi ce siyā na vissase titthasamā hi nāriyo.
668. “Các nữ nhân là những người tạo ra sự khoái lạc cho các nam nhân, các nàng có tâm thất thường, và không có khả năng kiềm chế, thậm chí có nàng có thể là người tạo ra sự không vui thích cho mọi đối tượng, không nên tin tưởng các nàng, bởi vì các nữ nhân là tương tự như những bến tắm (ai cũng có thể đến tắm).
20. Đàn bà phục vụ thú đàn ông,
Chớ một ai tin bọn nữ nhân,
Lòng dạ chúng thường thay đổi mãi,
Dục tham chúng lại cứ buông lung.
Nữ nhân xứng gọi người cầu lạc
Hèn mạt nhất trong đám hạ tầng,
Chúng vẫn giống như là bến tắm
Thường chung chạ với mọi nam nhân.
669. Yaṃ ve disvā kaṇḍarī kinnarānaṃ. sabbitthiyo na ramanti agāre, taṃ tādisaṃ maccaṃ cajitvā bhariyā aññaṃ disvā purisaṃ pīṭhasappiṃ.
669. Thật vậy, sau khi nhìn thấy ở chuyện của vua Kaṇḍarī và hoàng hậu Kinnarā rằng: Tất cả các nữ nhân không thích thú (những ông chồng của mình) ở gia đình. Sau khi từ bỏ người nam như vị vua Kaṇḍarī ấy, người vợ (hoàng hậu) đã gặp gỡ nam nhân khác là người què quặt.
21. Từ chuyện Kin-na, Kan-da vương
Có nhiều việc tỏ lộ ra rằng:
Nữ nhân tất cả đều không thấy
Thích thú trong nhà chúng trú an;
Người vợ bỏ rơi chồng cách ấy,
Dù chồng thắm thiết lại hùng cường,
Vẫn thường đi với đàn ông khác,
Ngay với gã què cũng lạc đường.
670. Bakassa ca pāvārikassa rañño accantakāmānugatassa bhariyā, avācarī baddhavasānugassa kaṃ vā itthī nāticare tadaññaṃ.
670 Vua Baka và vua Pāvārika, là người đeo đuổi dục vọng tột đỉnh, có người vợ đã hành quấy với gã tôi đòi bị giam giữ; vậy còn người nam nào khác nữa mà nữ nhân không thể hành quấy?
22. Pà-và chánh hậu, Ba-ka vương,
Tham dục hai vua thật khó lường,
Tuy thế, nàng kia còn phạm tội
Với tên nô lệ của chồng nàng.
Vậy còn tên hạ tiện nào khác
Nàng lại không mong thuốn phạm gian?
671. Piṅgiyāni sabbalokissarassa rañño piyā brahmadattassa bhariyā, avācarī baddhavasānugassa taṃ vāpi sā nājjhagā kāmakāminī ”ti.
1. Kinnarījātakaṃ – Bổn sanh Hoàng Hậu Kinnarī.
671. Người vợ yêu dấu của vua Brahmadatta, của vị chúa tể toàn thể thế gian, tên Piṅgiyānī đã hành quấy với gã tôi đòi bị giam giữ, người nữ có ham muốn dục vọng ấy đã không đạt được vua hay gã ấy.”
23. Kiều nữ Ping-ya, ái hậu vua
Brah-ma-dat ngự trị sơn hà,
Tuy nhiên, nàng với tên nô lệ,
Của đấng quân vương phạm dục tà,
Do bởi hoang dâm, nàng mất hết
Cả quân vương lẫn gã gia nô.
672. Asakkhiṃ vata attānaṃ uddhātuṃ udakā thalaṃ, na dānāhaṃ puna tuyhaṃ vasaṃ gacchāmi vārija.
672. “Này cá sấu, hiển nhiên ta đã có thể nâng đỡ bản thân từ trong nước lên đất liền, giờ đây, ta sẽ không rơi vào quyền lực của ngươi lần nữa.
Ta từ nước, cá ơi!
Lên tới đất khô này,
Há chỉ để sau tốt
Rơi vào thế lực ngươi?
673. Alametehi ambehi jambūhi panasehi ca, yāni pāraṃ samuddassa varaṃ mayhaṃ udumbaro.
673. Quá đủ với những trái xoài, những trái mận đỏ, và những trái mít ấy, chúng ở bên kia của biển cả; đối với ta trái sung quý giá hơn.
Mít, hồng đào đó kìa,
Khi ta đã chán ra,
Sung đây ta nên hái,
Hơn trái xoài đằng xa.
674. Yo ca uppatitaṃ atthaṃ na khippamanubujjhati, amittavasamanveti pacchā ca anutappati.
674. Và kẻ nào không mau chóng nhận ra cơ hội đã được sanh lên, rồi đi theo quyền lực của kẻ thù, sau này sẽ bị ân hận.
Kẻ nào gặp dịp tốt
Mà chẳng vươn lên được,
Dưới chân kẻ nghịch thù,
Thảm thương nằm lạy lục.
2. Vānarajātakaṃ – Bổn sanh Con Khỉ.
675. Yo ca uppatitaṃ atthaṃ khippameva nibodhati, muccate sattusambādhā na ca pacchānutappatī ”ti.
675. Và người nào mau chóng biết được cơ hội đã được sanh lên, rồi được thoát khỏi sự áp bức của kẻ thù, sau này sẽ không bị ân hận.”
Kẻ nào biết ngay liền
Nỗi nguy biến phần mình,
Không hề bị uy hiếp.
Trước kẻ nghịch cường quyền.
676. Avasimhā tavāgāre niccaṃ sakkatapūjitā, tvameva dāni c’ akari handa rāja vajāmahaṃ.
676. “Tôi đã sống ở nhà của bệ hạ, thường xuyên được tôn vinh trân trọng. Và giờ đây, chính bệ hạ đã làm quấy. Tâu bệ hạ, vậy tôi phải ra đi.”
Lâu nay tôi giúp đỡ nhà này
Như chính nhà tôi – được trọng thay,
Nhưng chính vì ngài làm thế đấy.
Bây giờ tôi phải bỏ đi ngay.
677. Yo ve kate paṭikate kibbise paṭikibbise, evaṃ taṃ sammati veraṃ vasa kuntini māgamā.
677. “Thật vậy, người nào, khi tội ác đã được gây ra, và hành động báo thù đã được đáp trả; như vậy, hận thù ấy đã được lặng yên, này chim dẽ cái, hãy ở lại, chớ bỏ đi.”
Người ta thanh toán nỗi cừu oan,
Hại nọ, hại này phải xứng cân,
Thù hận thế là nên dẹp bỏ,
Hạc hiền, hãy ở lại, ta van.
678. Na katassa ca kattā ca metti sandhīyate puna, hadayaṃ nānujānāti gacchaññeva rathesabha.
678. “Tình thân hữu giữa người bị hại và kẻ gây hại không thể kết nối lại được nữa. Tôi không thể mềm lòng, tâu đấng thủ lãnh xa binh, tôi nhất định ra đi.”
Kẻ bị hại cùng người tác hại.
Không bao giờ hòa hợp như xưa
Tâu vua chớ giữ tôi đây nữa,
Thôi nhé, tôi đây đến chốn xa.
679. Katassa ceva kattā ca metti sandhīyate puna, dhīrānaṃ no ca bālānaṃ vasa kuntini māgamā ”ti.
3. Kuntinījātakaṃ – Bổn sanh Chim Dẽ Cái.
679. “Tình thân hữu giữa người bị hại và kẻ gây hại có thể kết nối lại được giữa các bậc sáng trí, và không thể giữa những kẻ ngu si; này chim dẽ cái, hãy ở lại, chớ bỏ đi.”
Nếu họ khôn ngoan chẳng dại khờ,
Có cơ sống an ổn, hài hòa,
Kẻ gây hại với người mang hại,
Này hạc hiền ơi, ở lại mà.
680. Yo nīliyaṃ maṇḍayati saṇḍāsena vihaññati, tassa sā vasamanvetu yā te ambe avāhari.
680. “Cô nào đã trộm những trái xoài của ông, cầu cho nàng ấy hãy rơi vào quyền lực của người đàn ông trang điểm tóc nhuộm đang khổ sở vì cái nhíp nhổ tóc.
Cô nào đã ăn xoài ngài đó
Sẽ gặp chồng thô lỗ cục cằn,
Râu lông xoắn xám, xảo giảm,
Tóc kia từng lọn uốn quăn trên đầu.
681. Vīsaṃ vā pañcavīsaṃ vā ūnatiṃsaṃva jātiyā, tādisā patimāladdhā yā te ambe avāhari.
681. “Cô nào đã trộm những trái xoài của ông, người như nàng ấy chớ có kiếm được chồng cho đến hai mươi, hoặc hai mươi lăm, hoặc xấp xỉ ba mươi tuổi.”
Hãy cho cô trộm cây xoài ấy,
Kiếm mãi chồng chẳng thấy ai ra.
Mười ba, mười chín tuổi qua,
Ba mươi gần đến biết là làm sao.
682. Dīghaṃ gacchatu addhānaṃ ekikā abhisāriyā, saṅkete pati māddasa yā te ambe avāhari.
682. “Cô nào đã trộm những trái xoài của ông, cầu cho nàng ấy phải lặn lội đường xá xa xôi, đơn độc một mình, đi gặp người yêu, và chẳng gặp được người tình ở điểm hẹn.”
Kẻ nào đã vào ăn xoài ngọt
Sẽ cô đơn khổ nhọc lên đường,
Ðến nơi hò hẹn muộn màng,
Sầu đau khi thấy tình lang đi rồi!
4. Ambacorajātakaṃ – Bổn sanh Kẻ Trộm Xoài.
683. Alaṅkatā suvasanā mālinī candanussadā, ekikā sayane setu yā te ambe avāharī ”ti.
683. “Cô nào đã trộm những trái xoài của ông, cầu cho nàng ấy đã được trang điểm, mặc y phục đẹp, có tràng hoa, thoa nhiều trầm hương, nằm ngủ đơn độc một mình ở trên giường.”
Cô nào đã làm hư cây hết,
Mặc đồ xinh, đầu kết hoa cài.
Dầu chiên-đàn vẫn xức hoài,
Nhưng giường kia vẫn miệt mài gái tân!
684. Vanaṃ yadaggi dahati pāvako kaṇhavattanī, kathaṃ karosi pacalaka evaṃ dandhaparakkamo.
684. “Vào lúc ngọn lửa, thần hỏa với sự làm thành tối đen, thiêu đốt khu rừng, này rùa, với sự ra sức chậm chạp như vậy, ngươi sẽ làm thế nào?”
Một khi lửa cháy lan rừng,
Phải rời đi tránh con đường khói sau,
Hỡi anh Lệt-bệt, làm sao
Tìm ra cho được cách nào an thân?
685. Bahūni rukkhachiddāni pathavyā vivarāni ca, tāni ce nābhisambhoma hoti no kālapariyāyo.
685. “Có nhiều lỗ hổng ở các cây và nhiều khe nứt ở mặt đất, nếu chúng tôi không đến được các nơi ấy, thì chúng tôi sẽ chấm dứt cuộc đời.”
Nơi nào cũng lắm lỗ hang,
Cây nào cũng nứt ra từng hốc kia.
Ðấy đều chỗ trú ấy mà,
Nếu không tìm được đành là chết luôn!
686. Yo dandhakāle tarati taraṇīye ca dandhati, sukkhapaṇṇaṃva akkamma atthaṃ bhañjati attano.
686. “Người nào vội vã vào thời điểm chậm rãi và chậm rãi vào lúc nên vội vã, người ấy phá vỡ mục đích của bản thân tựa như giẫm đạp chiếc lá khô.
Ai hấp tấp khi cần nghĩ lại,
Và chậm lâu khi phải thực nhanh
Sẽ làm tiêu phúc mong manh,
Như cành lá nọ dưới chân đạp đầy.
5. Gajakumbhajātakaṃ – Bổn sanh Con Rùa.
687. Yo dandhakāle dandheti taraṇīye ca tārayi, sasīva rattiṃ vibhajaṃ tassattho paripūratī ”ti.
687. Người nào chậm rãi vào thời điểm chậm rãi và vội vã vào lúc nên vội vã, mục đích của người ấy được tròn đầy tựa như mặt trăng được tròn dần trong lúc chiếu sáng vào ban đêm.”
Nhưng hễ ai chờ ngay đúng lúc,
Thực hành không hấp tấp vội vàng,
Làm tròn mục đích mình mang,
Như vần trăng vẫn trọn đường nó đi.
688. Manussindaṃ jahitvāna sabbakāmasamiddhinaṃ, kathaṃ nu bhagavā kesi kappassa ramati assame.
688. “Sau khi rời bỏ đấng chúa tể của dân chúng, vị có sự thành tựu mọi ước muốn, làm thế nào mà bậc hữu phần Kesava lại vui thích ở khu ẩn cư của Kassapa?”
Ngài vừa sống cùng hàng vương giả
Vua sẵn lòng cho thỏa nguyện ngài
Lều Kap-pa có gì hay
Ke-sa-va phải nơi đây lui về?
689. Sādhūni ramaṇīyāni santi vakkhā manoramā, subhāsitāni kappassa nārada ramayanti maṃ.
689. “Này Nārada, có những cây làm thích ý, và những lời khéo nói, ngọt ngào, đáng mến của Kassapa làm ta vui thích.”
Mọi thứ đây, tràn trề yêu mến,
Nà-ra-da, yêu đến cả cây
Lời Kap-pa, hỷ lạc đầy
Dâng lên âm hưởng vui vầy lòng ta.
690. Sālīnaṃ odanaṃ bhuñje sucimaṃsūpasecanaṃ, kathaṃ sāmākanīvāraṃ aloṇaṃ chādayanti taṃ.
690. “Ngài thọ thực bữa ăn với gạo sālī, có trộn lẫn thịt tinh khiết, làm thế nào mà ngài ưa thích cơm lúa miến và hạt kê không muối ấy?”
Quen gạo tinh nấu pha với thịt,
Món nhạt kia, ngài biết sao ăn?
Làm sao hạt cỏ, gạo hoang,
Ngài chia xẻ được với đoàn ẩn tu?
6. Kesavajātakaṃ – Bổn sanh Ẩn Sĩ Kesava.
691. Asāduṃ yadi vā sāduṃ appaṃ vā yadi vā bahuṃ, vissattho yattha bhuñjeyya vissāsaparamā rasā ”ti.
691. “Dầu là không ngon ngọt hay là ngon ngọt, dầu là ít hay là nhiều, nơi nào có thể thọ thực với niềm tin, các vị nếm có sự tin tưởng là nhất hạng.”
Thức ăn có thể là ngon, dở,
Chỉ ít ỏi hay có rất nhiều;
Nhưng ăn đầy đủ thương yêu,
Thương yêu, nước chấm tuyệt chiêu được tìm.
692. Sabbāyasaṃ kūṭamatippamāṇaṃ paggayha so tiṭṭhati antalikkhe, rakkhāya me tvaṃ vihito nusajja udāhu me vāyamase vadhāya.
692. “Ngươi đứng ở hư không giơ lên
cây búa hoàn toàn làm bằng sắt, có kích thước quá cỡ.
Hôm nay, có phải ngươi tính toán để bảo vệ ta,
hay ngươi ra sức để giết chết ta?”
Tại sao giữa không trung, ngươi đang đứng
Hỡi Dạ-xoa, chày sắt lớn trên tay,
Phải chăng ngươi ngăn kẻ hại ta đây,
Hay chính lúc ta bị ngươi làm hại?
693. Dūto ahaṃ rājidha rakkhasānaṃ vadhāya tuyhaṃ pahitohamasmi, indo ca taṃ rakkhati devarājā tenuttamaṅgaṃ na te phālayāmi.
693. “Tâu đức vua, ở đây tôi là sứ giả của các loài quỷ sứ, tôi được phái đến để giết ngài, nhưng vị Thiên Vương Inda hộ trì ngài, vì thế, tôi không chẻ đôi cái đầu của ngài được.”
Là sứ giả của các thần La-sát
Hiện ra đây, tôi nhằm giết ngài thôi,
Chày không vung đập xuống được đầu ngài,
694. Sace ca maṃ rakkhati devarājā devānamindo maghavā sujampati, kāmaṃ pisācā kandantu sabbe na santase rakkhasiyā pajāya.
694. “Và nếu vị hộ trì ta là đấng Thiên Vương, Chúa tể của chư Thiên, vị Trời Đế Thích, Chồng của nàng Sujā, thì hãy để cho tất cả yêu tinh kêu gào theo ý thích, ta không run sợ dòng dõi của loài quỷ sứ.
Nếu Ind-ra là Su-jà Chúa tể
Ðấng Ðại vương, Thiên chủ đoái giúp ta,
Dù xé trời, yêu quỷ thét gầm la,
Cũng chẳng đủ sức làm ta sợ hãi.
7. Ayakūṭajātakaṃ – Bổn sanh Cái Búa Sắt.
695. Kāmaṃ kandantu kumbhaṇḍā sabbe paṃsupisācakā, nālaṃ pisācā yuddhāya mahatī sā vibhiṃsikā ”ti.
695. Hãy để cho tất cả các Dạ Xoa bụng bự, các yêu tinh ở bãi rác kêu gào theo ý thích. Các yêu tinh không đủ khả năng để chiến đấu với ta, mặc dù chúng lớn xác và có vẻ khủng khiếp.”
Hãy để bọn ma bùn, yêu tinh ấy
Mặc sức mà xàm bậy nói lung tung
Bọn chúng đâu đủ sức sánh ngang cùng
Khi có cuộc đối đầu rất nghiêm trọng!
696. Araññā gāmamāgamma kiṃ sīlaṃ kiṃ vataṃ ahaṃ, purisaṃ tāta seveyyaṃ taṃ me akkhāhi pucchito.
696. “Thưa cha, sau khi từ rừng đi vào làng, con nên phục vụ người có giới thế nào, có phận sự thế nào? Được hỏi, xin cha hãy nói về điều ấy cho con.”
Mối nghi này, thưa cha xin giải tỏa
Nếu từ rừng, con lạc tới làng kia,
Người tông môn, hay trường phái đâu là,
Con phải chọn để kết giao làm bạn?
697. Yo taṃ vissāsaye tāta vissāsañca khameyya te, sussūsī ca titikkhī ca taṃ bhajehi ito gato.
697. “Này con, người nào tin tưởng con và đạt được sự tin tưởng của con, có sự lắng nghe và có sự nhẫn nhịn, con hãy thân cận người ấy khi con ra đi khỏi nơi này.
Kẻ được con yêu mến,
Ðem tâm tình trao đến,
Là kẻ tin lời con,
Nhẫn nhịn con trọn vẹn.
698. Yassa kāyena vācāya manasā natthi dukkaṭaṃ, orasiva patiṭṭhāya taṃ bhajehi ito gato.
698. Người nào không có việc làm sái quấy bằng thân, bằng khẩu, và bằng ý, con hãy thân cận người ấy khi con ra đi khỏi nơi này, tựa như (đứa bé trai) nằm yên ở trên ngực (người cha).
Ai tư tưởng, lời nói,
Hành vi không phạm lỗi,
Con hãy chọn người này,
Làm bạn lòng mãi mãi.
8. Āraññajātakaṃ – Bổn sanh Khu Rừng.
699. Haḷiddarāgaṃ kapicittaṃ purisaṃ rāgavirāginaṃ, tādisaṃ tāta mā sevi nimmanussampi ce siyā ”ti.
699. Này con, với người có tâm không chắc chắn, như màu của củ nghệ, như tâm của loài khỉ, mau chóng thay đổi, con chớ phục vụ người như thế ấy, dẫu cho không có người nào khác.”
Với người hay thay đổi,
Như loài khỉ lông bông,
Thà chịu phận cô đơn,
Ðừng hướng về kẻ ấy.
700. Neva itthīsu sāmaññaṃ napi bhakkhesu sārathi, athassa sandhibhedassa passa yāva sucintitaṃ.
700. “Này người đánh xe, (giữa sư tử và bò mộng) chẳng những không có sự tương đồng về nữ giới, mà còn không có sự giống nhau về thức ăn nữa, giờ ngươi hãy nhìn xem sự suy nghĩ khôn khéo trong việc phá vỡ mối liên kết này (giữa hai con thú).
Cặp này chẳng có gì chung
Vợ con, ăn uống, chẳng cùng xẻ chia.
Nhưng kìa, lời nói gièm pha
Như gươm hai lưỡi thật là bén thay.
701. Asi tikkhova maṃsamhi pesuññaṃ parivattati, yatthūsabhañca sīhañca bhakkhayanti migādhamā.
701. Việc nói đâm thọc tác động tựa như cây gươm bén chia cắt miếng thịt, ở câu chuyện này, các con thú tồi tệ xơi thịt con bò mộng và con sư tử.
Xảo gian thủ thuật khéo bày
Phân chia bằng hữu lâu ngày kết thân.
Thú kia hèn kém nhất trần
Nhưng bò, sư tử phải thành mồi ngon:
702. Imaṃ so sayanaṃ seti yayimaṃ passasi sārathi, yo vācaṃ sandhibhedassa pisunassa nibodhati.
702. Này người đánh xe, ngươi hãy nhìn thấy điều này: Kẻ nào nghe theo lời nói đâm thọc chia rẽ mối liên kết, kẻ ấy lâm vào hoàn cảnh này (bị chết như hai con thú kia).
Bạn lòng cũng sẽ khổ buồn
Như đôi thú nọ một tuồng mà thôi;
Nếu như tai cố nghe lời
Khiêu khích to nhỏ của người gièm pha.
9. Sandhibhedajātakaṃ – Bổn sanh Chia Rẽ Mối Liên Kết.
703. Te janā sukhamedhanti narā saggagatāriva, yo vācaṃ sandhibhedassa nāva bodhenti sārathī ”ti.
703. Này người đánh xe, những người nào không tiếp thu lời nói chia rẽ mối liên kết, những người ấy đạt được sự an lạc, tựa như những người đã đi đến cõi trời.”
Gièm pha vốn vẫn chia xa
Những người bằng hữu thật là thiết thân.
Gièm pha nếu chẳng quan tâm,
Sẽ như tiên ở thiên đàng vinh quang.
704. Hanti hatthehi pādehi mukhañca parisumbhati, sa ve rāja piyo hoti kaṃ tenamabhipassasi.
704. “Gã ấy đánh bằng những cánh tay, bằng những bàn chân, và gã ấy đấm vào mặt. Tâu bệ hạ, gã ấy quả thật đáng yêu; bệ hạ xem có ai đáng yêu hơn gã ấy?”
50. Kẻ ấy đánh bằng chân lẫn tay,
Đánh luôn cả mặt, mũi, tai, mày,
Tuy nhiên kẻ ấy, tâu Hoàng thượng,
Thân thiết hơn chồng nữa, lạ thay!
705. Akkosati yathākāmaṃ āgamañcassa na icchati, sa ve rāja piyo hoti kaṃ tenamabhipassasi.
705. “Người sỉ vả gã ấy tùy theo ý thích, nhưng người lại mong muốn sự quay về của gã ấy. Tâu bệ hạ, gã ấy quả thật đáng yêu; bệ hạ xem có ai đáng yêu hơn gã ấy?”
51. Bà mắng kẻ kia thật tệ tàn,
Nhưng bà muốn nó ở kề gần,
Kẻ kia, tuy vậy, tâu Hoàng thượng,
Còn thiết thân hơn chính cả chồng.
706. Abbhakkhāti abhūtena alikenamabhisāraye, sa ve rāja piyo hoti kaṃ tenamabhipassasi.
706. “Người trách móc gã ấy với việc không có thật, người buộc tội với chuyện giả dối. Tâu bệ hạ, gã ấy quả thật đáng yêu; bệ hạ xem có ai đáng yêu hơn gã ấy?”
52. Nàng mắng nhiếc chàng chẳng lý do,
Và nàng trách móc thật vu vơ,
Tuy nhiên, chàng ấy, tâu Hoàng thượng,
Thân thiết hơn chồng nữa, lạ chưa?
10. Devatāpañhajātakaṃ – Bổn sanh Các Câu Hỏi Của Vị Thiên Nhân.
707. Haraṃ annañca pānañca vatthasenāsanāni ca, aññadatthu harā santā te ve rāja piyā honti, kaṃ tenamabhipassasī ”ti.
707. “Trong khi lấy mang đi cơm, nước, y phục, và chỗ trú ngụ, thật vậy, những người lấy mang đi là những người tốt. Tâu bệ hạ, những người ấy quả thật đáng yêu; bệ hạ xem có những ai đáng yêu hơn những người ấy?”
53. Lấy thực phẩm, y phục, tọa sàng,
Thiện nhân mang mọi vật lên đàng,
Tuy nhiên, các vị, tâu Hoàng thượng,
Còn thiết thân hơn chính cả chồng.
Cūḷakuṇālavaggo pañcamo.
*****
Phẩm Tiểu Kuṇāla là thứ năm.
*****
TASSUDDĀNAṂ
Narānaṃ asakkhivasimhavaro nīliyamaggivarañca puna, puna rasāyasakūṭavaro tathāraññasārathi hanti dasa.
Catukkanipāto niṭṭhito.
*****
TÓM LƯỢC PHẨM NÀY
Đối với các nam nhân, ta đã có thể, và chuyện tôi đã sống, tóc nhuộm, rồi lại chuyện ngọn lửa, thêm nữa là chuyện các vị nếm, và cái búa bằng sắt, tương tự là khu rừng, người đánh xe, và gã ấy đánh, là mười.
Nhóm Bốn Kệ Ngôn được chấm dứt.
*****
TATRA VAGGUDDĀNAṂ
Vivaraṃ pucimandañca kuṭidūsaṃ bahūbhāṇakaṃ, cūḷakuṇālavaggo so pañcamo suppakāsito ”ti.
–ooOoo–
TÓM LƯỢC CÁC PHẨM Ở NHÓM NÀY
Hãy mở ra, và cây Pucimanda, kẻ phá hoại cốc liêu, kẻ nói nhiều, phẩm tiểu Kuṇāla ấy, là thứ năm, đã khéo được giảng giải.
–ooOoo–
—-
Bài viết trích từ cuốn “Kinh Điển Tam Tạng – Tiểu Bộ Bổn Sanh I“, Tỳ-khưu Indacanda Dịch Việt
* Link tải sách ebook: Kinh Điển Tam Tạng – Tiểu Bộ Bổn Sanh I
* Link thư mục ebook: Sách Tỳ-khưu Indacanda
* Link tải app mobile: Ứng Dụng Phật Giáo Theravāda
